گزارش «شرق» از پیامدهای قطع برق و گاز صنایع که هم صنعت را گرفتار می‌کند و هم ارزآوری را در مضیقه قرار می‌دهد
دردسرهای ارزی افت تولید
سردی زمستانی که برخی می‌گفتند اروپایی‌ها را زمین‌گیر می‌کند، حالا دامن بازار ارز را گرفته است و صنایع بزرگ و ارزآور از خسارت‌های سنگین قطع تابستانه برق و سهمیه‌بندی زمستانه گاز می‌گویند که در نتیجه آن تزریق ارز این صنایع بزرگ به بازار کاهش داشته است.
مهفام سلیمان‌بیگی: سردی زمستانی که برخی می‌گفتند اروپایی‌ها را زمین‌گیر می‌کند، حالا دامن بازار ارز را گرفته است و صنایع بزرگ و ارزآور از خسارت‌های سنگین قطع تابستانه برق و سهمیه‌بندی زمستانه گاز می‌گویند که در نتیجه آن تزریق ارز این صنایع بزرگ به بازار کاهش داشته است.
خسارت سنگین به صنایع ارزآور
روزهایی که گروهی نگران اروپا بودند، تولیدات صنایع ارزآور و بزرگ کشور به دلیل کمبود تابستانه برق و جیره‌بندی زمستانه گاز در حال کاهش بود.
حالا وضعیت آن روزهای صنایع ایران در بازار ارز نمودار شده و دو مادر صنعت ایران اعلام می‌کنند که مشکلات زیرساختی در حوزه انرژی خسارت سنگینی به آنها وارد کرده است.
قطع برق سال 1400 هفت میلیارد دلار به صنایع ایران خسارت زد. این آماری است که اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران منتشر کرده و گوشه‌ای از زیان سنگین ناترازی انرژی در بازار را به تصویر کشیده است؛ اما خسارت سنگین ناترازی انرژی به صنایع کشور به همین‌جا خلاصه نمی‌شود.
چندی پیش احمد مهدوی‌ابهری، دبیر کل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی، اعلام کرد که بیش از ۴۵ درصد ارز صادرات غیرنفتی مربوط به پتروشیمی‌هاست و در ادامه توضیح داد که «صادرات اوره و متانول به خاطر قطعی گاز ۲.۵ میلیون تن کاهش پیدا کرده و مبلغ ارزی این افت صادرات ۷۰۰ میلیون دلار است که نهایتا باعث شده نسبت به فروردین سال قبل ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش عرضه ارز وجود داشته باشد».
بهادر احرامیان، عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد نیز به «شرق» خبر می‌دهد که «قطعی گاز و برق سال گذشته موجب کاهش ارزآوری هفت تا هشت میلیارد‌دلاری صنعت فولاد شده است».
حذف ایران از فهرست 10 تولیدکننده فولاد جهان
ناترازی انرژی و استهلاک سرمایه در زیرساخت‌های کشور، این روزها دامان صنایع را گرفته است. ناترازی انرژی در حالی رخ می‌دهد که ایران دومین مالک بزرگ ذخایر گاز جهان است و بخش عمده‌ای از نیروگاه‌های برق آن با سوخت گاز کار می‌کنند؛ اما عقب‌ماندگی تاریخی در بهره‌برداری از منابع موجب شده است که ایران نه‌تنها نتواند در بازار انرژی جهان پرقدرت باشد که دود ناترازی‌اش هر سال بیش‌ازپیش در چشم صنایع برود.
انجمن جهانی فولاد روز اول اردیبهشت آمار تولید فولاد خام جهان در ماه مارس و سه‌ماهه نخست ۲۰۲۳ را منتشر کرد و بدون هیچ توضیحی نام ایران را از فهرست ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان حذف و ایتالیا را جایگزین ایران کرد! این در حالی بود که از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲، در فهرست این انجمن، ایران دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان و در دو‌ماهه نخست سال ۲۰۲۳ نیز ایران بالاتر از ترکیه نهمین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان بوده است.
هم‌زمان آمار 10 ماه ابتدایی سال 1401 انجمن آماری تولیدکنندگان فولاد ایران نیز نشان می‌دهد که در سال گذشته میزان صادرات محصولات فولادی با شیبی ملایم روند نزولی به خود گرفته است؛ به‌این‌صورت که صادرات محصولات میانی صنعت فولاد (مانند شمش یا تختال) یک درصد کاهش یافته است. میزان صادرات کل فولادی کشور نیز در ۱۰ماهه سال ۱۴۰۱، دومیلیون‌و ۶۸۵ هزار تن بوده که آن هم نسبت به زمان مشابه سال پیش از خود دو درصد کاهش یافته است.
زکریا نایبی، یکی از فعالان صنعت فولاد، در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد درباره علل کاهش میزان صادرات محصولات فولادی گفته بود: «سال گذشته سه ماه به دلیل محدودیت‌های انرژی برق و گاز میزان تولیدات کاهش یافت و ممکن است که این کاهش تولید بر کاهش میزان صادرات نیز اثر گذاشته باشد، سال گذشته وضعیت تولید زنجیره فولاد شمش و آهن اسفنجی در بازار با کمبود روبه‌رو شد. البته میزان کاهش صادرات چندان درخورتوجه نیست و اختلاف معناداری با گذشته ندارد».
کمی پیش از انتشار این آمار، رضا شهرستانی، عضو هیئت‌‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد، در گفت‌وگو با دنیای معدن پیش‌بینی کرده بود که «به نظر می‌رسد قطعی گاز و برق در صنعت فولاد، کاهش دو میلیون تنی تولید فولاد را به همراه بیاورد».
او در ادامه توضیح داده بود: «درحالحاضر به جز بخش احیا، سایر شرکت‌های فولادی گاز ندارند. صنعت فولاد روزانه ۴۰ میلیون متر‌مکعب گاز مصرف می‌کند که امروز عدد مصرف آنها به ۱۵ میلیون متر‌مکعب رسیده است. باید توجه داشت که این حجم گاز جواب‌گوی نیاز ۵۰ درصد شرکت‌های احیای آهن اسفنجی است».
شهرستانی با بیان اینکه ۵۰ درصد برق صنایع فولاد قطع است، افزوده بود: کمبود گاز باعث قطعی برق صنایع نیز شده است؛ چراکه گاز فعلی جواب‌گوی نیاز نیروگاه‌ها برای تولید برق نیست و سال آینده این چالش شدیدتر هم خواهد شد و اگر همین رویه ادامه داشته باشد، در میزان تولید همه صنایع تأثیر ملموسی خواهد گذاشت».
حالا بهادر احرامیان، دیگر عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد کشور، در گفت‌وگو با «شرق» میزان کاهش ارزآوری فولاد در اثر قطع برق و گاز را این‌گونه توضیح می‌دهد: «یک برآورد ساده از طریق میزان تولید از‌دست‌رفته و تخمین ارز آن نشان می‌دهد که ناترازی انرژی تأثیر درخورتوجهی بر ارزآوری صنعت فولاد داشته است. ایران توان حدود 40 میلیون تن تولید را درحالحاضر دارد؛ یعنی ماهانه 3.25 میلیون تن. ما وقتی سالی چهار ماه گاز و برق (بیش از دو ماه گاز و یک‌ونیم ماه برق) را از دست می‌دهیم، در واقع 12.5 میلیون تن تولید را از دست داده‌ایم؛ یعنی اگر تمام سال برق و گاز داشتیم، می‌توانیم حدود 12.5 میلیون تن بیشتر تولید کنیم، ارز این مقدار با قیمت‌های امروز چیزی حدود هفت تا هشت میلیارد دلار می‌شود. این زیان بسیار بزرگی است».
آغاز تعطیلی شرکت‌های فولادی
او با بیان اینکه احتمالا امسال هم محدودیت‌ها در تأمین برق و گاز صنایع ادامه خواهد داشت، می‌افزاید: تعطیلی شرکت‌های ضعیف‌تر فولاد مدت‌هاست آغاز شده است. شرکت‌هایی که از امکانات بیشتری و کمک‌های دولتی برخوردار هستند، پابرجا مانده و به تولید ادامه میدهند؛ اما شرکت‌های کوچک‌تر در حال تعطیلی هستند؛ هرچند آمار دقیق از اینکه چه تعداد شرکت تولیدی تعطیل شده‌اند، ندارم؛ اما آمار تولید و به‌ویژه تولید کارخانه‌های ضعیف‌تر این موضوع را به‌وضوح نشان می‌دهد. هرچند ممکن است بخشی از کاهش تولید ناشی از تعطیلی ضعیف‌ترها با تولید شرکت‌های بزرگ‌تری که تازه دست به تولید زده‌اند، پوشیده شود؛ ولی نمی‌شود کتمان کرد که این اتفاق افتاده است.
عددی که احرامیان اعلام می‌کند، شبیه عددی است که امین ابراهیمی، مدیرعامل یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فولادی، در یک همایش درباره زیان سال 1400 اعلام کرده بود.
او در این همایش توضیح داده بود: «با اعمال محدودیت‌های برقی، تولید پیش‌بینی‌شده فولاد کشور ۳۲ میلیون تن بود که این محدودیت در خوش‌بینانه‌ترین حالت تولید را به ۲۶ میلیون تن کاهش می‌دهد. ظرفیت نصبی فولاد کشور ۴۵ میلیون تن است. تا به امروز محدودیت‌های برق باعث شده ۱۲ میلیون تن ظرفیت تولید نصبی بدون استفاده بماند و رقمی معادل هشت میلیارد دلار از دست برود».
برای درک بزرگی و میزان تأثیرگذاری این مقدار ارز در اقتصاد ایران بد نیست بدانید که در لایحه بودجه سال 1401 برای تأمین کل نیاز دارو، کالاهای اساسی و تجهیزات پزشکی کشور 9 میلیارد دلار در نظر گرفته شده بود.
ورشکستگی احتمالی نیمی از سیمانی‌ها
حالا که چیزی تا تابستان 1402 و تکرار ماجرای قطعی برق صنایع انرژی‌بر نمانده، فعالان حوزه سیمان هم خبر میدهند که سال گذشته تداوم قطعی‌ها موجب اتمام ذخایرشان شده و تاب تحمل فشاری بیش از این را ندارند.
به گفته فعالان این حوزه تابستان امسال یک تفاوت مشخص با سال گذشته دارد و آن هم پایان‌یافتن ذخایر استراتژیک کلینکر شرکت‌های سیمانی است؛ به این معنا که اگر در گذشته محدودیت‌های برق و گاز اعمال می‌شد، شرکت‌ها از کلینکر ذخیره برای تأمین نیاز بازار استفاده می‌کردند و در ظاهر آسیبی متوجه آنان نمی‌شود؛ اما ادامه‌داربودن محدودیت‌های گاز و برق در سال گذشته باعث شده این ذخایر به صفر برسد و این اتفاق می‌تواند کمبود سیمان در فصل تابستان را رقم بزند. از سوی دیگر هزینه‌های تولید سیمان در سال جدید به‌ویژه در بخش انرژی رشد چندبرابری را تجربه می‌کند؛ بنابراین یا افزایش چشمگیر قیمت‌ها در پیش است یا تعطیلی حداقل نیمی از صنعت سیمان.
بهدین اورعی، مدیرعامل یکی از کارخانه‌های بزرگ سیمان، به دنیای اقتصاد گفته است که «براساس تجربه سال‌های گذشته در تیر ماه باید منتظر قطعی برق باشیم؛ بنابراین بهای سیمان فله به‌عنوان محصولی که تولید نهایی صنعت سیمان به شمار می‌رود، از حدود ۴۶۰ هزار تومان باید حداقل به ۷۵۰ هزار تومان برسد. تاکنون بسیاری از شرکت‌های سیمانی برای خرسندی سهام‌داران در صورت‌های مالی سود غیر‌واقعی ارائه می‌کردند؛ در‌حالی‌که براساس بهای روز کارخانه‌های سیمان هیچ‌کدام سودده نیستند و حالا در صورت تحقق‌نیافتن نرخ مذکور، شرکت‌ها حتی نمی‌توانند سود دفتری و غیر‌واقعی برای قرارنگرفتن در گروه شرکت‌های ورشکسته ارائه دهند و باید منتظر ورشکستگی حداقل نیمی از صنعت سیمان باشیم».
