چرا زلزله شهریار اعلام نشد؟

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

پس از اعلام‌نشدن زمین‌لرزه در شهریار در بعد‌از‌ظهر پنجشنبه 16/5/1404 در غرب تهران و کرج، رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در گفت‌وگو با تلویزیون اینترنتی دانشگاه تهران گفت: «بر اساس پروتکل‌های مؤسسه فقط زمین‌لرزه‌های بالای سه ریشتر اعلام می‌شود. مرکز لرزه‌نگاری کشوری در سال چندین هزار زلزله کمتر از سه در فلات ایران ثبت می‌کند ولی گزارش عمومی نمی‌شود‌». زلزله به بزرگای ۲.۴ در استان تهران حوالی فردوسیه حوالی ساعت ۱۴:۳۳:۰۸ رخ داد. گزارش همه زلزله‌های کوچک (با بزرگای کمتر از ۲.۵) می‌تواند در برخی موارد به طور بالقوه باعث وحشت شود. گزارش بیش از حد بدون زمینه می‌تواند موجب وحشت شود. اگر هر لرزش جزئی با تیترهای هشدار‌دهنده (مثلا چنین تیتری: «زلزله دیگری رخ می‌دهد!») برجسته شود، بدون اینکه توضیح داده شود که زلزله‌های با بزرگای کمتر از ۲.۵ معمولا بی‌ضرر هستند، ممکن است افراد بی‌جهت مضطرب شوند.

تفسیر نادرست با عنوان هشدار بزرگ با فرض اینکه زلزله‌های کوچک همیشه خبر از زلزله‌های بزرگ‌تر می‌دهند موجب اضطراب گسترده‌ای می‌شود. بدون آموزش، این امر ترس را تشدید می‌کند. افرادی که دچار زلزله‌هراسی یا آسیب‌های ناشی از سوانح گذشته هستند، ممکن است حتی به رویدادهای جزئی نیز واکنش شدیدی نشان دهند. از سوی دیگر در شبکه‌های اجتماعی پست‌های مانند «چرا اخیرا این‌قدر زلزله زیاد شده است؟» به نادرستی فضا را خطرناک‌تر نشان می‌دهد. ابزارهایی مانند نقشه «آیا زلزله را حس کردید؟» واکنش بیش از حد به رویدادهای کوچک را کاهش می‌دهند.

اگر گزارش زمین‌لرزه‌های کوچک به‌درستی انجام نشود، می‌تواند باعث وحشت شود. اما با پیام‌رسانی شفاف و آموزشی، مزایای اطلاع عمومی از زلزله‌های کوچک شامل آگاهی، آمادگی، درک ارزش علمی بسیار بیشتر از خطرات اطلاع از آنها‌ست. مرکز شبکه‌های زلزله چین (CENC) معمولا در بسیاری از مناطق، زمین‌لرزه‌های زیر ۲.۵ تا ۳.۰ را گزارش نمی‌کند، مگر اینکه در نزدیکی مناطق پرجمعیت باشند. دلیل این عدم گزارش نگرانی‌های عمومی غیرضروری است به‌ویژه در مناطق فعال لرزه‌ای که زمین‌لرزه‌های کوچک مکرر رخ می‌دهند. البته در چین هم ممکن است زمین‌لرزه‌های کوچک‌تر را در صورت احساس‌شدن یا نزدیکی به زیرساخت‌های حیاتی گزارش کنند. مرکز لرزه‌نگاری ایران (IRSC) وابسته به مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اغلب زمین‌لرزه‌های زیر ۲.۵ را منتشر نمی‌کند. فعالیت لرزه‌ای بالا در بعضی نواحی ایران مانند منطقه زاگرس به این معنی است که روزانه زمین‌لرزه‌های کوچک زیادی رخ می‌دهد؛ گزارش همه آنها می‌تواند باعث هشدار بی‌مورد شود.

سازمان مدیریت سوانح و فوریت‌های ترکیه (AFAD) گاهی اوقات زلزله‌های بسیار کوچک‌تر از ۲.۰ را فیلتر می‌کند، مگر اینکه در مناطق پرجمعیتی مانند استانبول باشند. دلیل این کار، اجتناب ایجاد وحشت در کشوری با زلزله‌های مکرر است. آژانس آب و هواشناسی ژاپن (JMA) بیشتر زلزله‌ها را گزارش می‌کند، اما زلزله‌های کوچک‌تر از ۱.۰ ممکن است به صورت عمومی گزارش نشود، مگر اینکه در نزدیکی تأسیسات هسته‌ای یا مناطق شهری باشد. ژاپن بسیار لرزه‌خیز است و دارای یک شبکه لرزه‌نگاری متراکم است، اما از اشباع‌کردن مردم با اخبار رویداد زلزله‌های کوچک اجتناب می‌کنند. سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده بیشتر زمین‌لرزه‌ها را گزارش می‌دهد، اما در برخی از مناطق نظامی یا حساس هسته‌ای رویدادهای لرزه‌ای کوچک‌تر از 2.0 را در صورت مرتبط‌بودن با انفجارها یا آزمایش‌ها، گزارش نمی‌کند‌. دولت‌ها لرزش‌های کوچکی را که با آزمایش‌های هسته‌ای یا انفجارهای معدن مربوط‌اند گزارش نمی‌کنند.

گزارش تمام زلزله‌های کوچک (با بزرگای کمتر از ۲.۵) می‌تواند به دلایل مختلف برای افرادی که در مناطق لرزه‌خیز زندگی می‌کنند بسیار مفید باشد‌. گزارش منظم، مردم را از فعالیت‌های لرزه‌ای آگاه نگه می‌دارد و نیاز به آمادگی (مثلا کیت‌های اضطراری، برنامه‌های تخلیه) را تقویت می‌کند. زلزله‌های کوچک به ساکنان یادآوری می‌کند که منطقه آنها فعال است.

قرار‌گرفتن مکرر در معرض زلزله‌های کوچک می‌تواند وحشت را در رویدادهای بزرگ‌تر کاهش دهد؛ زیرا مردم بیشتر به لرزه‌خیز‌بودن منطقه‌شان عادت می‌کنند. همچنین به شناخت و تمایز بین لرزش‌های بی‌ضرر و زلزله‌های بالقوه خطرناک کمک می‌کند. از سوی دیگر، گزارش زلزله‌های کوچک مشارکت عمومی را در نظارت بر لرزه‌نگاری مثلا از طریق برنامه‌هایی مانند «‌آیا آن را احساس کردید؟» (?Did you feel it‌) تشویق و تقویت می‌کند. گزارش‌های بیشتر مردمی و تراکم داده‌های بهتر، به بهبود سامانه‌های تشخیص در زمان واقعی می‌انجامد. سیستم نظارت بین‌المللی (IMS) توسط CTBTO (سازمان پیمان جامع منع آزمایش‌های هسته‌ای) وابسته به سازمان ملل متحد، رویدادهای لرزه‌ای بسیار کوچک را در سطح جهان تشخیص می‌دهد اما همه داده‌ها را به صورت عمومی منتشر نمی‌کند. بعضی شبکه‌های دانشگاهی یا منطقه‌ای (مثلا شبکه لرزه‌نگاری جنوب کالیفرنیا) کاتالوگ‌های دقیق‌تری نسبت به آژانس‌های ملی دارند. به نظر می‌رسد با توجه به رخداد زمین‌لرزه‌های کوچک در پهنه‌های پرجمعیتی مانند پهنه استان تهران باید در پروتکل اعلام زمین‌لرزه‌های کوچک تجدید‌نظر شود. عدم اعلام زلزله‌های کوچکی که مردم آنها را حس می‌کنند، می‌تواند به رواج شایعه و پراکندگی اخبار دروغ بینجامد.