10 سال بعد از «سوپر پامپد» ایرانی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ سال‌های اوج اکوسیستم استارتاپی ایران بود. شاید مهم‌ترین دلیل این در اوج ‌بودن رایحه خوش پول خارجی بود که ناگهان سوار بر اسب فناوری پایش به کشور باز شد. اگر سریال Super Pumped که ماجرای شکل‌گیری اوبر را در دوران جدید استارتاپ‌های سیلیکون ولی روایت می‌کند، دیده باشید به‌خوبی می‌دانید از چه اتمسفری صحبت می‌کنیم. دورانی که آدرنالین در رگ شرکت‌ها جاری بود. دفترهای کوچک مملو از نیروهای انسانی بود که برای اولین‌بار داشتند معنی Scale را تجربه می‌کردند و هیچ چیز جز رشد برایشان مهم نبود؛ با مدیران خارجی که شمایلی از فعالیت بین‌المللی را برای جوان‌های ۱۸ تا ۳۰ ساله به ارمغان آورده بودند. جوان‌هایی که تا پیش از این یا باید برای ادامه تحصیل به خارج می‌رفتند یا در یکی از شرکت‌های سنتی مخابراتی-نرم‌افزاری استخدام می‌شدند، حال ناگهان درهای زیادی از کار پرهیجان استارتاپی به رویشان باز شده بود. البته اینجا فقط فوران دلار نبود که کار کرده بود. تارگت‌های بالا، ساختارهای جدید سازمانی، فرهنگ‌های گوگل‌گونه مدیریت انسانی و ابزارهای جدیدی که کارهای دستی را تسهیل کرده بود هم در لابه‌لای آن پول‌ها احتمالا به صورت قاچاقی به کشور وارد شد. قاچاق از این نظر که بعد از آن، گروهی بیشتر از آنکه با پول‌ها مخالف باشند با فرهنگ‌های جدید مخالفت کردند. البته همان‌طور که هر پامپی یک دامپ دارد، تمام آن رؤیاها به یک‌باره و در کمتر از دو سال کمرنگ شد.

صنعت فناوری و ارتباطات به عنوان یکی از پیشران‌های اصلی توسعه اقتصادی در جهان شناخته می‌شود و سرمایه‌گذاری خارجی نقش بسزایی در رشد و شکوفایی این صنعت در کشورهای در حال توسعه ایفا می‌کند. این نوع سرمایه‌گذاری نه‌تنها منابع مالی مورد نیاز برای توسعه را فراهم می‌آورد، بلکه با انتقال فناوری‌های نوین و دانش مدیریتی پیشرفته، به ارتقای سطح کیفی و رقابت‌پذیری شرکت‌های داخلی کمک می‌کند. در این راستا، ایران نیز با دارابودن جمعیتی جوان و تحصیل‌کرده و بازاری روبه‌رشد، همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران خارجی در بخش‌های مختلف اقتصادی، از جمله صنعت فناوری و ارتباطات بوده است.

در اوایل دهه 2010، صنعت مخابرات ایران به عنوان چهارمین بازار بزرگ در منطقه خاورمیانه با ارزش تقریبی 9. 2 میلیارد دلار شناخته می‌شد و پیش‌بینی‌ها از رشد آن به حدود 12. 9 میلیارد دلار تا سال 2014 حکایت داشت. همچنین، تا پایان سال 2012، ایران با داشتن 90 میلیون مشترک تلفن همراه، بزرگ‌ترین بازار در این زمینه در منطقه به شمار می‌رفت. در کنار این بازار بزرگ، اکوسیستم نوپای استارتاپی ایران نیز پس از سال 2012 به‌تدریج شکل گرفت و تا سال 2015 شاهد رشد قابل توجهی در تعداد و تنوع این کسب‌وکارها بود. این شرایط، بستری مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در حوزه فناوری و ارتباطات در ایران فراهم آورده بود. این گزارش با هدف بررسی و تحلیل وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت فناوری و ارتباطات ایران، به‌ویژه در دوره اوایل دهه 2010 که با تشدید تحریم‌های بین‌المللی همزمان بود، تنظیم شده است. در این راستا، تمرکز اصلی بر شرکت‌هایی مانند ایرانسل و اسنپ خواهد بود که توانستند در این دوره سرمایه خارجی جذب کنند. علاوه بر این، به بررسی سایر شرکت‌های مشابه و همچنین تأثیر تحریم‌های بین‌المللی بر جریان سرمایه‌گذاری خارجی در این صنعت پرداخته خواهد شد.

روند سرمایه‌گذاری خارجی در ایران: یک دیدگاه کلی

جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران همواره تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله مقررات دولتی، شرایط اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی قرار داشته است. با این حال، در اوایل دهه 2000، دولت ایران تلاش‌هایی را برای تسهیل و آزادسازی قوانین مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی به منظور جذب بیشتر سرمایه و فناوری به کشور انجام داد. این اقدامات تا حدودی موفقیت‌آمیز بود، به طوری که در سال 2010، ایران توانست در رتبه‌بندی جهانی جذب سرمایه‌گذاری خارجی، جایگاه ششم را به خود اختصاص دهد. بر اساس گزارش‌های منتشرشده، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال 2010 به رکورد 3. 6 میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده پتانسیل بالای این کشور برای جذب سرمایه در آن زمان بود.

جذب سرمایه خارجی به عوامل متعددی بستگی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که رشد اقتصادی، بازبودن فضای تجاری و سطح سرمایه انسانی یک کشور، تأثیر مثبتی بر میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی دارند. همچنین، توجه به زیرساخت‌های حقوقی مناسب، تشویق سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی و افزایش ثبات سیاسی کشور از جمله عواملی هستند که می‌توانند به جذب سرمایه خارجی کمک کنند. در مقابل، عواملی چون ریسک‌های سیاسی، تنش‌های داخلی و خارجی و نااطمینانی‌های اقتصادی می‌توانند به عنوان موانعی در مسیر جذب سرمایه خارجی عمل کنند. به طور خاص، تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران در اوایل دهه 2010، به‌ویژه قانون جامع تحریم‌ها، پاسخ‌گویی و سلب سرمایه‌گذاری ایران در سال 2010 (CISADA)، تأثیر قابل توجهی بر تمایل شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران گذاشت.

در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی، نقش صنعت فناوری و ارتباطات در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در اوایل دهه 2010 نسبتا محدود بود. بر اساس آمار موجود در سال 2011، سرمایه‌گذاری در بخش‌های خدمات، مخابرات، حمل‌و‌نقل و معادن به ترتیب به 193 میلیون دلار، 14. 3 میلیون دلار و 14. 2 میلیون دلار رسید. این در حالی است که بیشترین حجم سرمایه‌گذاری خارجی در این دوره در بخش صنعت، به‌ویژه در صنایع غذایی، شیمیایی و فولاد، صورت گرفته بود. با وجود این، همین میزان سرمایه‌گذاری در بخش مخابرات نیز نشان‌دهنده وجود پتانسیل و جذابیت‌هایی در این حوزه برای سرمایه‌گذاران خارجی بود.

همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌شود، پس از سال ۲۰۱۵ و اجرای برجام، شاهد افزایش نسبی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ بودیم که در سال ۲۰۱۷ به بالاترین میزان در دوره مورد بررسی (۵. ۰۱۹ میلیارد دلار) رسید. با این حال، پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، روند جذب سرمایه‌گذاری خارجی مجددا نزولی شد و در سال‌های بعد به سطوح پایین‌تری بازگشت. این آمار نشان می‌دهد که تحریم‌ها تأثیر مستقیمی بر کاهش تمایل سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در اقتصاد ایران داشته‌اند.

مطالعه موردی: شرکت‌های فناوری و ارتباطاتی با سرمایه خارجی

۱. ایرانسل

ایرانسل به عنوان دومین اپراتور تلفن همراه در ایران، در پی برگزاری مناقصه‌ای در سال 2003 با هدف توسعه ارتباطات و تشویق سرمایه‌گذاری خارجی تأسیس شد. در سال 2004، کنسرسیومی به همین نام برنده مناقصه اعلام شد و در سال 2005 مجوز فعالیت خود را دریافت کرد. هدف اصلی از این اقدام، تشویق سرمایه‌گذاری خارجی، تسهیل مشارکت بخش خصوصی داخلی و ارتقای رقابت در بازار مخابرات ایران بود.

گروه MTN آفریقای جنوبی با دراختیارداشتن 49 درصد از سهام ایرانسل، نقش کلیدی در توسعه این شرکت ایفا کرده است. 51 درصد باقیمانده سهام ایرانسل در اختیار دو نهاد ایرانی، یعنی شرکت توسعه صنایع الکترونیک ایران (IEDC)، که خود سرمایه‌گذاری مشترک بین «صاایران» (شرکت صنایع الکترونیک ایران، تحت کنترل وزارت دفاع) و «بنیاد مستضعفان» است، قرار دارد. هزینه اخذ مجوز فعالیت برای ایرانسل توسط گروه MTN حدود 300 میلیون یورو (معادل تقریبی 354 میلیون دلار آمریکا در آن زمان) بوده است. علاوه بر این، گروه MTN به طور مستمر در توسعه زیرساخت‌های ایرانسل سرمایه‌گذاری کرده است. به عنوان مثال، در سال 2012، این گروه مبلغ 2. 289 میلیون راند آفریقای جنوبی (معادل تقریبی دلار آمریکا در آن زمان) را در شبکه ایرانسل سرمایه‌گذاری کرد که عمدتا صرف بهبود کیفیت و ظرفیت شبکه شد.

سرمایه‌گذاری خارجی گروه MTN تأثیر بسزایی در توسعه زیرساخت‌ها و خدمات ایرانسل داشته است. با بهره‌گیری از تخصص کارشناسان داخلی و بین‌المللی، ایرانسل توانست در مدت کوتاهی پس از اخذ مجوز، شبکه خود را در سراسر کشور راه‌اندازی کند و خدمات باکیفیت مطابق با استانداردهای بین‌المللی ارائه دهد. سرمایه‌گذاری‌های مستمر MTN به ایرانسل کمک کرد تا کیفیت و ظرفیت شبکه خود را به طور قابل توجهی بهبود بخشد و در نتیجه، تعداد مشترکان و درآمد این شرکت افزایش یابد. به عنوان مثال، در سال 2012، ایرانسل بیش از 5. 8 میلیون مشترک جدید جذب کرد و سهم بازار خود را به 46. 9 درصد رساند. همچنین، ایرانسل با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، خدماتی اینترنت پرسرعت بی‌سیم WiMAX و TD-LTE و اینترنت نسل سوم و چهارم 3G و 4G را برای اولین بار در ایران ارائه کرد. با این حال، فعالیت MTN در ایران با چالش‌های ناشی از تحریم‌ها نیز همراه بوده است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که تحریم‌های آمریکا انتقال پول و سود حاصل از فعالیت‌های ایرانسل به خارج از کشور را برای MTN دشوار کرده بود. در سال ۲۰۱۶، پس از لغو برخی تحریم‌ها در پی برجام، MTN موفق شد حدود یک میلیارد دلار از سود انباشته خود در ایران را به خارج از کشور منتقل کند. در آگوست ۲۰۲۰، MTN اعلام کرد که قصد دارد سهام خود در خاورمیانه، از جمله سهم ۴۹ درصدی خود در ایرانسل را به مرور زمان واگذار کند. این تصمیم بر اساس این واقعیت بود که دارایی‌های این شرکت در خاورمیانه کمتر از چهار درصد از درآمد گروه را در نیمه اول آن سال تشکیل می‌داد. اگرچه تحریم‌ها چالش‌هایی را برای فعالیت MTN ایجاد کرده بودند، اما تصمیم به خروج در سال ۲۰۲۰ مستقیما به عنوان اجبار ناشی از تحریم‌ها در منابع ذکر نشده، بلکه بخشی از استراتژی کلی شرکت برای تمرکززدایی از خاورمیانه بوده است.

2. اسنپ

اسنپ که در ابتدا با نام تاکسی‌یاب شناخته می‌شد، در سال 2014 در تهران تأسیس شد. در اکتبر 2016، اسنپ موفق به جذب 20 میلیون دلار سرمایه در یک دور سرمایه‌گذاری سری A شد که توسط گروه MTN رهبری می‌شد. این سرمایه‌گذاری، یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها در اکوسیستم نوپای استارتاپی ایران در آن سال بود. سرمایه‌گذاری 20 میلیون دلاری MTN در اسنپ از طریق شرکت مادر آن، گروه اینترنت ایران (Iran Internet Group - IIG)، انجام شد. MTN سهامدار عمده IIG نیز بود. هدف از این سرمایه‌گذاری، تسریع رشد تمام شرکت‌های زیرمجموعه IIG در ایران، از جمله اسنپ بود. این سرمایه‌گذاری به اسنپ امکان داد تا به‌سرعت خدماتش را در شهرهای مختلف ایران گسترش دهد و موقعیت خود را به عنوان رهبر بازار تثبیت کند. سرمایه‌گذاری MTN نقش بسزایی در رشد سریع و گسترش خدمات اسنپ در سراسر ایران داشت. اسنپ توانست در مدت کوتاهی پس از این سرمایه‌گذاری، به بزرگ‌ترین پلتفرم درخواست خودرو در ایران تبدیل شود. اسنپ به‌تدریج خدمات خود را از یک پلتفرم درخواست خودرو به یک «سوپر اپلیکیشن» جامع تبدیل کرد که شامل خدمات متنوعی چون اسنپ‌فود (سفارش غذا)، اسنپ‌مارکت (خرید آنلاین سوپرمارکتی) و اسنپ‌تریپ (رزرو هتل و بلیت) می‌شود. در سال‌های اخیر، اسنپ به رشد خود ادامه داده و در سال ۲۰۲۳ به ۴. ۷ میلیون سفر روزانه در ایران دست یافته است.

سرمایه‌گذاری خارجی در اسنپ نه‌تنها سرمایه مالی را فراهم کرد، بلکه با توجه به تجربه MTN در بازارهای نوظهور و ارتباط آن با شرکت‌هایی نظیر Rocket Internet، احتمالا به انتقال دانش فنی و مدیریتی نیز کمک کرده است. این عوامل در کنار پتانسیل بزرگ بازار ایران و تیم محلی، به اسنپ کمک کرد تا به‌سرعت رشد کرده و به جایگاه فعلی خود دست یابد.

3. سایر شرکت‌های مشابه

اگرچه منابع موجود اطلاعات جامعی درباره سایر شرکت‌های فناوری و ارتباطاتی ایرانی که در اوایل دهه 2010 سرمایه خارجی جذب کرده‌اند ارائه نمی‌دهند، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که اکوسیستم استارتاپی ایران پس از سال 2012 به طور جدی شروع به شکل‌گیری و رشد کرد. در سال‌های بعد، شرکت‌هایی مانند کافه‌بازار (بزرگ‌ترین مارکت اندروید ایران، تأسیس 2010) و دیوار (پلتفرم آنلاین آگهی‌های طبقه‌بندی‌شده، تأسیس 2013) نیز موفق به جذب سرمایه خارجی شدند. به عنوان مثال، در سال 2017 یک شرکت هلندی (IIIC) 10 درصد سهام کافه‌بازار را خریداری کرد. همچنین، همین شرکت هلندی در سال 2017 مبلغ صد میلیون دلار در دیجی‌کالا، بزرگ‌ترین فروشگاه آنلاین ایران، سرمایه‌گذاری کرد.

در صنعت مخابرات، علاوه بر ایرانسل که سرمایه‌گذاری عمده خارجی را از MTN جذب کرد، شرکت‌های دیگری نیز در بازار ایران فعال بوده‌اند. شرکت مخابرات ایران (TCI) اپراتور اصلی و قدیمی‌تر است. رایتل نیز به عنوان سومین اپراتور موبایل در سال ۲۰۱۰ مجوز فعالیت گرفت. اگرچه شرکت‌هایی مانند آلکاتل فرانسه، زیمنس آلمان، هواوی چین و نوکیا زیمنس نتورکس در سال‌های قبل و اوایل دهه ۲۰۱۰ در قالب قرارداد یا تأمین تجهیزات با صنعت مخابرات ایران همکاری داشته‌اند، اما هیچ‌کدام به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی عمده در قالب سهامداری در اپراتورهای مخابراتی ایران (به جز MTN در ایرانسل) منجر نشد.

در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital)، شرکت‌هایی مانند سرآوا نیز در اکوسیستم استارتاپی ایران نقش داشته‌اند. سرآوا که در سال ۲۰۱۱ تأسیس شده، به عنوان یک شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در تهران فعالیت می‌کند و بر بخش‌های مرتبط با فناوری تمرکز دارد. اگرچه سرآوا یک شرکت ایرانی است، اما ارتباطاتی با سرمایه‌گذاران خارجی نیز داشته است. به عنوان مثال، اشاره‌ای به سرمایه‌گذاری ۶۰ میلیون یورویی شرکت سوئدی Pomegranate در ارتباط با سرآوا وجود دارد. همچنین، بنیان‌گذار سرآوا سابقه فعالیت در شرکت بین‌المللی Naspers را داشته است. این نشان می‌دهد که حتی شرکت‌های سرمایه‌گذاری داخلی نیز ممکن است از منابع یا ارتباطات خارجی بهره‌مند شده باشند.

تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه تحریم‌های ایالات متحده، همواره بزرگ‌ترین چالش برای شرکت‌های ایرانی در جذب و حفظ سرمایه خارجی بوده‌اند. با وجود این چالش‌ها، شرکت‌هایی مانند ایرانسل، اسنپ، کافه‌بازار و دیجی‌کالا توانسته‌اند با جذب سرمایه خارجی، به رشد و توسعه خود ادامه دهند و سهم بازار قابل توجهی را در ایران کسب کنند. دسترسی محدود به فناوری‌های نوین و نرم‌افزارهای بین‌المللی به دلیل تحریم‌ها، یکی دیگر از چالش‌های مهم پیش‌روی این شرکت‌ها بوده است.

تأثیر تحریم‌ها بر سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت فناوری و ارتباطات ایران

ایالات متحده از سال 1979 تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرده است که در طول زمان و به دلایل مختلف، از جمله برنامه هسته‌ای ایران، گسترش یافته و تشدید شده‌اند. قانون جامع تحریم‌ها، پاسخ‌گویی و سلب سرمایه‌گذاری ایران (CISADA) که در سال 2010 به تصویب رسید، به طور خاص شرکت‌های خارجی را هدف قرار داد و تحریم‌های ثانویه را علیه نهادهایی که با بخش‌های تحریم‌شده اقتصاد ایران (مانند انرژی و بانکداری) معامله می‌کردند، اعمال کرد. این قانون، تأثیر قابل توجهی بر تمایل شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در ایران گذاشت. توافق هسته‌ای برجام در سال 2015 منجر به لغو موقت برخی از تحریم‌های بین‌المللی شد و بارقه‌های امید را برای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در ایران ایجاد کرد. با این حال، خروج ایالات متحده از برجام در سال 2018 توسط دولت ترامپ، منجر به بازگشت تمامی تحریم‌های پیشین و اعمال تحریم‌های جدید با هدف «فشار حداکثری» بر ایران شد. این اقدام، فضای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را به‌شدت تحت تأثیر قرار داد.

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، تحریم‌ها انتقال سود و منابع مالی را برای شرکت‌هایی مانند MTN دشوار کرد. اگرچه MTN در سال ۲۰۲۰ تصمیم به واگذاری سهام خود در ایرانسل گرفت، اما این تصمیم بخشی از استراتژی کلی شرکت برای خروج از خاورمیانه بود و نه لزوما اجبار مستقیم ناشی از تحریم‌ها در آن زمان. با این حال، تحریم‌ها به طور کلی مانع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران شده و برخی شرکت‌ها را از ورود به این بازار منصرف کرده است. به عنوان مثال، پس از بازگشت تحریم‌های آمریکا در سال 2018، بسیاری از شرکت‌های اروپایی که پس از برجام برای سرمایه‌گذاری در ایران ابراز علاقه کرده بودند، از جمله توتال در بخش انرژی، از برنامه‌های خود عقب‌نشینی کردند. در بخش فناوری نیز، محدودیت‌های دسترسی به پلتفرم‌ها و ابزارهای توسعه بین‌المللی برای شرکت‌های ایرانی افزایش یافت. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های پس از تشدید تحریم‌ها، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران با کاهش قابل توجهی روبه‌رو بوده است.

شرکت‌هایی مانند اسنپ برای دورزدن محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و حفظ دسترسی کاربران به اپلیکیشن خود، مجبور به استفاده از روش‌های غیرمستقیم و تغییر ظاهر اپلیکیشن خود در پلتفرم‌های بین‌المللی مانند اپ‌استور شدند. پس از خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها، اسنپ تلاش کرد تا وابستگی خود به فناوری‌های آمریکایی را کاهش داده و به سمت توسعه فناوری‌ها و زیرساخت‌های بومی حرکت کند. گروه MTN نیز با وجود تحریم‌ها، به سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت‌های خود در ایران از طریق ایرانسل و IIG ادامه داده است، هرچند با مشکلاتی در زمینه انتقال سود و منابع مالی از ایران مواجه بوده است.

آینده سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت فناوری و ارتباطات ایران به‌شدت به تحولات سیاسی و بین‌المللی، به‌ویژه در زمینه تحریم‌ها بستگی دارد. هرگونه کاهش تحریم‌ها می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای ورود سرمایه خارجی به این بخش فراهم کند. با این حال، حتی در صورت تداوم تحریم‌ها، پتانسیل رشد بازار داخلی ایران و نیاز به خدمات فناوری و ارتباطاتی مدرن، ممکن است همچنان جذابیت‌هایی را برای برخی سرمایه‌گذاران با ریسک‌پذیری بالا ایجاد کند. توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشورهایی که روابط دوستانه‌تری با ایران دارند، مانند چین و روسیه، می‌تواند کانال‌های جدیدی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به‌ویژه در بخش فناوری، ایجاد کند.

تأثیر سرمایه‌گذاری خارجی بر رشد و توسعه استارتاپ‌های ایرانی

سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند نقش حیاتی در رشد و توسعه استارتاپ‌ها ایفا کند. این سرمایه‌گذاری نه‌تنها منابع مالی لازم برای مقیاس‌پذیری سریع را فراهم می‌آورد، بلکه با ورود سرمایه‌گذاران بین‌المللی، دانش، تجربه و شبکه‌های ارتباطی جدیدی نیز به اکوسیستم تزریق می‌شود. این دانش می‌تواند شامل مدل‌های کسب‌وکار موفق در بازارهای دیگر، استراتژی‌های بازاریابی و فروش، و بهترین شیوه‌های مدیریت و عملیات باشد. همچنین، ارتباط با سرمایه‌گذاران خارجی می‌تواند دریچه‌ای برای دسترسی به بازارهای جهانی و فناوری‌های پیشرفته‌تر باز کند.

در مورد استارتاپ‌های ایرانی مانند اسنپ، سرمایه‌گذاری MTN در سال ۲۰۱۶ به این شرکت کمک کرد تا به‌سرعت در شهرهای مختلف ایران گسترش یابد و به رهبر بازار تبدیل شود. این رشد سریع بدون دسترسی به حجم قابل توجهی از سرمایه که توسط یک شرکت بین‌المللی مانند MTN فراهم شد، بسیار دشوار یا غیرممکن بود. علاوه بر سرمایه، تجربه MTN در مدیریت شبکه‌های بزرگ و بازارهای نوظهور احتمالا در ساختاردهی و بهبود عملیات اسنپ نیز مؤثر بوده است.

با این حال، تأثیر تحریم‌ها بر این روند قابل چشم‌پوشی نیست. تحریم‌ها دسترسی استارتاپ‌های ایرانی به منابع مالی خارجی را محدود کرده و ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را افزایش داده‌اند. همچنین، تحریم‌ها دسترسی به فناوری‌ها، نرم‌افزارها و پلتفرم‌های بین‌المللی را برای این شرکت‌ها دشوار ساخته و فرایندهای توسعه و عملیات آنها را تحت تأثیر قرار داده است. این محدودیت‌ها باعث شده تا استارتاپ‌های ایرانی به سمت توسعه راهکارهای بومی و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی سوق داده شوند.

در مجموع، سرمایه‌گذاری خارجی در دوره قبل از تشدید مجدد تحریم‌ها، نقش مهمی در «سریع بزرگ‌شدن» برخی استارتاپ‌های ایرانی ایفا کرد، اما چالش‌های ناشی از تحریم‌ها، دسترسی به دانش و بازارهای جهانی را محدود نگه داشته و اکوسیستم را با دشواری‌های مداوم روبه‌رو ساخته است.

برای بهبود فضای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت فناوری و ارتباطات ایران، سیاست‌گذاران باید تلاش مستمری در راستای بهبود فضای کسب‌وکار، کاهش بوروکراسی، افزایش شفافیت و تقویت حاکمیت قانون داشته باشند. ایجاد مناطق آزاد تجاری و اقتصادی با مشوق‌های جذاب‌تر نیز می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران خارجی کمک کند. در عین حال، شرکت‌های ایرانی فعال در این حوزه باید بر نوآوری، ارائه خدمات باکیفیت، ایجاد ساختارهای شفاف و بررسی امکان همکاری با شرکت‌های بین‌المللی از طریق روش‌های غیرمستقیم تمرکز کنند. توسعه روابط با سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فناوری در کشورهایی که روابط اقتصادی و سیاسی مستحکمی با ایران دارند نیز می‌تواند راهگشا باشد. در نهایت، آینده سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت فناوری و ارتباطات ایران به میزان زیادی به تحولات سیاسی و بین‌المللی، به‌ویژه در زمینه تحریم‌ها، بستگی خواهد داشت.