نقدی بر پیشنهاد مسابقه بازطراحی ساختمان صداوسیما
ضرورت پرهیز از رویکرد شتابزده با هدف وایرالشدن
یکی از مهمترین و بارزترین تصاویر مقاومت در جنگ هشتساله ایران و عراق، تصویر آزادسازی خرمشهر و رزمندگانی است که بر فراز گنبد خاکی مسجد جامع خرمشهر ایستادهاند؛ تصویری که با بازسازی امروزین آن مسجد هیچ قرابتی ندارد و مسجد جامع امروز خرمشهر را یک مسجد شبیه بقیه مساجد شهری کرده است. گرچه از نظر بخشی از متخصصان آثار معماری، این مسجد واجد ویژگی خاصی از نظر معماری نباشد، اما از منظر روایی، از مهمترین راویان مقاومت نبرد و آزادسازی خرمشهر است؛ بهویژه که جنگ هشتساله دو بخش دارد: یکی بخش نبرد شهری، مقاومت، اشغال و آزادسازی که با شکستن حصر آبادان معنا پیدا میکند و قسمت دومی که با شعار راه قدس از کربلا میگذرد ادامه مییابد.


به گزارش گروه رسانهای شرق،
وحید قاسمی-مدیر موزه خیابان ولیعصر: یکی از مهمترین و بارزترین تصاویر مقاومت در جنگ هشتساله ایران و عراق، تصویر آزادسازی خرمشهر و رزمندگانی است که بر فراز گنبد خاکی مسجد جامع خرمشهر ایستادهاند؛ تصویری که با بازسازی امروزین آن مسجد هیچ قرابتی ندارد و مسجد جامع امروز خرمشهر را یک مسجد شبیه بقیه مساجد شهری کرده است. گرچه از نظر بخشی از متخصصان آثار معماری، این مسجد واجد ویژگی خاصی از نظر معماری نباشد، اما از منظر روایی، از مهمترین راویان مقاومت نبرد و آزادسازی خرمشهر است؛ بهویژه که جنگ هشتساله دو بخش دارد: یکی بخش نبرد شهری، مقاومت، اشغال و آزادسازی که با شکستن حصر آبادان معنا پیدا میکند و قسمت دومی که با شعار راه قدس از کربلا میگذرد ادامه مییابد.
بااینحال، متأسفانه بخش اول در مسیر بازسازی هرگز راه درستی را طی نکرده است. درحالیکه بر بدنه و کالبد زندگی روزمره هنوز آثار جنگ و ناکارآمدی نقش دارد، اما نمادها و نشانههای مقاومت که میتوانند ارزش افزودههای زیستن در خرمشهر باشند، به همراه رودخانههای عظیمی که نقطه تلاقیشان مرکزی از مراکز عالم است، فاقد توجه بودهاند؛ در مقابل این نوع از مواجهه در مرمت و بازسازی خرمشهر، میتوان از یکی از آثار فاخر معماری ایران با عنوان موزه دفاع مقدس خرمشهر یاد کرد که یک دیوار دارد که راوی تمامقد آنچه رفت و شد بر شهر است و همه اینها به دلیل عدم توجه به معنایی است با عنوان «میراث جنگ». موضوع «میراث جنگ» (War Heritage) در سطح بینالمللی ذیل مجموعهای از کنوانسیونها، پروتکلها و نهادهای حقوقی و فرهنگی بررسی میشود. این آثار ممکن است شامل بقایای معماری، اماکن تاریخی، میدانهای نبرد، پناهگاهها، بناهای یادبود، اشیای فرهنگی یا حتی شهرهایی باشند که به طور مستقیم از جنگ آسیب دیدهاند یا بازمانده جنگ هستند. قطعا جنگ پدیده ناخوشایند و خانمانسوزی است؛ اما حفاظت از آثار جنگ، اولا پاسداشت بخشی از حافظه جمعی است که فقط مربوط به ساکنان یک شهر یا یک سرزمین نیست، بلکه در شبکه حافظه جمعی مردمان جهان حضور و معنا دارد و دیگری بهیادآوردن جریان مخرب جنگ است. این مقدمه نسبتا طولانی را به بهانه آنچه درباره مرمت و بازسازی یکی از آثار مهم معماری جنگ تحمیلی ۱۲روزه، یعنی ساختمان شیشهای تلویزیون ایران گفته شده و مطرح است، آوردم.
این ساختمان که هدف بمباران و موشکباران رژیم صهیونیستی قرار گفت، از دو نظر در روایت معماری ایران دارای اهمیت است: یکی اینکه این اثر بخشی از تاریخ معماری ایران و معماری معاصر است و وجه دیگر اینکه این ساختمان پس از احداث و بعد از ساختمان شماره یک تلویزیون، نماد صداوسیمای ایران محسوب میشود. پس ما با یک ساختمان تخریبشده روبهرو نیستیم؛ با یک اثر با تمامی جنبههای مؤثرش روبهرو هستیم. از سویی جنگ ۱۲روزه نشانههایی دارد که میتواند نماد سخنهای بسیاری باشد؛ همانطور که بخشی از آثار تخریبشده مثل خانهها، بدنههای آسیبدیده در خیابانهای فرعی و حتی اصلی همه و همه باید بخشی از روایتها و قصه آنها که در شهر و به خاطر شهر ماندند باشد و بخش دیگر نشان بیگناهی شهروندانی که تنها جرمشان ایرانیبودن و در تهران زندگیکردن یا در هر شهر مورد حمله قرارگرفتهای دیگری است و این هر دو مقاومت و ماندن و جانسپردن و شهادت روایتی است که ارزش افزوده زیسته تهران یا هر شهر دیگری است و باید در مواجهه با آثار باقیمانده از این منظر هم توجه ویژه داشت. با این وصف، ساختمان شیشهای تلویزیون ایران شاید مهمترین راوی و تالار اصلی روایت جنگ ۱۲روزه باشد؛ هم از این منظر که با ادعای تخریب و بمباران و موشکباران مراکز نظامی حمله به ایران انجام شد و در تهران این ساختمان یک مرکز فرهنگی محسوب میشود و هم از نظر اهمیتی که پیشتر درباره خود اثر یاد شد. برای این منظور، جا دارد نگاهی به رویکردهایی که درباره آثار «میراث جنگ» وجود دارد، داشته باشیم تا دریابیم برای بیان ظلم بر ما رفته مسابقه بینالمللی یگانه راهکار سخنگفتن نیست و ما به مجموعهای کلان از برنامههای اقدام نیاز داریم که در این برنامه اقدام، نقش مستندنگاری، بازگویی و روایتمندی و روایتپردازی آثار تخریبشده و بازگرداندن زندگی به شهر در مجموعه «میراث جنگ» چگونه است. برای تدوین این برنامه راهبردی باید به راهبرد حفاظت و بازخوانی معماری بهمثابه میراث جنگ با هدف کلان حفاظت، مستندسازی و بازخوانی معمارانه فضاها و بناهایی که در اثر جنگ یا درگیری تخریب شدهاند، با تأکید بر نقش این مکانها در حافظه جمعی، هویت فرهنگی و بازسازی پساجنگ توجه داشت.
به نظر میرسد پیش از مسابقه یا هر رویکرد شتابزده با قابلیت وایرالشدن، نیاز است برنامه جامعی وجود داشته باشد که در کل مسیر، روایتپردازی و بازسازی جنگ ۱۲روزه را در تهران و همه شهرهای آسیبدیده تعریف کند و پس از آن تلاش این باشد با نقشپذیری روایی این اثر به چرخه آثار معماری معاصر ایران با لایههای امروزین اضافه شود و بیشک از اصلیترین ویژگیها برای نقش کنونیاش، حفظ و مرمت ارزشهای معمارانه این اثر است.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.