بررسی تطبیقی با تأکید بر لزوم واگذاری تصمیمات اجرائی به انجمن اولیا و مربیان
شأن آموزش‌وپرورش چیست؟
در نظام‌های آموزشی موفق جهان، وزارت آموزش‌وپرورش به‌عنوان نهاد سیاست‌گذار کلان، از ورود به جزئیات اجرائی مدارس اجتناب می‌ورزد و تمرکز خود را بر ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت، تضمین عدالت آموزشی و تربیت منابع انسانی قرار می‌دهد
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
مجید طهرانیان: در نظام‌های آموزشی موفق جهان، وزارت آموزش‌وپرورش به‌عنوان نهاد سیاست‌گذار کلان، از ورود به جزئیات اجرائی مدارس اجتناب می‌ورزد و تمرکز خود را بر ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت، تضمین عدالت آموزشی و تربیت منابع انسانی قرار می‌دهد. در ایران، با وجود تصریح دستورالعمل‌ها به نقش انجمن اولیا و مربیان، در عمل بسیاری از تصمیمات اجرائی خرد، نظیر نوع و قیمت روپوش، تغذیه یا ایاب‌وذهاب، از سوی نهاد مرکزی تعیین می‌شود. این مقاله با بررسی تطبیقی نظام‌های آموزشی در فنلاند، کانادا و ژاپن، بر ضرورت تفویض واقعی اختیار به انجمن‌های مدرسه تأکید دارد و هشدار می‌دهد که تداوم تمرکزگرایی، مشارکت والدین را تضعیف و شأن آموزش‌وپرورش را خدشه‌دار می‌کند.
۱. مقدمه: جایگاه واقعی آموزش‌وپرورش در مدیریت کلان
آموزش‌وپرورش به‌عنوان یکی از نهادهای اصلی شکل‌دهنده آینده کشور، باید در سطح سیاست‌گذاری کلان و تضمین کیفیت نظام تعلیم و تربیت فعالیت کند. این شأن و جایگاه ایجاب می‌کند که وزارت آموزش‌وپرورش در سطح ملی، صرفا به تعیین خط‌مشی‌های کلی، نظارت‌های کلان، استانداردهای پایه و ارزشیابی‌های عمومی بپردازد. با‌این‌حال، روندی نگران‌کننده در ایران در حال شکل‌گیری است که نهاد مرکزی در تصمیماتی مانند تعیین نوع روپوش و قیمت ناهار نیز دخالت مستقیم می‌کند.
۲. مقایسه تطبیقی با کشورهای موفق آموزشی
۲.۱ فنلاند: تفویض کامل امور اجرائی به شوراهای مدرسه
در نظام آموزشی فنلاند، اداره مدارس به شکل مدرسه‌محور انجام می‌شود و شوراهای مدرسه (School Boards) که متشکل از والدین، معلمان و نمایندگان دانش‌آموزان هستند، در تمامی تصمیمات اجرائی دارای اختیار کامل هستند. دولت تنها چارچوب‌های کلی را تعریف می‌کند و وارد جزئیاتی مانند لباس فرم، تغذیه یا سرویس حمل‌ونقل نمی‌شود. در نتیجه، تصمیمات متناسب با واقعیت‌های مدرسه و نیازهای منطقه‌ای گرفته می‌شود.
۲.۲ کانادا: مشارکت مؤثر والدین از طریق شوراهای رسمی
در اغلب ایالت‌های کانادا، تصمیمات روزمره مدرسه‌ای توسط «School Councils» اتخاذ می‌شود. مثلا در استان انتاریو، قانون تصریح می‌کند که دولت نمی‌تواند در تصمیمات اجرائی روزمره دخالت مستقیم داشته باشد و شوراهای والدین موظف به بررسی نیازهای محلی و تصویب برنامه‌های اجرائی هستند. اگر شکایتی وجود داشته باشد، آن نیز از طریق همین شوراها قابل پیگیری است، نه مستقیما از سوی وزارت آموزش.
۲.۳ ژاپن: نظارت دولتی محدود و نقش‌آفرینی گسترده نهادهای محلی
در ژاپن، سیاست‌های کلان مانند سلامت، ایمنی و عدالت آموزشی توسط دولت مرکزی تعیین می‌شود، اما امور اجرائی کاملا به نهادهای محلی (شهرداری‌ها و انجمن‌های مدرسه) واگذار شده است. مثلا لباس فرم مدارس توسط شوراهای محلی مشخص می‌شود و بسته به شرایط اقلیمی و فرهنگی، در مدارس مختلف تفاوت دارد. این ساختار، ضمن افزایش انعطاف‌پذیری، اعتماد عمومی را نیز افزایش داده است.
۳. ایرادهای تمرکزگرایی در ایران
۳.۱ کاهش مشارکت والدین؛ مشارکت صوری، نه واقعی
در ایران، به‌ظاهر طبق دستورالعمل‌ها تصمیم‌گیری درباره موضوعاتی مانند لباس فرم، ناهار و سرویس مدارس بر عهده انجمن اولیا و مربیان گذاشته شده است، اما در عمل، وقتی وزارت آموزش‌وپرورش نوع روپوش را فقط «مانتو و شلوار» تعریف می‌کند، تعداد لباس‌ها را از پیش تعیین کرده و حتی قیمت آن را بدون توجه به کیفیت پارچه، نوع دوخت یا شرایط اقلیمی مدرسه تعیین می‌کند، عملا نقش انجمن‌ها بی‌اثر می‌شود. در مدرسه‌ای ممکن است نیاز به یک دست لباس ورزشی نیز وجود داشته باشد یا در مدرسه‌ای دیگر به علت سرمای زمستان، ضرورت استفاده از ژاکت رسمی مطرح باشد. وقتی این تفاوت‌ها نادیده گرفته شده و مدل واحدی تحمیل شود، جلسات انجمن‌ها صرفا جنبه تشریفاتی پیدا می‌کند و مشارکت والدین از سطح «تصمیم‌گیری» به سطح «ابلاغ تصمیم» تقلیل می‌یابد.
۳.۲ نارضایتی عمومی و ناکارآمدی اجرائی
تصمیمات یکسان‌سازی‌شده، بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، اقلیمی و فرهنگی مناطق مختلف کشور، منجر به بروز نارضایتی در میان والدین و مدارس شده است. بسیاری از مدارس مجبور به اجرای تصمیماتی می‌شوند که از نظر منابع، هزینه‌ها یا نیازهای خاص دانش‌آموزان، فاقد کارایی هستند. این وضعیت، زمینه‌ساز شکایت‌های مکرر، مقاومت‌های پنهان و کاهش بهره‌وری اجرائی است.
۳.۳ خروج از مأموریت اصلی آموزش‌وپرورش
پرداختن آموزش‌وپرورش به مسائل جزئی مانند رنگ روپوش، قیمت دفترچه یا برنامه ناهار، موجب غفلت از مأموریت‌های کلان آن مانند ارتقای محتوای آموزشی، به‌روزرسانی روش‌های تدریس و ارتقای جایگاه معلمان می‌شود. این نوع تمرکزگرایی، انرژی مدیریتی را از مسائل اساسی منحرف کرده و در نهایت به تضعیف نظام آموزشی منجر می‌شود.
۴. پیشنهاد سیاستی: تفویض واقعی اختیار به انجمن اولیا و مربیان
با توجه به الگوهای موفق بین‌المللی و نیازهای محلی، پیشنهاد می‌شود:
1. همه تصمیمات اجرائی مدارس، شامل لباس فرم، سرویس ایاب‌وذهاب، ناهار و سایر خدمات، به‌صورت واقعی و مؤثر به انجمن اولیا و مربیان مدرسه واگذار شود.
2. وزارت آموزش‌وپرورش صرفا چارچوب‌های کلی و سیاست‌های کلان را مشخص کند و از ورود به جزئیات اجرائی بپرهیزد.
3. در صورت بروز شکایت، تنها نهاد رسمی و مشروع برای طرح و پیگیری شکایت‌ها، انجمن اولیا و مربیان مدرسه باشد تا استقلال مدارس حفظ شود و روندها از پایین به بالا صورت گیرد، نه برعکس.
4. بازنگری در دستورالعمل‌ها با هدف حذف مشارکت صوری و جایگزینی آن با مشارکت مؤثر و ساختاری، به‌عنوان اولویت در اصلاحات آموزشی مدنظر قرار گیرد.
* کارشناس آموزشی و مدیرکل اسبق مدارس غیردولتی کشور
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
