هشدار مرکز مطالعاتی مجلس؛ زیرساخت‌های شهری در آستانه فروپاشی
تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با تأکید بر وضعیت بحرانی زیرساخت‌های شهری کشور، از آسیب‌پذیری شدید بسیاری از ساختمان‌ها و سامانه‌های زیربنایی در برابر مخاطرات طبیعی خبر می دهد. گزارشی که هشدار می‌دهد، در صورت بی‌توجهی به اصلاحات ساختاری، فاجعه‌ای گسترده در کمین کلانشهرهای کشور است.
به گزارش گروه رسانه ای شرق، مخاطرات طبیعی مانند زلزله، سیل، فرونشست و خشکسالی سال‌هاست سایه سنگین خود را بر شهرهای ایران انداخته‌اند. اما آنچه این بلایا را به فاجعه‌ای غیرقابل جبران تبدیل می‌کند، نه تنها خود پدیده‌ها، بلکه ضعف گسترده در تاب‌آوری شهری و نبود آمادگی زیرساختی است. گزارشی راهبردی از «دفتر مطالعات زیربنایی مجلس شورای اسلامی» با بررسی ابعاد آسیب‌پذیری، نیاز به بازتعریف کامل سیاست‌گذاری و اجرای برنامه‌های مدیریت بحران را برجسته می‌کند.
بر اساس یافته‌های گزارش، آسیب‌پذیری شهری پدیده‌ای چندوجهی است که در چهار بُعد کلیدی بررسی می‌شود.
* بعد کالبدی
بافت فرسوده، ساخت‌وساز غیراصولی، نبود نظارت مهندسی در مراحل طراحی و اجرا، و تراکم بالای جمعیت در مناطق ناایمن، مهم‌ترین دلایل آسیب‌پذیری کالبدی محسوب می‌شوند.
با توجه به پراکندگی ناموزون سکونت‌گاه‌ها و عدم تطابق کاربری‌ها، توسعه شهری بدون طرح تفصیلی نیز بحران‌زا ارزیابی شده است.
* بعد زیرساختی:
آسیب‌پذیرترین بخش‌ها عبارت‌اند از: شبکه آب و فاضلاب، خطوط انتقال انرژی، زیرساخت‌های مخابراتی، حمل‌ونقل عمومی، پست‌های برق، پل‌ها و تونل‌ها.
قطع خدمات این سامانه‌ها در بحران‌ها نه‌تنها امدادرسانی را مختل می‌کند، بلکه موج دوم بحران‌های اجتماعی و اقتصادی را در پی دارد.
*بعد محیطی
توسعه شهری در حریم گسل‌ها، رودخانه‌ها، مناطق سیلاب‌خیز و نقاط با خاک ناپایدار، به‌ویژه بدون اعمال محدودیت‌های قانونی و پایش دقیق، به‌عنوان خطری بالفعل شناخته شده است.
فرسایش خاک، فقدان پوشش گیاهی و انباشت نخاله‌ها نیز شدت مخاطرات را افزایش می‌دهند.
* بعد دسترسی
تراکم بیش از حد، خیابان‌های کم‌عرض، دسترسی ناکافی به امکانات امدادی، و فاصله زیاد برخی محله‌ها با مراکز خدماتی از جمله چالش‌های مهم این حوزه هستند.
در بسیاری از کلانشهرها، دسترسی به بیمارستان‌ها و مراکز آتش‌نشانی در شرایط بحرانی با مانع روبرو می‌شود.
تحلیل گزارش مجلس با تکیه بر رویکردی علمی، بر فرایند سه‌مرحله‌ای تأکید دارد،
نخست شناسایی و ارزیابی دقیق نقاط ضعف،در گام دوم تحلیل کمّی بر اساس وزن‌دهی شاخص‌ها همچنین ارائه سناریوهای سیاستی مبتنی بر اولویت‌بندی مخاطرات.
گزارش یادآور می‌شود که دستیابی به «آسیب‌پذیری صفر» هدفی غیرواقعی است، اما کاهش ریسک از طریق شناخت دقیق ابعاد خطر و تدوین نقشه‌های راهبردی ممکن خواهد بود.
راهکارهای عملیاتی برای هر بعد آسیب‌پذیری در این گزارش مورد تأکید قرار گرفته است.
*راهکارهای زیرساختی
مقاوم‌سازی شبکه برق و گاز به‌ویژه در مناطق زلزله‌خیز،ارتقاء سیستم‌های فاضلاب شهری و جلوگیری از پس‌زدگی در زمان سیلاب، بهبود تاب‌آوری پل‌ها و زیرگذرها با استفاده از فناوری‌های نوین،طراحی مجدد شبکه حمل‌ونقل شهری با رویکرد دوام و تداوم خدمات در بحران پیشنهادات پژوهشگران در این بخش است.
*راهکارهای کالبدی
اجرای سیاست‌های نوسازی بافت‌های فرسوده،بازبینی و سخت‌گیری در صدور پروانه ساخت در مناطق پرخطر،
تدوین الزامات فنی برای کاربری‌های پرریسک مانند بیمارستان‌ها و مدارس نیز در این بخش باید مورد توجه قرار بگیرد.
برای راهکارهای محیطی هم پیشنهاد اعمال قوانین محدودکننده ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها و مسیل‌ها،تقویت پوشش گیاهی، ایجاد دیواره‌های محافظ سیلاب،به‌کارگیری فناوری ژئوتکنیکی برای تثبیت خاک در مناطق لغزشی مطرح شده است.
در بخش راهکارهای دسترسی؛ توسعه شبکه معابر دسترسی اضطراری، اختصاص مسیرهای ویژه امداد در بافت متراکم،اصلاح الگوی توسعه افقی شهر برای دسترسی سریع‌تر به مراکز امدادی مطرح شده است.
در این پژوهش تاکید شده «تاب‌آوری واقعی تنها در صورتی حاصل می‌شود که نهادهای مسئول با پذیرش نقش‌های مکمل، از مدیریت منفعل به سمت اقدام هماهنگ، علمی و پیشگیرانه حرکت کنند.»
گزارش همچنین بر اهمیت «هماهنگی نهادی» و «یکپارچه‌سازی مقررات متعارض» برای اثربخشی راهکارها تأکید کرده است.
ایجاد سامانه ملی رصد آسیب‌پذیری برای تحلیل برخط مناطق پرخطر،اصلاح قوانین ساخت‌وساز با اولویت‌بخشی به ایمنی زیرساخت‌ها،اختصاص بودجه ویژه برای مقاوم‌سازی زیرساخت‌های حیاتی،تدوین شاخص ملی تاب‌آوری شهری با قابلیت مقایسه‌پذیری بین استان‌ها پیشنهاداتی است که برای مدیران شهری و قانون‌گذاران مطرح شده است
*فرصت در دل بحران
در شرایطی که روند تغییر اقلیم و افزایش جمعیت شهری، شهرهای ایران را در معرض بحران‌های نوظهور قرار داده‌اند، این گزارش زنگ خطری جدی برای سیاست‌گذاران، شهرداران و مدیران بحران به صدا درآورده است. اگر امروز تدبیر نکنیم، فردا ممکن است خیلی دیر باشد.
