از تعمیر اسکناس تا صف مرگبار کمک در غزه

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

در سایه یک میز کوچک و گرد، «ایهاب الهنّاوی» خم شده و مشغول ترمیم یک اسکناس پاره است؛ کاری که تا پیش از جنگ، اصلا وجود نداشت. او از ظرف پلاستیکی کوچکی تکه‌هایی از اسکناس‌های کهنه را بیرون می‌آورد، قطعه‌ای هم‌رنگ و هم‌ارزش پیدا می‌کند، با چسب مخصوص آن را می‌چسباند و بعد اسکناس وصله‌خورده را زیر آفتاب سوزان تابستان می‌گذارد تا خشک شود. این، شغلی است که امروز برای برخی در نوار غزه خلق شده است.

پس از آنکه اسرائیل از اکتبر ۲۰۲۳ ارسال اسکناس‌های نو به غزه را متوقف کرد، مردم مجبور شدند هر چه دارند بازیافت و استفاده کنند. ایهاب، جوان ۲۷ ساله‌ای از شهر غزه، می‌گوید: «این پول کاغذی تقریبا دو سال است بدون جایگزین شدن، دست‌به‌دست می‌چرخد. بسیاری گیر افتاده‌اند با اسکناس‌هایی که حتی نمی‌توانند با آنها ساده‌ترین مایحتاج‌شان را تهیه کنند.» 

با بسته شدن بانک‌ها و بروز بحران جدی نقدینگی، پول نقد به تدریج کثیف، پاره و فرسوده شد. ایهاب می‌افزاید: «سعی می‌کنم تا جایی که می‌توانم به مردم کمک کنم. برخی اسکناس‌ها قابل ترمیم‌اند و دوباره وارد چرخه می‌شوند، اما بعضی دیگر نه. من بسته به وضعیت هر اسکناس کار می‌کنم. اگر پاره باشد، با دقت نوار چسب می‌زنم؛ اگر لک داشته باشد، با پاک‌کن تمیزش می‌کنم. برای چسباندن هم از چسب مخصوص استفاده می‌کنیم و می‌گذاریم اسکناس خشک شود. گاهی هم اگر گوشه یا بخشی از اسکناس کنده باشد، تکه‌ای مشابه از اسکناس‌های آسیب‌دیده دیگر برش می‌زنم و به هم می‌چسبانم.»

خلق شغلی که پیش از جنگ نبود

در گذشته بیش از ۸۰ درصد معاملات در غزه به صورت نقدی انجام می‌شد، اما حالا با تخریب ۵۶ شعبه بانک و از کار افتادن کامل نظام بانکی، تنها سه دستگاه خودپرداز به طور جزئی برای جمعیت بیش از دو میلیون نفری فعال است؛ پیش از جنگ این تعداد ۹۴ دستگاه بود. ایهاب برای هر اسکناس ترمیمی، دو شِکِل (حدود ۰.۵۴ دلار) دستمزد می‌گیرد و روزانه ۵۰۰ تا ۶۰۰ اسکناس را- اگر قابل احیا باشند- تعمیر می‌کند. او می‌گوید: «اگر اسکناسی بیش از حد آسیب‌دیده باشد، با صداقت به مشتری می‌گویم قابل ترمیم نیست. قبولش نمی‌کنم، چون اگر بی‌فایده باشد، مسئولیتش با من است.»

با ماه‌ها حمله هوایی، عملیات زمینی و محدودیت شدید غذا، سوخت و دارو، آنچه از اقتصاد غزه باقی مانده، عمدتا به فعالیت‌های غیررسمی خیابانی و دست‌فروشی‌ها خلاصه شده است. با نابودی مناطق صنعتی، بانک‌ها و کارخانه‌ها، بیشتر مردم بیکار یا در فقر مطلق به سر می‌برند.

معاملات تا حد زیادی به مبادله کالا به کالا یا پایاپای کشیده شده و بخش عمده آن در گروه‌های فیس‌بوکی انجام می‌شود تا از کمیسیون‌های سرسام‌آور صرافان و دلالانی که پول دیجیتال را به اسکناس نقد تبدیل می‌کنند، اجتناب شود.

«سهیلا سعلک» از بازار خیابان الجلاء در مرکز شهر غزه به تایمز می‌گوید: «کسی پست می‌گذارد که حاضر است یک قوطی شیر خشک را با یک بسته نخود یا لوبیا عوض کند. من پیام می‌دهم و توافق می‌کنیم؛ فقط برای اینکه زنده بمانیم.» او می‌گوید آخرین اسکناس ۲۰ شِکِل خود (حدود ۵.۴ دلار) را هم تلاش کرده برای خرید مایحتاج هفت نوه‌اش خرج کند، اما فروشنده‌ها پول فرسوده‌اش را قبول نکرده‌اند.

او با اندوه می‌گوید: «از نظر روحی تحملش برایم غیرممکن است. هیچ پول دیگری ندارم، فقط همین یک اسکناس بی‌ارزش. حتی اگر بخواهم پول نقد بگیرم، کمیسیون‌ها بسیار بالاست؛ عملا غیرممکن شده است.»

کمیسیون‌های سرسام‌آور، پول نقد نایاب

«سمیر ابومُدَلّه»، رئیس پیشین دانشکده اقتصاد و علوم اداری دانشگاه الازهر، می‌گوید: «اسکناس نقد تقریبا از بازار ناپدید شده. مردم مجبورند خدمات نقدی بگیرند؛ یعنی موجودی دیجیتال را به صرافان غیررسمی بدهند و در ازای آن، اسکناس‌های کهنه و فرسوده-  آن هم با کمیسیون ۴۰ تا ۴۵ درصد- دریافت کنند.»

او می‌افزاید: «بانک فلسطین و چند بانک دیگر تلاش کردند مردم را آرام کنند که اسکناس‌های فرسوده جایگزین می‌شوند، اما تاکنون اتفاقی نیفتاده. متأسفانه برخی بازاری‌ها از این وضعیت سوءاستفاده می‌کنند و حتی اسکناس‌های ۵۰ یا ۱۰۰ شِکِل را اگر کمی آسیب‌دیده باشد، قبول نمی‌کنند.»

سال گذشته، یک مقام پولی فلسطین تلاش کرد پرداخت دیجیتال جدیدی را راه‌اندازی کند که در مراحل ابتدایی نیم میلیون کاربر جذب کرد؛ اما با اصرار بازاریان به پول نقد، این طرح هم بی‌نتیجه ماند.

زندگی در بحران

در شرایطی که اندک همدلی‌های معمول هم جایش را به رقابت بی‌رحمانه برای بقا داده، «ناجی شبات»، پدر سه کودک در غرب غزه، مجبور است روزانه پنج کیلومتر پیاده برود تا اسکناسش را تبدیل کند و بتواند غذایی بخرد. او می‌گوید: «چه پول نقد داشته باشی، چه از برنامه بانکی استفاده کنی، کمیسیونش سرسام‌آور است. در هر صورت، همه فشار را مردم تحمل می‌کنند.»

شبات تعریف می‌کند: «دیروز فقط برای خرید چند ماده اولیه برای آشپزی، پنج کیلومتر راه رفتم- شش یا هفت خیابان- تا کسی را پیدا کنم که ۵۰ شِکل (۱۳.۵ دلار) قبول کند. یکی گفت پول خرد ندارد، یکی گفت اسکناس زیادی خراب است، سومی هم گفت قیمت‌ها فوق‌العاده بالاست.»

او از گرانی‌های لحظه‌ای می‌گوید: «قیمت یک کیلو آرد تا ۷۰ شِکِل (۱۸.۹ دلار) بالا رفته، اما وقتی پرداخت نقدی لازم باشد و امکان پرداخت دیجیتال نباشد، قیمت به ۱۳۰ شِکِل (۳۵.۱ دلار) هم می‌رسد. قیمت یک گونی آرد از ۸ پوند (۱۰.۴ دلار) به ۳۲۵ پوند (۴۲۲.۵ دلار) افزایش یافته است؛ یعنی ۳۶۵۰ درصد رشد. یک لیتر روغن که پیش‌تر ۱.۳۰ پوند (۱.۷ دلار) بود، حالا ۱۵ پوند (۱۹.۵ دلار) است. یک کیلو گوجه‌فرنگی که قبلا ۴۰ پنس (۰.۵۲ دلار) بود، حالا به ۱۳ پوند (۱۶.۹ دلار) رسیده.»

سعلک هم می‌گوید: «دیگر حتی نمی‌توانم پوشک یا شیر خشک برای نوه‌هایم بخرم. قلبم می‌شکند وقتی می‌بینم حتی نیازهای ابتدایی‌شان هم تأمین نمی‌شود. یک قوطی شیر خشک حالا ۱۷۰ شِکل (۴۵.۹ دلار) قیمت دارد و یک بسته پوشک به ۱۰۰ دلار (۳۷۰ شِکل) رسیده است.»

اکثر ساکنان غزه مدت‌هاست که نقدینگی‌شان تمام شده و وابسته به کمک‌های بشردوستانه هستند؛ اما همین کمک‌ها نیز به محل رقابت و بحران بدل شده است. در هفته‌های اخیر، توزیع بسته‌های کمکی توسط پیمانکاران خصوصی آمریکایی و تحت حفاظت ارتش اسرائیل، به صف‌ها و هجوم‌های خطرناک انجامیده؛ تا جایی که از اواخر ماه می، بیش از ۸۰۰ نفر در اطراف این مراکز جان باخته‌اند. این رقم به گفته مقام‌های حماس، به تلفات ۵۸ هزار نفری جنگ در ۲۱ ماه گذشته افزوده است.

در تازه‌ترین رویداد، شاهدان عینی گزارش داده‌اند که روز یکشنبه، ده فلسطینی- از جمله شش کودک- هنگام انتظار برای پر کردن ظروف آب در مرکز غزه، بر اثر حمله پهپادی اسرائیل جان باختند. ارتش اسرائیل گفته که حادثه ناشی از «خطای فنی» در حمله به یک عضو جهاد اسلامی بوده است.

اسرائیل سال‌هاست ادعا می‌کند کمک‌های بین‌المللی توسط نیروهای حماس سرقت، احتکار یا برای پرداخت دستمزد جنگجویانش استفاده می‌شود. سازمان ملل نیز در ماه ژوئن ۴۰۰ بار تلاش کرد هماهنگی لازم برای ارسال کمک به غزه را با مقامات اسرائیلی انجام دهد، اما ۴۴ درصد این تلاش‌ها با مخالفت اسرائیل مواجه شد. اسرائیل می گوید پس از فروپاشی آتش‌بس در فوریه، روزانه ۳۲ کامیون کمک وارد غزه کرده است.

سوخت، کالایی که زندگی را متوقف کرده است

در بیش از چهار ماه امسال، هیچ سوختی وارد غزه نشد؛ سوختی که برای چرخش چرخ هر خدمت و سازمانی، از نانوایی‌ها گرفته تا بیمارستان‌ها و مراکز تصفیه آب، حیاتی است. همه این‌ها ناچار شده‌اند برای تأمین برق، به ژنراتورهای دیزلی وابسته باشند؛ آن هم در شرایط قطع مکرر برق و کمبود شدید سوخت.

هفته جاری بالاخره مقدار محدودی سوخت وارد غزه شد؛ موضوعی که سازمان ملل از آن استقبال کرد، اما در عین حال تأکید نمود این میزان حتی پاسخگوی نیازهای روزمره مردم نیست.

ابومدلّه می‌گوید: «کمبود سوخت اقتصاد را فلج کرده و بنا به اعلام مرکز آمار فلسطین، قیمت‌ها را بیش از ۵۵۰ درصد افزایش داده است. به همین دلیل، بسیاری از کالاهای اساسی دیگر برای مردم قابل خرید نیست و حتی جابه‌جایی ساده هم برای شهروندان تبدیل به کاری بسیار پرهزینه شده است.»

در حالی که مذاکرات آتش‌بس میان اسرائیل و حماس عملا متوقف شده است، کارشناسان هشدار می‌دهند بحران اقتصادی و نیازهای انسانی مردم غزه هر روز عمیق‌تر می‌شود.