زنگه زور کجاست؟ / شاهراه قفقاز و میدان جدید بازی قدرت‌ها

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

در روزهای اخیر، نام «زنگه‌زور» بار دیگر به صدر اخبار بین‌المللی بازگشته است؛ اما این‌بار نه به دلیل جنگ یا تنش‌های محلی، بلکه به خاطر حضور مستقیم ایالات متحده و شخص دونالد ترامپ در تحولات آن. توافق تازه میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، که به میانجی‌گری ترامپ در کاخ سفید امضا شد، کریدور راهبردی زنگه‌زور را به نقطه‌ای محوری در معادلات ژئوپلیتیک تبدیل کرده است.

زنگه‌زور کجاست؟

زنگه‌زور (Zangezur) نام تاریخی منطقه‌ای در جنوب ارمنستان است که با جمهوری آذربایجان، نخجوان و ایران مرز مشترک دارد. امروز، بخش اصلی این منطقه در استان سیونیک ارمنستان قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این منطقه به‌گونه‌ای است که هر مسیر زمینی بین جمهوری آذربایجان و نخجوان – بدون عبور از ایران – باید از آن بگذرد.

در نقشه‌های توسعه حمل‌ونقل و انرژی، «کریدور زنگه‌زور» به مسیری اطلاق می‌شود که بتواند جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به نخجوان و سپس به ترکیه متصل کند.

پیشینه تاریخی و مناقشه‌ها

پس از فروپاشی شوروی، اختلافات مرزی و مناقشه قره‌باغ، ارتباط زمینی آذربایجان با نخجوان را قطع کرد. جنگ‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۲۰ میلادی، بارها بحث ایجاد یک مسیر عبور از زنگه‌زور را مطرح کرد، اما حساسیت‌های سیاسی ارمنستان و نقش روسیه به‌عنوان ضامن آتش‌بس، مانع عملی شدن آن شد.

برای ارمنستان، استان سیونیک یک منطقه حائل حیاتی در برابر آذربایجان است؛ برای آذربایجان، کلید اتصال دوباره به نخجوان و ترکیه؛ و برای ایران، مسیری که در صورت ایجاد، بخشی از نفوذ ترانزیتی تهران به قفقاز را کاهش می‌دهد.

چرا ترامپ حالا زنگه‌زور را می‌خواهد؟

۱. میانجی‌گری نمادین و سیاسی

ترامپ پس از بازگشت به قدرت، تلاش کرده در عرصه سیاست خارجی، با نمایش توافق‌های سریع و پر سروصدا، تصویری از «رهبر صلح‌ساز» ارائه دهد. توافق اخیر ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید – که در آن، ایجاد کریدور زنگه‌زور تحت یک چارچوب نظارتی جدید به نام «TRIPP» (Trump International Peace and Prosperity Path) پیش‌بینی شده – فرصتی برای تقویت برند سیاسی اوست.

۲. مهار نفوذ روسیه و ایران در قفقاز جنوبی

حضور مستقیم آمریکا در مدیریت یا نظارت بر کریدور زنگه‌زور، عملاً نقش روسیه به‌عنوان بازیگر سنتی این مناقشه را تضعیف و حلقه ارتباط زمینی ایران با قفقاز را محدود می‌کند. این امر در شرایطی که روابط واشنگتن با مسکو و تهران در اوج تنش است، یک برگ برنده ژئوپلیتیک محسوب می‌شود.

۳. ارتباطات تجاری و انرژی

زنگه‌زور نه‌تنها یک مسیر جاده‌ای، بلکه می‌تواند مسیر خطوط لوله گاز، نفت و فیبر نوری بین دریای خزر، ترکیه و اروپا باشد. این مسیر، بخشی از نقشه کلان آمریکا برای متنوع‌سازی منابع انرژی اروپا و کاهش وابستگی به روسیه است.

۴. اتصال به کریدور میانی (Middle Corridor)

با فعال شدن کریدور زنگه‌زور، آذربایجان و ترکیه می‌توانند بخش مهمی از «کریدور میانی» – مسیر ترانزیت کالا بین چین و اروپا از طریق آسیای مرکزی و قفقاز – را کنترل کنند. مشارکت آمریکا در این مسیر، نفوذ واشنگتن را بر یکی از شریان‌های تجاری آینده افزایش می‌دهد.

ابعاد استراتژیک کریدور زنگه‌زور

برای ارمنستان: تهدید بالقوه به حاکمیت ارضی و حساسیت امنیتی، اما در عین حال، فرصتی برای سرمایه‌گذاری و اتصال به شبکه‌های بین‌المللی.

برای آذربایجان: تحقق آرزوی دیرینه اتصال زمینی به نخجوان و تقویت محور باکو–آنکارا.

برای ترکیه: گسترش نفوذ به آسیای مرکزی از طریق پیوند مستقیم زمینی با آذربایجان.

برای ایران: نگرانی از کاهش نقش در ترانزیت منطقه‌ای و تغییر موازنه ژئوپلیتیک در قفقاز.

برای آمریکا: حضور در یک نقطه راهبردی که همزمان می‌تواند اقتصاد منطقه را شکل دهد و توازن قدرت را علیه رقبای اصلی تغییر دهد.

هرچند توافق اخیر یک گام مهم به‌سوی باز شدن کریدور زنگه‌زور است، اما موانع زیادی باقی مانده؛ از مخالفت بخشی از افکار عمومی ارمنستان تا نگرانی‌های امنیتی ایران و رقابت پنهان روسیه. ترامپ این پروژه را یک موفقیت دیپلماتیک می‌داند، اما تحقق کامل آن نیازمند ثبات سیاسی در قفقاز جنوبی و سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌هاست.

زنگه‌زور دیگر یک نقطه جغرافیایی کوچک در نقشه قفقاز نیست؛ بلکه به صحنه‌ای برای تلاقی منافع ملی چندین قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. برای ترامپ، این کریدور فرصتی است برای بازتعریف نقش آمریکا در قفقاز، فشار بر روسیه و ایران، و نمایش دستاوردی در سیاست خارجی. برای منطقه، اما این پروژه می‌تواند هم‌زمان حامل امید به رونق اقتصادی و خطر بازگشت به چرخه مناقشات باشد.