اتحاد ترکیه و اقلیم کردستان با پایان پ.ک.ک؟

به گزارش گروه رسانه ای شرق،با این حال، بخش عمده‌ای از این درگیری نه در ترکیه، بلکه در کردستان عراق رخ داده است، ترکیه از دهه ۱۹۸۰ در این منطقه با حزب کارگران کردستان درگیر بود؛ درگیری‌ای که باعث مرگ و آوارگی ده‌ها هزار تن شد و به اقتصاد اقلیم آسیب رساند. با توجه به نقش بی‌ثبات‌کننده این درگیری در اقلیم کردستان، حزب دموکرات کردستان (KDP) بیش از همه حامی صلح میان پ‌ک‌ک و ترکیه هست؛ زیرا این صلح می‌تواند به حملات پ‌ک‌ک به اقلیم کردستان خاتمه بدهد. اتحادیه میهنی کردستان (PUK) و حزب دموکرات کردستان نیز در فرآیندهای قبلی صلح بین ترکیه و پ‌ک‌ک نقش میانجی را ایفا کردند.

درحالی که پ‌ک‌ک در سال ۱۹۸۲ از طریق توافقی با حزب دموکرات کردستان عراق وارد کوهستان قندیل در کردستان عراق شد متعاقبا در دهه ۱۹۹۰ حضور خود را به خارج از قندیل گسترش داد و در طول جنگ داخلی کردستان با حزب دموکرات کردستان وارد جنگ شد و در جریان عملیات مرزی ارتش ترکیه علیه حزب کارگران کردستان در شمال عراق - که از سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است - درگیری‌ها و تنش‌هایی نیز بین حزب دموکرات کردستان و پ‌ک‌ک در اقلیم کردستان رخ داد. این تنش در قالب درگیری با نیروهای پیشمرگه‌، ترورچهره‌های مخالف، آتش ‌زدن اماکن عمومی و حملات پهپادی به نیروهای اقلیم کردستان انجام گرفت. درگیری ترکیه و پ‌ک‌ک همچنین منجر به تلفات غیرنظامیان در کردستان عراق شده است، نمونه بارز آن در سال 2022 رخ داد؛ زمانی که 8 گردشگر عراقی در سال ۲۰۲۲ در حملات هوایی ترکیه کشته شدند و این حادثه باعث تشدید تنش‌های دیپلماتیک بین بغداد و آنکارا شد. فعالیت‌های نظامی پ‌ک‌ک برای حزب دموکرات کردستان بسیار نگران‌کننده بود؛ از این رو از این حزب خواسته شد که اقلیم کردستان را ترک کند. همچنین در سال ۲۰۲۱ حزب دموکرات کردستان خود را بخشی از دور جدید مذاکرات صلح پ‌ک‌ک با ترکیه اعلام کرده است.

حمایت عمومی و امیدها برای روند صلح

باتوجه به روند صلح اخیر، حزب دموکرات کردستان بار دیگر حمایت خود را آشکارا از این ابتکار اعلام کرد و از درخواست اوجالان در ۲۷ فوریه برای خلع سلاح پ‌ک‌ک استقبال نمود و آمادگی خود را برای مشارکت و ایفای نقش در پیشبرد روند صلح در ترکیه، ابراز کرد.

ناگفته نماند که در جریان دوره‌های قبلی رایزنی‌های صلح، مقامات اقلیم کردستان در جلسات با مقامات ترکیه که با دعوت از احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر سابق ترکیه انجام شده بود، شرکت کردند. نمایندگان حزب برابری و دموکراسی خلق‌های کرد (DEM) در امرلی تاکنون سه بار از منطقه کردستان بازدید کردند تا پیام‌ اوجالان رهبر پ‌ک‌ک را منتقل کند. مسعود بارزانی، رییس حزب دموکرات کردستان در ۱۵ مه ضمن اشاره به فرصت‌های منحصر به فرد این دور اظهار داشت: «ما با تمام توان از این روند حمایت می‌کنیم و آماده‌ایم هر کاری که لازم باشد انجام بدهیم. آنچه اکنون اتفاق می‌افتد واقعا با سال‌های گذشته متفاوت است. این‌بار، تقریبا همه احزاب در ترکیه، چه در قدرت و چه در اپوزیسیون، صدای واحدی دارند که این مساله باید حل شود.» تلاش‌های حزب دموکرات کردستان برای مشارکت دادن همه ذی‌نفعان در این فرآیند، به ویژه همه طیف‌های سیاسی کردها، جلساتی با حضور نمایندگانی از کردهای سوریه برگزار شد.

در ۱۶ ژانویه، مسعود بارزانی، رییس حزب دموکرات کردستان و مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در اربیل دیدار کردند، دیداری که بدون مذاکرات صلح فعلی در ترکیه امکان‌پذیر نبود و در آن، بارزانی، رییس حزب دموکرات کردستان، خواسته‌های ترکیه برای اخراج پ‌ک‌ک از سوریه را مطرح کرد.

نچیروان بارزانی، رییس اقلیم کردستان و مسعود بارزانی، رییس حزب دموکرات کردستان، نیز در ۲۱ مارس، نمایندگانی را به نشانه‌ حمایت از این روند، به شهر دیاربکر در جنوب شرقی ترکیه فرستادند. نچیروان بارزانی، رییس‌جمهور نیز ممکن است به تسهیل دیدار ۱۰ آوریل بین حزب دموکرات کردستان و رییس‌جمهور ترکیه، اردوغان، کمک کرده باشد.

پایان مسالمت‌آمیز درگیری ترکیه و پ‌ک‌ک در ترکیه، تاثیر مثبتی در سراسر مرز کردستان عراق و فراتر از آن خواهد داشت. پایان درگیری مسلحانه، به ثبات منطقه‌ای کمک خواهد کرد، اقتصادهای منطقه‌ای را تقویت می‌کند و از اهداف سیاست ترامپ برای برقراری صلح و پایان دادن به «جنگ‌های ابدی» محلی حمایت می‌کند، بنابراین مقامات حزب دموکرات کردستان امیدوارند که اگر پ‌ک‌ک و ارتش ترکیه هر دو از منطقه کردستان عقب‌نشینی کنند، منجر به ثبات بیشتر در این مناطق مرزی شود و یکی از نقاط تنش بین ترکیه و عراق را از بین ببرد.

اگر پ‌ک‌ک از مناطق تحت کنترل خود در دهوک خارج شود، این امر می‌تواند درنهایت به احیای اقتصاد داخلی و گردشگری در این مناطق مرزی کمک کند. بیش از ۴۰۰ روستا در استان دهوک به دلیل درگیری تخلیه شده‌اند.

مناطقی در استان دهوک، به‌رغم درگیری فعال پ‌ک‌ک و ترکیه در این منطقه، در ماه‌های گرم تابستان گردشگرانی از سایر نقاط عراق را به خود جذب کرده است. از سال ۲۰۱۹، ترکیه همچنین پایگاه‌ها و پست‌های نظامی خود را در این مناطق گسترش داده است که شامل بیش از ۲۰۰ موقعیت نظامی در مناطقی که عمدتا در نزدیکی حزب دموکرات کردستان هستند.

ترکیه حملات پهپادی خود را در اقلیم کردستان افزایش داده است. وقتی پ‌ک‌ک از این مناطق عقب‌نشینی کند، هماهنگی بین حزب دموکرات کردستان و ترکیه و همچنین بغداد و ترکیه برای تحویل این پایگاه‌ها به نیروهای پیشمرگه یا نیروهای مرزبانی عراق به رفع یک نقطه اختلاف در روابط ترکیه و عراق کمک خواهد کرد. پیش از این، بغداد خواستار خروج ارتش ترکیه و پ‌ک‌ک از خاک عراق شده بود و ترکیه سال گذشته قول داده بود که پایگاه بعشیقه در نینوا را به عراق تحویل بدهد. عدم کاربرد عملیاتی این پایگاه از سوی ترکیه ممکن است به سرعت بخشیدن به این روند کمک کند.

مساله خلع سلاح و ادغام مجدد پیکارجویان

پ‌ک‌ک

با این حال، بزرگ‌ترین سوال این است که چگونه می‌توان حدود 5 هزار جنگجوی مسلح پ‌ک‌ک در کردستان عراق را خلع سلاح کرد و هنوز مشخص نیست که رهبران و پیکارجویان این حزب در صورت خلع سلاح به کجا خواهند رفت؟ یکی از مقامات حزب دموکرات کردستان گفت: «من نمی‌دانم که آیا این پیکارجویان در کردستان خواهند ماند و خود را تسلیم می‌کنند یا به اروپا خواهند رفت؟» در این رابطه، هم حزب دموکرات کردستان و هم دیگر حزب اصلی اقلیم کردستان یعنی اتحادیه میهنی کردستان (PUK)می‌توانند در استقبال و میزبانی از نیروهای سابق پ‌ک‌ک که سلاح خود را زمین گذاشتند، مشارکت کنند.

حزب دموکرات و اتحادیه میهنی کردستان می‌توانند در فرآیند خلع سلاح نقشی ایفا کنند، به ‌طوری که سلاح‌های سنگین نگهداری شده توسط پ‌ک‌ک به نیروهای پیشمرگه واگذار شود. رسانه‌های ترکیه پیش‌تر این پیشنهاد را مطرح کرده بودند که خلع سلاح پ‌ک‌ک باید به‌ طور مشترک تحت نظارت اقلیم کردستان و ترکیه انجام شود.

لازم به ذکر است که این احزاب در خلع سلاح دیگر بازیگران غیردولتی در قلمروی خود، مانند احزابی که پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ از ایران به منطقه کردستان عراق گریختند و سلاح‌های خود را براساس توافق امنیتی مارس ۲۰۲۳ که بین ایران و عراق انجام شد به پیشمرگه‌ها تحویل دادند، نقش داشتند، سناریوی مشابهی که در رابطه با حزب کارگران کردستان نیز تکرار شد و آنها را از مناطق مرزی و کوهستان‌ها بیرون راند و به عنوان غیرنظامی در اردوگاه‌های موقت مستقر کرد و در عین حال مواضع آنها را با اعضای نیروهای پیشمرگه کرد گارد مرزی عراق جایگزین کرد.

در مورد مکان اقامت نهایی این جنگجویان سابق، اتحادیه میهنی و حزب دموکرات کردستان می‌توانند به اعضای پ‌ک‌ک کارت اقامت بدهند که به آنها اجازه می‌دهد در جامعه محلی ادغام شوند و در بازار کار محلی جذب شوند. در حال حاضر حداقل صدها فرمانده و جنگجوی سابق پ‌ک‌ک و همچنین جنگجویان سابق نیروهای دموکراتیک سوریه در اقلیم کردستان عراق زندگی می‌کنند، جایی که آنها در نیروهای نظامی کردستان عراق و همچنین مشاغل غیرنظامی، از جمله در رسانه‌ها، بخش ساخت و ساز و بخش مهمانداری، شغل پیدا کردند. برخی مانند عزیز ویسی، فرمانده سابق پ‌ک‌ک، به نیروهای امنیتی حزب دموکرات کردستان پیوستند، در حالی که برخی دیگر مانند عثمان اوجالان، برادر عبدالله اوجالان، که قبل از مرگش در مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی کردستان زندگی می‌کرد و قبلا حزب سیاسی خود را اداره می‌کرد، زندگی غیرنظامی را در پیش گرفتند. دیگر اعضای سابق پ‌ک‌ک نیز با موفقیت در اروپا، به ویژه به آلمان، درخواست پناهندگی دادند و اقامت گرفتند.

جنگجویان سابق حزب کارگران کردستان نیز ممکن است بتوانند در رفع برخی از چالش‌های منطقه که در نتیجه این درگیری‌ها ایجاد شد، نقشی ایفا کنند. جنگ بین ترکیه و حزب کارگران کردستان منجر به ایجاد حدود ۹۶ مایل مربع میدان مین در کردستان عراق شده است که اغلب تنها چند صد یارد از روستاها فاصله دارند. جنگجویان سابق پ‌ک‌ک نیز می‌توانند برای مین‌روبی به کار گرفته شوند. یکی از مشهورترین مین‌روبی‌ها در طول جنگ نیروهای پیشمرگه علیه داعش، یک مبارز سابق پ‌ک‌ک بود. دکتر سعید چوروکایا (دکتر سلیمان) با مین‌روبی جان صدها پیشمرگه را نجات داد و در سال ۲۰۱۶ پس از مجروح شدن در اثر انفجار در روستای تشراب در بیمارستان درگذشت.

همچنین باید برای اردوگاه پناهندگان کرد در مخمور، که میزبان بیش از 12 هزار کرد است که در دهه ۱۹۹۰ از ترکیه گریختند و به دلیل حضور جنگجویان پ‌ک‌ک مرتبا توسط ترکیه بمباران شده است، راه‌حلی پیدا شود.

حزب دموکرات کردستان ممکن است بتواند از روابط خود با ترکیه استفاده کند تا به پناهندگان این امکان را بدهد که با خیال راحت به ترکیه بازگردند یا اجازه اقامت در منطقه کردستان را داشته باشند.

حزب دموکرات کردستان همچنین امیدوار است که روند صلح بتواند به پیشبرد اهداف توافق سنجار ۲۰۲۰ که مورد حمایت سازمان ملل بود و با هدف عادی‌سازی وضعیت در سنجار و اخراج گروه‌های وابسته به پ‌ک‌ک یا ادغام آنها در پلیس محلی شکل گرفته بود، تسهیل کند.

حضور حزب کارگران کردستان و ائتلاف آنها با گروه‌های مرتبط با حشدالشعبی در سنجار، نقطه انطلاق دیگری برای عراق فراهم کرده و روابط عراق و ترکیه را متشنج کرده است.

ترکیه همچنین در گذشته ایران را به حمایت از پ‌ک‌ک متهم کرده است. واحدهای مقاومت محلی شنگال (YBS) که از سال ۲۰۱۴ در شنگال (سنجار) تاسیس شد و هدفش مبارزه با داعش و حمایت از جامعه ایزدی‌ بود، اغلب مورد حملات هوایی ترکیه قرار گرفت و بسیاری رهبران ارشد این گروه در این حملات کشته شدند. یک روند صلح موفق می‌تواند اجرای توافق شنگال را که برای ایجاد یک چارچوب مدیریتی مشخص برای این منطقه مورد مناقشه بین اربیل و بغداد طراحی شده است، تسهیل کند. روند صلح فرصتی را برای ایجاد صلح و ثبات بیشتر نه‌تنها برای ترکیه، بلکه برای اقلیم کردستان که از سال ۲۰۱۹ بار اصلی جنگ بین پ‌ک‌ک و ترکیه را بر دوش کشیده است، فراهم می‌کند.

این روند می‌تواند راه‌حل‌هایی را برای مجموعه‌ای از مشکلات و مسائل از جمله پناهندگان کرد ترکیه که در اردوگاه مخمور ساکن هستند، نقطه اختلاف دیرینه بین عراق و ترکیه هستند در خلال توافق شنگال، به شهرها و روستاهای خود بازگردند. احزاب کرد در عراق همچنین می‌توانند نقش کلیدی را در تسهیل خلع سلاح جنگجویان پ‌ک‌ک ایفا کنند و با اعطای کارت شناسایی به پیکارجویان سابق این حزب به ادغام آنان در بازار کار محلی کمک کنند. احزاب کرد عراقی از مذاکرات صلح بین ترکیه و پ‌ک‌ک حمایت می‌کنند زیرا معتقدند که روند صلح می‌تواند به احیای اقتصاد محلی و گردشگری منجر شود و به کنترل این حزب بر قلمرو کردستان عراق پایان دهد. این رغبت می‌تواند توسط سایر ذی‌نفعان و بازیگران بین‌المللی، مانند کمیساریای سازمان ملل در عراق، تشویق و حمایت شود تا اطمینان حاصل شود که شرایط در کردستان عراق برای پایان دایمی این درگیری چند دهه‌ای وجود دارد.

نویسنده کتاب «کردهای شمال سوریه: حکومت‌داری، تنوع و منازعات» و فعال در موسسه مطالعاتی «فکره فروم»

موسسه مطالعاتی واشنگتن