تغییر موازنه در بازار نفت و گاز

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

میانگین افزایش تولید روزانه نفت ایران از پایان اسفند‌ماه ۱۴۰۳ تا پایان خرداد‌ماه امسال در حدود ۱۵۰ هزار بشکه افزایش داشته است، با این حال در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی شده که احتمالا تولید نفت ایران از سال 2025 تا 2030 با حدود 3.4 میلیون بشکه در روز درجا می‌زند‌ و تنها خریدار نفتی ایران نیز در خوش‌بینانه‌ترین حالت همچنان فقط چین باقی می‌ماند.

بر اساس گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی، طی پنج سال پیش‌رو در بازار نفت احتمالا بازی کاملا عوض شود و بازیگرانی که طی دهه گذشته به‌ عنوان موتور رشد عرضه و تقاضا در بازار نفت شناخته می‌شدند، دیگر جایگاه پیشین خود را در آینده حفظ نمی‌کنند. از جمله ایالات متحده که در دهه گذشته ۹۰ درصد از رشد عرضه جهانی نفت را تأمین کرد یا چین که عامل ۶۰ درصد از افزایش تقاضای جهانی بود.

آژانس پیش‌بینی می‌کند که بازار نفت به‌زودی با توازن‌ جدیدی روبه‌رو می‌شود و علت آن هم ادامه تحولات ژئوپلیتیکی، تنش‌های تجاری، سیاست‌گذاری‌های داخلی کشور‌ها و نیز روند‌های بلندمدت در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر است که موجب بازتعریف نقش کشور‌ها در بازار جهانی نفت می‌شود.

در وهله اول بر اساس تحلیل‌های آژانس، چشم‌انداز رشد اقتصادی جهانی تضعیف شده است. این کندی در رشد اقتصادی تأثیر مستقیمی بر روند تقاضای نفت دارد و مصرف جهانی را تحت فشار قرار می‌دهد. در کنار این موضوع نیز تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، به‌ویژه در پی تبادل حملات هوایی میان ایران و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵، فضای نااطمینانی تشدید پیدا کرده است. اگرچه قیمت نفت که در آوریل و مِی ‌به پایین‌ترین سطح چهار سال اخیر سقوط کرده بود، پس از این اتفاق، بار دیگر روند افزایشی خود را در پیش گرفته اما شکی نیست که تداوم جنگ‌های منطقه‌ای و نیز تعرفه‌های تجاری، بازار را وارد مرحله‌ای از بی‌ثباتی گسترده کرده است.

بر این اساس، با توجه به پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی تولید نفت ایران از سال 2025 تا 2030 حدود 3.4 میلیون بشکه در روز باقی می‌ماند. صادرات نفت خام ایران نیز در سال ۲۰۲۴ به ‌طور متوسط ۱.۶ میلیون بشکه در روز گزارش شده است. به طور تقریبی تمام این صادرات به کشور چین و به پالایشگاه‌های مستقل موسوم به «تی‌پات» انجام شده است. تحریم‌های ایالات متحده در ماه‌های اخیر به‌تدریج شدیدتر شده‌اند و به طور تقریبی تمام جنبه‌های زنجیره تأمین ایران را هدف قرار داده‌اند. از این رو، در ماه مِی ‌۲۰۲۵ واردات نفت خام چین از ایران نسبت به میانگین سال گذشته، ۳۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش نشان می‌دهد که وابستگی بیش از حد به یک بازار مصرفی، آن هم در شرایط تحریم و نوسانات تقاضا، می‌تواند ایران را در معرض ریسک‌های ژرف‌تری قرار دهد. از سوی دیگر، افزایش تحریم‌های آمریکا در ماه‌های اخیر، بسیاری از زنجیره‌های تأمین، نقل‌وانتقال مالی را هدف قرار داده است.

با این حال گزارش‌ها نشان می‌دهد که ایران، در حالی که از فشار شدید تحریم‌ها رنج می‌برده، توانسته تا اینجا تولید نفت خود را قدری افزایش دهد ولی محدودیت ظرفیت مازاد، تکیه به بازار محدود چین، فشار تحریم‌ها و نبود چشم‌انداز روشن از مذاکرات، مسیر آینده را دشوار و پرهزینه کرده است. آژانس انرژی تنها راه برون‌رفت ایران از این وضعیت را توسعه پالایشگاهی، تنوع بازارهای صادراتی و بازنگری در سیاست‌های انرژی می‌داند که می‌تواند ایران را از یک بازیگر حاشیه‌ای به یکی از محورهای اصلی نظم جدید انرژی تبدیل کند.

این درحالی است که به نظر می‌رسد آمریکا برای افزایش فشار بر ایران برای به نتیجه رساندن مذاکرات، درصدد افزایش فشار به چین برای توقف خرید نفت از ایران و روسیه است و خطر فعال‌شدن مکانیسم ماشه علیه ایران نیز بیشتر از همیشه احساس می‌شود. بر این اساس برخی تحلیلگران داخلی پیش‌بینی می‌کنند که در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه یا هرنوع افزایش فشار علیه ایران، احتمال دارد نه‌تنها نتوانیم بازار فروش را گسترش دهیم که حتی فروش نفت کشورمان به کمتر از 500 هزار بشکه هم برسد.

جدیدترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) درباره گاز نیز توضیح می‌دهد که تقاضای گاز طبیعی در منطقه خاورمیانه و آفریقا در سال ۲۰۲۵ با رشد دودرصدی همراه خواهد بود و در سال ۲۰۲۶ با شیب تند به ۳.۵ درصد خواهد رسید که اصلی‌ترین تقاضا در بخش نیروگاهی است. این درحالی است که گزارش ماه آوریل بانک جهانی نیز دیدگاهی مشابه ارائه کرده و اعلام داشته که پس از رکودی نسبی در سال 2025، مصرف جهانی گاز در سال 2026 به‌ویژه در بازارهایی چون آسیا-اقیانوسیه و خاورمیانه، افزایش خواهد یافت.

در سال 2026، انتظار می‌رود تقاضای گاز در آسیا بیش از چهار درصد افزایش یابد و حدود نیمی از رشد تقاضای جهانی را به خود اختصاص دهد. در آمریکای شمالی نیز رشد تقاضای گاز کمتر از یک درصد خواهد بود که عمدتا ناشی از مصرف در بخش تولید برق است. در مقابل، مصرف گاز در اروپا در سال آینده با کاهش دودرصدی روبه‌رو خواهد شد که ناشی از رشد انرژی‌های تجدیدپذیر است.

طبق پیش‌بینی IEA، در سال 2026 بخش صنعت و نیروگاه‌ها حدود نیمی از افزایش تقاضای گاز را تشکیل خواهند داد. همچنین، مصرف گاز در بخش نیروگاهی 30 درصد از رشد کل را به خود اختصاص خواهد داد، در حالی که مصرف خانگی و تجاری مشروط به شرایط آب و هوایی نرمال حدود یک درصد افزایش خواهد داشت.

گزارش IEA تأکید می‌کند که ثبات ژئوپلیتیکی در منطقه خاورمیانه برای امنیت انرژی جهانی بسیار حائز اهمیت است. به گفته این نهاد، خاورمیانه 30 درصد از تولید نفت و 18 درصد از تولید گاز جهان را به خود اختصاص می‌دهد و حدود یک‌چهارم صادرات جهانی LNG و یک‌سوم صادرات جهانی اوره نیز از این منطقه انجام می‌شود.

در پی درگیری اخیر ایران و اسرائیل، تولید گاز طبیعی در میدان‌های لوِیَتان و کاریش اسرائیل به ‌طور موقت بین 13 تا 15 ژوئن متوقف‌ و صادرات لوله‌ای گاز به مصر و اردن نیز قطع شد که موجب کاهش تولید کودهای شیمیایی شد. همچنین‌ حمله به یک سکو در فاز 14 میدان پارس جنوبی در ایران، تولید روزانه را حدود 12 میلیون مترمکعب کاهش داد. با این حال، پس از اعلام آتش‌بس میان دو طرف، روند تولید و صادرات گاز به‌تدریج به حالت عادی بازگشت. آژانس افزایش اولیه قیمت‌ها در پی این درگیری را ناشی از نگرانی‌ها نسبت به احتمال بسته‌شدن تنگه هرمز خوانده که گذرگاهی حیاتی میان ایران و عمان است و نقش کلیدی در صادرات نفت و LNG دارد.

گفتنی است تقاضای گاز طبیعی در حالی رو به افزایش است که ایران از این نظر نیز چشم‌اندازی مناسبی ندارد، چراکه میدان گازی پارس جنوبی که بیش از 70 درصد گاز کشور را تأمین می‌کند، این روزها با هشدارهای بی‌سابقه‌ای پیرامون افت فشار و افول تولید روبه‌رو شده و کشور ما که صاحب دومین ذخایر بزرگ گاز جهان است، اکنون سالانه حدود 300 میلیون مترمکعب کسری دارد و تولید کشور حتی قادر نیست به یک‌سوم نیاز گاز پاسخ دهد.