ماشه در میدان روایت‌ها

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

تحولات اخیر پیرامون برجام بار دیگر این توافق بین‌المللی را به صدر دستور کار دیپلماسی ایران و اروپا کشانده است. در حالی‌که سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) با فعال‌سازی مکانیسم موسوم به «ماشه» یا «بازگشت خودکار تحریم‌ها» عملا رویکردی تقابلی در پیش گرفته‌اند، مقامات ارشد دیپلماسی ایران از طریق نامه‌نگاری‌های رسمی و مصاحبه‌های رسانه‌ای به‌دنبال خنثی‌سازی این تلاش‌ها و بازنمایی روایت حقوقی- سیاسی خود هستند.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با ارسال نامه‌هایی به کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، همچنین شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل، تلاش کرده است تا ضمن رد ادعاهای تروئیکا، ایران را نخستین و مشروع‌ترین طرفی معرفی کند که سازوکار حل‌وفصل اختلافات را فعال کرده است. در سوی دیگر، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین، در مصاحبه با نشریه فارن‌پالیسی از منظر تجربه مذاکراتی و حقوقی، مواضع اروپا را «بی‌اساس» و «فاقد وجاهت» توصیف می‌کند.

این تحرکات در مجموع نشان می‌دهد ایران به‌جای پذیرش منفعلانه روایت غرب، در حال بازتعریف صحنه حقوقی و سیاسی برجام است. پیام مشترک مقامات ایرانی، تاکید بر دو اصل کلیدی است؛ نخست، اقدامات جبرانی ایران نه نقض، بلکه تلاشی برای حفظ برجام در برابر عهدشکنی دیگران بوده است؛ دوم، اروپا و آمریکا با سیاسی‌کردن موضوع هسته‌ای و گره زدن آن به منافع اسرائیل، اعتبار خود را نزد افکار عمومی جهان از دست داده‌اند.

آنچه در این مقطع اهمیت دارد، تلاقی دو روند است؛ از یک‌سو تلاش ایران برای مشروع‌سازی اقدامات خود در چارچوب حقوق بین‌الملل، و از سوی دیگر، تلاش تروئیکا برای بهره‌گیری از مکانیسم‌های حقوقی به‌عنوان اهرم فشار سیاسی. نتیجه این رویارویی نه فقط آینده برجام، بلکه مسیر چندجانبه‌گرایی و اعتبار نهادهای بین‌المللی را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.

نامه عراقچی به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا

نامه تفصیلی عباس عراقچی به کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بارزترین واکنش حقوقی- سیاسی ایران به اقدام تروئیکا در سوءاستفاده از مکانیسم حل اختلاف برجام بود. وزیر خارجه در این نامه با رد روایت گزینشی اروپا، تاکید کرد که ایران نخستین طرفی بوده که پس از خروج آمریکا در مه ۲۰۱۸ سازوکار حل اختلاف را فعال کرده و از مسیرهای پیش‌بینی‌شده در برجام برای استنفاد کامل آن بهره گرفته است. او تصریح کرد که نادیده گرفتن این سوابق، عملا استدلال حقوقی تروئیکا را بی‌اعتبار می‌سازد.

در نامه عراقچی چند محور کلیدی برجسته است؛ نخست، تاکید بر فقدان صلاحیت حقوقی تروئیکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه؛ دوم، یادآوری حمایت روسیه و چین از مواضع ایران و مخالفت صریح آنها با اقدام اروپا؛ سوم، تبیین تعهدات برجامی اروپا که نه‌تنها عملیاتی نشد، بلکه با گسترش تحریم‌ها علیه بخش‌های غیرنظامی ایران نقض گردید. او این روند را نشانه‌ای از «بی‌اعتنایی مزمن» اروپا به تعهدات خود دانست.

مسئول سیاست خارجی کشورمان در ادامه با اشاره به ناکارآمدی اینستکس و شکست مذاکرات وین، اتحادیه اروپا را به جانبداری از آمریکا و اسرائیل متهم کرد و هشدار داد که تداوم این روند، نقش اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده بی‌طرف را خدشه‌دار می‌کند. بخش مهمی از نامه نیز به نقد تلاش احتمالی برای احیای قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت اختصاص دارد که از نظر ایران «فاقد اعتبار» است.

این نامه علاوه بر ارائه مستندات حقوقی، حامل پیام سیاسی روشنی است که ایران آماده گفت‌وگو و بازگشت به دیپلماسی است، اما شرط آن جدیت و حسن‌نیت طرف‌های مقابل و پرهیز از اقدامات مخرب است. در واقع، عراقچی تلاش کرد ضمن تثبیت مواضع ایران در چارچوب حقوقی، راه مذاکره را نیز باز نگه دارد.

نامه عراقچی به شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل

در نامه‌ای دیگر، عراقچی به‌طور مستقیم شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل را مخاطب قرار داد و با لحنی صریح‌تر نسبت به «تحریف واقعیات» توسط تروئیکا هشدار داد. این نامه بیش از آنکه خطاب به اروپا باشد، در پی اقناع جامعه بین‌المللی و ثبت رسمی روایت ایران به‌عنوان سند در مجامع سازمان ملل بود.

سکاندار دیپلماسی کشور در این متن با استناد به مکاتبات و جلسات کمیسیون مشترک از سال ۲۰۱۸، نشان داد که ایران زودتر از هر طرف دیگری سازوکار حل اختلاف را فعال کرده است. او استدلال اروپا مبنی بر ضرورت شناسایی این فعال‌سازی توسط سایر اعضا را «بی‌پایه» دانست و یادآور شد که حتی بر اساس منطق خود تروئیکا، تلاش آنان برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه فاقد اعتبار است. در واقع، نامه تروئیکا به گفته عراقچی «خود موجب بی‌اعتباری خود» می‌شود. نکته مهم دیگر این نامه، تاکید بر بند ۲۶ برجام است که به ایران حق می‌دهد در صورت بازاعمال تحریم‌ها، اجرای تعهداتش را متوقف کند. عراقچی این بند را مبنای اقدامات جبرانی ایران دانست و یادآور شد که تمامی این اقدامات بازگشت‌پذیر بوده و با هدف حفظ برجام صورت گرفته است.

او همچنین نسبت به تلاش تروئیکا برای تمدید مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ هشدار داد و تاکید کرد که این قطعنامه باید در موعد مقرر منقضی شود. عراقچی این تلاش را اقدامی خطرناک دانست که می‌تواند شکاف‌های بیشتری در شورای امنیت ایجاد کند. پیام محوری این نامه به شورای امنیت روشن بود: اقدامات اروپا نه‌تنها فاقد وجاهت حقوقی است، بلکه تهدیدی برای یکپارچگی حقوق بین‌الملل و اعتبار شورای امنیت محسوب می‌شود. در مقابل، ایران با تاکید بر دیپلماسی، خود را طرفی مسئول و متعهد معرفی کرد که در پی حفظ چندجانبه‌گرایی است.

مصاحبه ظریف با فارن پالیسی

مصاحبه محمدجواد ظریف با فارن پالیسی بُعد رسانه‌ای و تحلیلی روایت ایران را تکمیل کرد. او از جایگاه وزیر امور خارجه پیشین، هم تجربه مذاکراتی خود را یادآوری کرد و هم تناقض‌های رفتاری اروپا و آمریکا را برجسته ساخت. ظریف با رد ادعای اروپا درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تاکید کرد که ایران حتی یک سال پس از خروج ترامپ همچنان به تعهدات برجامی پایبند بوده و این اروپا بود که هیچ‌یک از وعده‌های ۱۱‌گانه خود را اجرا نکرد.

ظریف در این گفت‌وگو اروپا را متهم کرد که در حالی به سازوکار حل اختلاف متوسل شده که همزمان نقض قوانین بین‌المللی توسط اسرائیل را نادیده گرفته یا حتی ستایش کرده است. او این رویکرد را نشانه «عدم حسن نیت» و دوگانگی غرب دانست. همچنین با اشاره به جنگ ۱۲ روزه اخیر، تاکید کرد که حملات اسرائیل نه‌تنها علیه اهداف نظامی، بلکه علیه غیرنظامیان و دانشمندان ایرانی بوده و از منظر حقوق بین‌الملل «جنایت جنگی» محسوب می‌شود.

بخش مهمی از مصاحبه ظریف به توانمندی دفاعی ایران اختصاص یافت. او تاکید کرد که با وجود تحریم‌های طولانی‌مدت، ایران موفق شد «گنبد آهنین» اسرائیل را بشکند و نشان دهد که «طعمه آسانی» نیست. به گفته وی، این واقعیت پیام روشنی برای آمریکا و اسرائیل داشت: اتحاد نظامی آنها نیز نتوانست ایران را از پا درآورد.

ظریف در پایان به جنبه سیاسی برجام بازگشت و اظهار داشت که اعتراض اسرائیل به این توافق، ناشی از ترس از صلح و آرامش در منطقه است. او تاکید کرد که اقدامات ترامپ و حملات نظامی آمریکا و اسرائیل، اعتماد به دیپلماسی را تضعیف کرده و متقاعد کردن مردم ایران به ادامه گفت‌وگو با غرب را دشوار ساخته است. بدین ترتیب، مصاحبه ظریف تلاشی برای بازنمایی بُعد انسانی و امنیتی بحران بود که روایت عراقچی را تکمیل می‌کرد.

پاسخ حقوقی- سیاسی برای روایت‌سازی غرب

مجموعه تحرکات اخیر عراقچی و ظریف نشان می‌دهد ایران در برابر روایت‌سازی غرب، استراتژی «پاسخ حقوقی- سیاسی» را در پیش گرفته است. عراقچی با مکاتبات رسمی، چارچوب حقوقی و مستندات تاریخی را برجسته می‌کند؛ ظریف با مصاحبه رسانه‌ای، بُعد افکار عمومی و سیاسی را پوشش می‌دهد. هر دو بر یک اصل مشترک تأکید دارند؛ اینکه اقدامات ایران در چارچوب حقوق برجام مشروع بوده و اروپا و آمریکا فاقد صلاحیت اخلاقی و حقوقی برای اعمال فشار هستند.

با این حال، تقابل کنونی نشان می‌دهد برجام بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید است. آینده این توافق به دو عامل بستگی دارد؛ میزان پایبندی شورای امنیت به قواعد حقوق بین‌الملل و توانایی دیپلماسی برای بازگرداندن گفت‌وگو به مسیر متوازن. در این میان، ایران تلاش دارد خود را طرفی مسئول معرفی کند که به‌رغم فشارها، همچنان بر دیپلماسی تأکید دارد.

آخرین اخبار سیاست را از طریق این لینک پیگیری کنید.