معاون سیاست‌گذاری و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات در گفت‌وگو با «شرق» خبر داد:
مذاکره ایران با چین و ژاپن برای توسعه اقتصاد دیجیتال
احسان چیتساز، معاون سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال، می‌گوید با تحریم، اقتصاد دیجیتال کشور درحد بقا می‌ماند و امکان رقابت با شرکت‌های بین‌المللی را ندارد. به گفته چیتساز از زمان آغاز دور جدید مذاکرات ایران، آنها در وزارت ارتباطات فهرستی از موارد مهم در رابطه با تحریم را که باید در مذاکرات مدنظر قرار بگیرد، شناسایی کرده و در اختیار وزارت خارجه گذاشته‌اند. همچنین طبق گفته‌های او به «شرق»، آنها مذاکره با نهادهایی را که در دوران پساتحریم می‌توانند در اقتصاد ایران نقش مؤثر ایفا کنند، آغاز کرده‌اند.
احسان چیتساز، معاون سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال، می‌گوید با تحریم، اقتصاد دیجیتال کشور درحد بقا می‌ماند و امکان رقابت با شرکت‌های بین‌المللی را ندارد. به گفته چیتساز از زمان آغاز دور جدید مذاکرات ایران، آنها در وزارت ارتباطات فهرستی از موارد مهم در رابطه با تحریم را که باید در مذاکرات مدنظر قرار بگیرد، شناسایی کرده و در اختیار وزارت خارجه گذاشته‌اند. همچنین طبق گفته‌های او به «شرق»، آنها مذاکره با نهادهایی را که در دوران پساتحریم می‌توانند در اقتصاد ایران نقش مؤثر ایفا کنند، آغاز کرده‌اند. از سوی دیگر او اعلام می‌کند آنها منتظر نتیجه مذاکرات و رفع تحریم نمانده و از مسیر ارتباطات با کشورهای آسیای شرقی در تلاش برای توسعه زیرساخت اقتصاد دیجیتال هستند. طبق توضیحات او، آنها طی مذاکراتی که تاکنون با چین، روسیه، هند، ژاپن، صربستان و کره جنوبی انجام داده‌اند، به توافقات خوبی برای توسعه زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال رسیده‌اند.
آن‌طور که او در گفت‌وگو با «شرق» اعلام می‌کند، در حال حاضر به دنبال دیدارهای وزیر ارتباطات با سفیر ژاپن در ایران، چارچوب توافقاتی با ژاپن برای مشارکت در توسعه زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال ایران طراحی شده است. از طرف دیگر، در این زمینه و در سفر وزیر ارتباطات به چین و دیدار با وزیر صنعت این کشور، شرایط برای رفع موانع تکنولوژی و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی در ایران فراهم شده است. در همین راستا و براساس مذاکرات وزارت ارتباطات با وزارت صنعت چین، دسترسی به پلتفرم‌ها و ابزارهای تکنولوژیک شرکت‌های چینی از‌جمله شیائومی، علی‌بابا و بایدو مطرح شده و امیدوارند به‌زودی کاربران ایرانی به امکانات این شرکت‌ها دسترسی پیدا کنند.
طبق توضیحات چیتساز، از نتایج مذاکره با طرف چینی، فراهم‌کردن شرایط بازگشت یک شرکت قدرتمند چینی به ایران برای توسعه زیرساخت‌های ارتباطی کشور است. چیتساز در گفت‌وگوی مفصل خود با «شرق» همچنین وعده می‌دهد که به‌زودی با تلاش‌های صورت‌گرفته توسط یکی از شرکت‌های وزارت ارتباطات، دسترسی کاربران و کسب‌وکارهای داخل کشور به سرویس‌های بین‌المللی پرکاربرد مانند گوگل آنالیتیکس، گوگل کلاد، کلادفلر و... نیز فراهم خواهد شد، همان‌طور که هم‌اکنون دسترسی به ChatGPT یا Grok و بسیاری از ابزارها و بازی‌ها برقرار شده است.
پیگیری اتصال ایران به شبکه‌های ترانزیت داده بین‌المللی که در دوره گذشته فراموش شده بود، اتصال فیبر به جمهوری آذربایجان و حوزه قفقاز با هدف اتصال به شبکه‌های آسیای میانه و اروپای شرقی و رینگ فیبر نوری به عمان و امارات به منظور بازسازی مسیرهای ترانزیت داده در خلیج فارس و فعال‌سازی ظرفیت‌های پنهان در حوزه ارتباطات دریایی از دیگر کارهایی است که چیتساز اعلام می‌کند در قالب «دیپلماسی فناوری» پیگیر تحقق آن هستند.
منتظر رفع تحریم نمی‌مانیم
احسان چیتساز که پیش از این مسئولیت‌هایی همچون معاون توسعه مدیریت و منابع بنیاد ملی نخبگان، معاون توسعه بازار پارک فاوا، مدیرکل فناوری و نوآوری و قائم‌مقام معاونت برنامه‌ریزی دانشگاه تهران در کارنامه کاری‌اش دیده می‌شود، با پشتوانه تجربیاتش در این بخش‌ها، آذر ۱۴۰۳ با حکم وزیر ارتباطات به عنوان معاون سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال این وزارتخانه انتخاب شد. او بیشتر سعی می‌کند بدون هیاهوی رسانه‌ای کارهایش را پیش ببرد. برای نمونه در گفت‌وگوی اختصاصی ضمیمه فناوری و اکوسیستم استارتاپی «شرق» (فنزی) با او که به شکل مفصل به موضوع تحریم‌ها و تأثیر آن بر اکوسیستم ارتباطات و اقتصاد دیجیتال اختصاص داشت، زوایای مختلف تلاش این وزارتخانه برای توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور را بررسی کردیم.
چیتساز با اعلام اینکه آنها منتظر رفع تحریم‌ها نمانده‌اند، به «شرق» می‌گوید: «در وزارت ارتباطات، رویکردی فعال و آینده‌نگر اتخاذ کرده‌ایم. به جای انتظار برای تغییر فضای تحریمی، از هم‌اکنون با کشورها، شرکت‌ها و بلوک‌هایی که می‌توانند در دوران پساتحریم شریک استراتژیک ما در اقتصاد دیجیتال باشند، وارد مذاکره شده‌ایم».
او تأکید دارد که مسیر تحول دیجیتال کشور نباید معطل گشایش‌های دیپلماتیک کلاسیک بماند، بلکه باید از طریق دیپلماسی فناوری طراحی و هدایت شود: «یکی از مصادیق راهبردی این رویکرد، پیگیری اتصال ایران به شبکه‌های ترانزیت داده بین‌المللی است که در شرکت ارتباطات زیرساخت با سرعت دنبال می‌شود. اتصالی که در اثر تحریم‌ها و نیز سیاست‌گذاری انقباضی و محافظه‌کارانه، عملا متناسب با فرصتها توسعه نیافته بود».
او ادامه می‌دهد: «ما اکنون در حال اجرای مجموعه‌ای از پروژه‌های منطقه‌ای هستیم که هدف آنها بازگشایی مسیرهای داده و بازآفرینی نقش ژئوفناورانه ایران در منطقه است. برای مثال پروژه فیبر نوری گوادر–چابهار با هدف ایجاد شاهراه ارتباطی جنوب آسیا به خلیج فارس و اتصال ایران به پاکستان و چین دنبال می‌شود. اتصال فیبر به جمهوری آذربایجان و حوزه قفقاز، با هدف اتصال به شبکه‌های آسیای میانه و اروپای شرقی است و رینگ فیبر نوری به عمان و امارات به منظور بازسازی مسیرهای ترانزیت داده در خلیج فارس و فعال‌سازی ظرفیت‌های پنهان در حوزه ارتباطات دریایی است». او تأکید می‌کند که دیپلماسی فناوری در وزارت ارتباطات، به دنبال پوشش چالش‌های تحریم و تبدیل آن به یک مزیت برای اقتصاد کشور است.
تنوع‌بخشی به شرکای تجاری
چیتساز در این گفت‌وگو اعلام می‌کند که توسعه اقتصاد دیجیتال ایران در شرایط تحریم غربی‌ها فقط از مسیر آنها نمی‌گذرد و وزارت ارتباطات در تلاش برای کمک‌گرفتن از کشورهای آسیایی مهم در این زمینه است.
چیتساز در این زمینه توضیح می‌دهد: «یکی از سیاست‌های کلیدی ما در دوران جدید وزارت ارتباطات، تنوع‌بخشی به شرکای بین‌المللی در توسعه اقتصاد دیجیتال است. ما به‌طور راهبردی تصمیم گرفته‌ایم در مسیر عبور از تحریم و بازسازی ظرفیت‌های اقتصاد دیجیتال، صرفا به یک کشور یا جریان بین‌المللی خاص وابسته نباشیم. دنیای آینده، جهان شبکه‌ها و رقابت‌هاست، نه انحصارها».
او ادامه می‌دهد: «در ماه‌های اخیر، مذاکرات بسیار نزدیکی با صربستان در حوزه توسعه اقتصاد دیجیتال، تبادل شرکت‌های دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری مشترک داشته‌ایم. این همکاری‌ها نه‌تنها بر گسترش بازار و انتقال تجربه تمرکز دارد، بلکه بستر ورود به زنجیره‌های نوآوری در منطقه بالکان و اروپای شرقی را نیز برای ما فراهم می‌کند. صربستان با توجه به موقعیت ژئواقتصادی و سیاست‌های تسهیلگر فناوری، شریک مناسبی در دوران بازسازی تعاملات بین‌المللی ایران است. یادمان باشد این کشور سال گذشته چهار میلیارد دلار صادرات نرم‌افزاری داشته است».
چیتساز از گفت‌وگو با کشور مهمی مانند ژاپن خبر می‌دهد و اعلام می‌کند: «ما همچنین گفت‌وگوهای عمیقی با ژاپن، در بالاترین سطوح حکمرانی دیجیتال انجام داده‌ایم. در دیدارهای رسمی با وزیر ارتباطات و معاون وی، چارچوب توافقاتی برای مشارکت در توسعه زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال ایران طراحی شد. این همکاری‌ها، به‌ویژه در حوزه‌هایی همچون منظومه‌های ماهواره‌ای، انتقال فناوری و انتقال تجربه در مدل‌های مدیریت داده در حال پیگیری جدی است. یکی از پروژه‌هایی که با جدیت دنبال می‌کنیم، مشارکت در منظومه ماهواره‌ای KDDI است». به اعتقاد او این منظومه‌ها نقشی حیاتی در آینده اینترنت اشیا، پوشش سراسری داده و خدمات بلادرنگ در مناطق دورافتاده ایفا می‌کنند و می‌تواند طرح خدمات عمومی اجباری روستایی USO را بازآفرینی کند.
او با اشاره به اینکه تلاش برای تعامل با کشورهای همسایه و آسیایی را در غیاب کشورهای اروپایی و آمریکایی به دلیل تحریم دنبال می‌کنند، می‌گوید: «تحریم‌های بین‌المللی در سال‌های اخیر عملا مسیر تعامل با شرکت‌های بزرگ فناوری غرب را محدود است، اما این به معنای انسداد کامل ارتباطات نیست، بلکه نیازمند بازطراحی مسیرهای همکاری و تنوع‌بخشی به بازیگران منطقه‌ای و آسیایی است. ما در وزارت ارتباطات با رویکردی مبتنی بر دیپلماسی فناورانه آسیامحور، مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند را در دستور کار قرار داده‌ایم که تمرکز آن بر کشورهای دارای قدرت فناورانه و ظرفیت‌های مکمل برای اقتصاد دیجیتال ایران است».
چیتساز با اشاره به اثرات این تعامل‌ها اعلام کرد: «یکی از موفق‌ترین نمونه‌های اخیر، رفع انسداد سرویس 5G برای گوشی‌های سامسونگ در داخل کشور بود. این مسئله که برای مدت‌ها بدون پاسخ مانده بود، با پیگیری مقام عالی وزارت ارتباطات و از مسیر مذاکره با شرکت و دولت کره جنوبی حل شد. اکنون این خدمات به‌صورت رسمی برای کاربران ایرانی قابل استفاده است و این یک گام عملی در جهت بازگشت برندهای جهانی به مدار خدمات در ایران محسوب می‌شود».
دسترسی به سرویس‌های مطرح بین‌المللی
از سوی دیگر، چیتساز خبر می‌دهد آنها در مذاکراتی که با چین به عنوان یکی از بازیگران بزرگ اقتصاد دیجیتال جهان داشته‌اند، توانسته‌اند قدم‌هایی برای همکاری ایران با شرکت‌های بزرگ فناوری چینی بردارند.
او در این مورد توضیح داد: «ما در تعامل با چین، تمرکز خود را بر مذاکرات دولتی در سطح بالا گذاشته‌ایم. در دیدار رسمی با وزیر صنعت چین، مسائل کلیدی مانند دسترسی به پلتفرم‌ها و ابزارهای تکنولوژیک شرکت‌های چینی از‌جمله شیائومی، علی‌بابا و بایدو مطرح شد. هرچند برخی از این شرکت‌ها به دلیل ساختار سهامداری متکی بر سهامداران غربی از همکاری مستقیم امتناع دارند، اما مذاکره در این زمینه ادامه دارد و طرف چینی نیز در سطح دولت به آن اذعان و از آن حمایت کرده است. در مقابل، شرکت‌هایی که ساختار مالکیت مستقل‌تری دارند، فضای همکاری بازتری در اختیار ما قرار داده‌اند. در حال حاضر، محدودیت‌های خدمات‌رسانی این شرکت به اپراتورهای داخلی برطرف شده و مسیرهای مالی مرتبط با صادرات نیز فعال شده‌اند».
به گفته او بخشی از توافقات در این سفر، به دلیل حساسیت تحریم‌ها، قابل رسانه‌ای‌شدن نیست، اما در حوزه زیرساخت، خدمات ابری و تجهیزات مخابراتی، گشایش‌های قابل توجهی حاصل شده است: «بدون نمایش رسانه‌ای کار می‌کنیم، چون وظیفه ماست. در رابطه با انسداد سرویس‌های یاندکس در ایران، رایزنی‌های غیرمستقیم از مسیر نهادهای همکار در حال انجام است. پیچیدگی همکاری با شرکت‌هایی نظیر یاندکس، بیش از آنکه فنی باشد، سیاسی و ساختاری است؛ زیرا این پلتفرم‌ها تحت فشار تحریم‌های ثانویه و تنظیم‌گران جهانی هستند. با این حال، تلاش داریم با مدل‌های منطقه‌ای مانند همکاری سه‌جانبه در حوزه موتور جست‌وجو یا نقشه‌برداری، راه‌حل‌های جایگزین طراحی کنیم». به گفته او وزارت ارتباطات در حال تدوین یک نقشه راه مشارکت آسیایی در اقتصاد دیجیتال ایران است که در آن، هر کشور شریک براساس مزیت نسبی‌اش در زنجیره تأمین جهانی تعریف شده است.
از سوی دیگر، او خبر می‌دهد که سرویس‌های مهم برای کسب‌وکارها از‌جمله گوگل آنالیتیکس، گوگل کلاد، کلادفلر و سرویس‌های سرگرمی مانند اپل میوزیک، اسپاتیفای، بخش قابل توجهی از بازی‌ها و... به‌زودی در دسترس قرار خواهند گرفت. او در پاسخ به این سؤال که چگونه این دسترسی‌ها فراهم می‌شود، اعلام کرد: «همان‌طور که تاکنون با تلاش شرکت ارتباطات زیرساخت دسترسی به ChatGPT یا Grok و بسیاری از ابزارها و بازی‌ها برقرار شد، باقی‌مانده آن نیز باز خواهد شد». اما به نظر می‌رسد این راهکارها دائم نباشد و دوباره دسترسی به آنها برای ایرانیان داخل کشور با مشکل مواجه شود.
چیتساز در واکنش به این موضوع توضیح داد: «تا زمانی که تحریم هست، وظیفه ماست که هر چالشی را با راهکاری مناسب حل کنیم تا کاربران ایرانی با کمترین مشکل به خدمات بین‌المللی متصل شوند. البته در صورتی که تحریم‌ها رفع شوند، مشکلات عمده‌ای حل خواهد شد، اما نمی‌توانیم منتظر بمانیم و اجازه دهیم کاربران با مشکلات جدی مواجه باشند. ما در تلاش هستیم سرویس‌هایی پایدار ارائه کنیم. شعار ما در دوره وزارت آقای دکتر هاشمی، «ارتباطات پایدار امروز و زندگی هوشمند فردا» است. تمام تلاش ما بر فراهم‌کردن دسترسی پایدار و رفع مشکلات کاربران ایرانی متمرکز است».
از دیگر نکاتی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که وقتی دسترسی به دیگر پلتفرم‌های مهم دنیا در ایران فیلتر است، چنین دسترسی‌هایی چه جنبه مثبتی دارد؟ او تأکید می‌کند که موضوع رفع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی در حال پیگیری است و از سوی دیگر هم با سیاست‌گذاری مشخص، وزارت ارتباطات در تلاش است به صورت موازی این محدودیت‌ها به حداقل برسد.
*نسخه کامل این گفت‌وگو را هفته آینده در ضمیمه فناوری و اکوسیستم استارتاپی روزنامه شرق (فنزی) بخوانید.
آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.
