سهم 60 درصدی زنان‌ از بازار تجارت اجتماعی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

حجم بازار تجارت اجتماعی در سال 2021 حدود 500 میلیون دلار بود که حالا این رقم در سال 2025 به بیش از 1.5 تریلیون دلار افزایش یافته است. این آمار نشان می‌دهد این بازار به‌سرعت رو به رشد است و بیش از دو میلیارد نفر در دنیا در حال خرید از شبکه‌های اجتماعی هستند. در ایران هم این بازار به یک بازار قابل تأمل و جدی تبدیل شده است. از سه سال گذشته کسب‌وکارهای اینستاگرامی با بحران‌های متعددی روبه‌رو بوده‌اند؛ از اختلال در اینترنت که از مرداد 1401 بیش از گذشته روی این شبکه گزارش شد تا فیلترینگ آن در شهریور 1401. در این مدت کسب‌و‌کارهای فعال روی اینستاگرام خسارت و زیان‌های فراوانی دیده‌اند، در حالی که این کسب‌وکارها در حال برگشت به روال سابق خود بودند، شروع جنگ تحمیلی بین اسرائیل و ایران و قطعی و محدودیت اینترنت، فعالیت آنها را با چالش جدیدی روبه‌رو کرده است. حالا هم با وجود آتش‌بس، بحران فعالیت در این شبکه برای کسب‌وکارها پیچیده‌تر ‌شده است.

به گفته پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پادرو، در جنگ 12روزه بسیاری از روزها فروش اینستاگرامی به صفر رسیده بود و با وجود تلاش کسب‌وکارها برای تاب‌آوری، همچنان فروش این کسب‌و‌کارها بیش از ۵۰ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که در دو سال گذشته فروش فروشگاه‌های فعال در اینستاگرام تا سه برابر رشد را تجربه کرده بود و حجم فروش کسب‌وکارهای این بخش به بیش از 75هزار میلیارد تومان در سال رسیده بود. کاهش قدرت خرید مردم و عدم تمایل به خرید ناشی از شرایط جنگی و در کنار آن اختلال و فیلترینگ اینترنت نیز بخشی از مشکلاتی است که این کسب‌وکارها با آن روبه‌رو هستند. اما آنچه کمتر درباره‌اش گفته شده، نقش پررنگ و تأثیرگذار زنان در اکوسیستم تجارت اجتماعی ایران است. پادرو در یکی از گزارش‌های خود اعلام کرده است بیش از ۶۰ درصد صاحبان فروشگاه‌های اینستاگرامی را زنان تشکیل می‌دهند و در بیش از ۸۵ درصد کسب‌وکارها، این زنان هستند که در جایگاه ادمین، تولیدکننده محتوا یا از تیم تبلیغات مشغول فعالیت‌اند. در اصل زنان موتور پیشران تجارت اجتماعی در ایران‌ هستند؛ نه صرفا به‌عنوان فروشنده، بلکه به‌عنوان صاحبان ایده، استراتژی، اجرا و حتی خرید. از سوی دیگر زنان بیش از ۶۰ درصد از خریداران فعال در شبکه‌های اجتماعی را نیز تشکیل می‌دهند. وقتی می‌پرسیم چرا اینستاگرام برای اقتصاد زنان مهم است، فقط کافی‌ است به زنانی نگاه کنیم که اقتصاد خانه و آینده‌شان را در همین پلتفرم ساخته‌اند.

اینستاگرام جایی برای بازگو‌کردن داستان تلاش زنان

«هدیه اعتمادی‌فرد» بنیان‌گذار صفحه‌ اینستاگرامی و وب‌سایت آکادمی «قارچ هدیه» است. او که این روزها ۳۵۳ هزار نفر دنبال‎‌کننده دارد، توانسته در عرصه بسیار تخصصی پرورش، آموزش، بسته‌بندی و صادرات قارچ فعالیت گسترده داشته باشد.

هدیه با تهیه محتواهایی در زمینه آموزش عملی و کاربردی پرورش قارچ، ارائه دوره‌های صفر تا صد شامل قارچ دکمه‌ای، صدفی و گانودرما، ارائه کتاب و تأمین و فروش تجهیزات و مواد اولیه و... روزانه هزاران بازدید در پلتفرم اینستاگرام دارد.

او می‌گوید پلتفرم اینستاگرام بستر مناسبی برای نشان‌دادن توانمندی‌های زنان خلاق و ایده‌پرداز است. گرچه چالش‌های خاص خود را هم دارد و برای دیده‌شدن و تأثیرگذاری همواره الگوریتم‌ها را باید تعقیب کرد، اما توانسته برای من و زنانی از جنس من که برای علاقه و مسیر کارمان زحمت کشیده‌ایم، شبکه فروش و ارائه خدمات خوبی باشد. ما در پلتفرم‌های داخلی هم فعالیت داشتیم ولی یکی از مشکلات این پلتفرم‌ها این بوده که مخاطبان چندانی نداشتند و عملا در این پلتفرم‌ها مشتری برای من وجود نداشت.

هدیه عنوان می‌کند: پیج من مناسب کسانی است که علاقه‌مند به یادگیری عملی و کسب درآمد از راه پرورش قارچ هستند؛ به‌خصوص اگر هدف‌شان راه‌اندازی کسب‌وکار خانگی تا صادرات بین‌المللی باشد. برای تحقق این موضوع تمام تلاشم را کرده‌ام که با چالش‌هایی مانند پروسه تولید محتوای تخصصی، فیلترینگ و میزان بازدید دست و پنجه نرم کنم اما در اینستاگرام بمانم و هیچ‌چیز مانع من نبوده است.

او معتقد است جنگ 12‌روزه مثل دیگر چالش‌های اخیر بر فضای آنلاین ایران هم تأثیر گذاشته و در روزهایی که اینترنت قطع بود، هیچ فروشی از طریق اینستاگرام نداشته و قطع اینترنت کسب‌وکار او را با بحرانی جدی روبه‌رو کرده است، اما با پایدار‌شدن نسبی اینترنت سعی دارد کم‌کم به وضعیت عادی برگردد، هرچند همچنان احساس ناامنی در بازار وجود دارد و روی همه تأثیرگذار بوده است.

آوا جهانگیری، صاحب پیج «دم‌دست» و خالق دفترچه‌هایی است که هرکدامشان قصه‌ای برای گفتن دارند. آوا فقط یک فروشنده نیست، بلکه قصه‌گوی زندگی خودش است. دفترچه‌هایش تلفیقی از هنر، روایت‌ و تجربه‌های زیسته‌اند؛ تجربه‌هایی که گاه تلخ‌اند و گاه الهام‌بخش. او تلاش می‌کند با روایت صادقانه زندگی‌اش، به‌ویژه از زاویه‌ دید یک فرد دارای معلولیت، تصویری تازه از توانمندی، حضور اجتماعی و خلاقیت ارائه دهد.

او می‌گوید پس از ابتلا به بیماری عضلانی و نشستن روی ویلچر، برای مدتی خودش را گم کرده بود. نمی‌توانست فعالیت‌های گذشته‌اش را ادامه دهد و ناگهان با این پرسش روبه‌رو شد که حالا «چه کسی هستم؟». همین بحران، فرصتی شد برای کشف دوباره خود؛ جایی که فهمید ارزش واقعی‌اش «تأثیرگذاری» است؛ اینکه بتواند دیده شود و دیده‌شدن را به دیگران هم هدیه دهد. الان صفحه آوا در اینستاگرام نزدیک به ۹ هزار دنبال‌کننده دارد. به گفته خالق این دفترچه‌ها، مسیر ساده نبوده و فیلترینگ، افت بازدید، هزینه‌های خرید فیلترشکن، قطعی اینترنت، بی‌اعتمادی کاربران و فشارهای مالی، بخشی از چالش‌های او در فضای مجازی بودند.

ادهمی، بنیان‌گذار «سفال سبو» و فعال باسابقه در حوزه سفالگری سنتی نیز درباره کسب‌وکارش می‌گوید: «ما در خانواده‌ای بزرگ شدیم که ۲۵۰ سال است به سفالگری مشغول است. در این سال‌ها، تلاش کردیم این هنر اصیل را با نیازهای امروزی هماهنگ کنیم و به همین دلیل، وارد فضای مجازی شدیم.

اینستاگرام بستر بسیار خوبی بود تا کارمان را به مخاطبان داخل و خارج از کشور معرفی کنیم. اما متأسفانه فیلترینگ و ناپایداری اینترنت ضربه سختی به کسب‌وکارهای کوچک و هنری وارد کرد. نه پلتفرم‌های داخلی جواب‌گو بودند، نه مردم تمایلی به استفاده از آنها داشتند. ما هم ناچار شدیم با دورزدن فیلترینگ و تقویت روش‌های جایگزین مثل فروش حضوری، طراحی وب‌سایت و ارتباط مستقیم با مشتریان، مسیرمان را حفظ کنیم.

خانه سبو یک فضای هنری فرهنگی واقع در تهران است که با تمرکز بر سفال، هنرهای دستی و تعامل اجتماعی، بستری گرم و خلاقانه برای حضور هنرمندان، به‌ویژه زنان فراهم کرده است. بسیاری از رویدادهای خانه سبو با محوریت زنان برگزار می‌شود؛ از ورک‌شاپ‌های سفالگری تا نشست‌های فرهنگی مثل شب یلدا یا روز مادر. زنان هم به‌عنوان هنرمند، مدرس، ایده‌پرداز و مدیر پروژه در این فضا نقش دارند و بخش عمده‌ای از مخاطبان و شرکت‌کنندگان خانه سبو نیز زنان هستند.

ادهمی‌ که صفحه اینستاگرامش ۵۹ هزار دنبال کننده دارد، ادامه داد: «در کنار اینها، با چالش‌های تازه‌ای هم روبه‌رو شدیم؛ از‌جمله پیج‌هایی که بدون خلاقیت، کارهای ما را کپی می‌کنند و باعث سردرگمی مشتریان می‌شوند. از سوی دیگر، بی‌اعتمادی عمومی به خرید اینترنتی به‌ویژه از طریق اینستاگرام هم مانعی بزرگ است. هشدارهای مکرر پلیس فتا در مورد خرید از پیج‌های اینستاگرامی هم‌ گرچه با نیت آگاهی‌بخشی است، اما در عمل به کسب‌وکارهای واقعی و شفاف مثل ما هم لطمه زده است. با همه اینها ما همچنان ایستاده‌ایم و با تکیه بر تجربه، اعتمادسازی و کیفیت، این هنر کهن را زنده نگه می‌داریم».

پلتفرمی برای رشد مشاغل خانگی

پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پادرو، فروشگاه‌ساز اینستاگرامی معتقد است اینستاگرام یکی از بهترین بسترهای جذب مشتری برای مشاغل خانگی است که اکثرا متعلق به زنان است. طبق اطلاعات پلتفرم پادرو نه‌تنها بیشتر فروشندگان اینستاگرامی زن هستند، بلکه خریداران در این پلتفرم نیز بیشتر زنان هستند. البته این نرخ از روندهای جهانی نیز پیروی می‌کند؛ یعنی آمارهای جهانی نشان می‌دهد به‌طور کلی نرخ خرید زنان در اینستاگرام حدود 20 درصد بیشتر از مردان است. اما این رقم در ایران بیشتر است، چراکه مواد غذایی غیرکارخانه‌ای، زیورآلات و لوازم آرایشی از‌جمله کالاهای پرفروش در اینستاگرام ایرانی است. اینستاگرام از طریق محتوا، اثرگذاری قابل توجهی روی خریداران دارد و این اثرگذاری از طریق اعتماد به توصیه‌های شخصی، تعامل انسانی با فروشندگان، دسترسی به محصولات خاص و ترند و البته امکان خرید احساسی و لحظه‌ای امکان‌پذیر شده است.

تعداد زنان فعال در اینستاگرام کم نیست، اما با وجود همه محدودیت‌ها و چالش‌ها، چرا اینستاگرام هنوز انتخاب اول میلیون‌ها ایرانی به‌خصوص زنان کارآفرین است؟ آیا می‌توان این پلتفرم را صرفا بستری برای تجارت اجتماعی دانست یا باید آن را آینه‌ای از نیازها، توانمندی‌ها و امیدهای جامعه‌ای دید که با وجود مشکلات، راه خود را به سمت رشد و استقلال اقتصادی باز می‌کند؟