چند عدد ترسناک
اگرچه در مقام تعریف و تمجید و ارائه گزارش کار همیشه مسئولان تلاش می‌کنند آمار امیدوارکننده‌ای ارائه دهند، اما حوزه مدیریت پسماند در ایران از آن بخش‌هایی است که هیچ جای شک و شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد که با وضعی خراب و با اعداد و ارقامی ناامیدکننده مواجه هستیم. در این گزارش سعی داریم به کمک اعداد و ارقامی که به صورت رسمی مسئولان ایرانی اعلام کرده‌اند، نشان دهیم که وضعیت مدیریت پسماند در ایران چگونه است.
سامان موحدی‌راد: اگرچه در مقام تعریف و تمجید و ارائه گزارش کار همیشه مسئولان تلاش می‌کنند آمار امیدوارکننده‌ای ارائه دهند، اما حوزه مدیریت پسماند در ایران از آن بخش‌هایی است که هیچ جای شک و شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد که با وضعی خراب و با اعداد و ارقامی ناامیدکننده مواجه هستیم. در این گزارش سعی داریم به کمک اعداد و ارقامی که به صورت رسمی مسئولان ایرانی اعلام کرده‌اند، نشان دهیم که وضعیت مدیریت پسماند در ایران چگونه است.
۷۵ درصد پسماند عادی کشور به طور مستقیم دفن می‌شود
مهم‌ترین مسئله در مدیریت پسماند بازگرداندن دوباره آنها به چرخه مصرف است. با‌این‌حال مسئولان در ایران می‌گویند که حداقل ۷۵ درصد پسماند کشور به صورت مستقیم دفن می‌شود و هیچ تلاشی برای بازگرداندن آنها به چرخه صورت نمی‌گیرد. سید‌حبیب راضی، مدیرکل محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، در شهریور امسال و در سومین کنفرانس بین‌المللی و ششمین کنفرانس ملی صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست و دومین کنفرانس ملی مدیریت سبز پسماند در دانشگاه محقق‌اردبیلی گفت: «۷۵ درصد پسماند عادی کشور مستقیما دفن می‌شود». او در ادامه گفت: روزانه ۵۵ هزار تن پسماند در کشور تولید می‌شود که ۴۵ هزار تن آن شهری و ۱۰ هزار تن پسماند روستایی است. این مسئول با بیان اینکه ۱۰ درصد پسماندهای کشور تفکیک در مبدأ می‌شود، اضافه کرد: قانون سهم تفکیک از مبدأ در کشور را ۲۸ درصد مشخص کرده است. مدیرکل محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور اضافه کرد: ۶۵ درصد پسماند تولیدی در کشور تر و ۳۵ درصد پسماند خشک است. راضی با بیان اینکه عدم ورود بخش خصوصی به حوزه پسماند یکی از چالش‌های پیش‌روی مدیریت پسماند است، ادامه داد: چالش دیگر این است که ساختار مناسب در سطح ملی، استانی و محلی وجود ندارد.
سالانه 3.5 میلیارد دلار ضایعات را دور می‌ریزیم
سؤال مهمی که ذهن بسیاری از علاقه‌مندان به محیط زیست را درگیر کرده این است که ایران تا چه زمانی می‌تواند زیر بار پسماند و زباله تاب بیاورد و سیستم مدیریت پسماند در کشور چه زمانی بهینه می‌شود؟ سید‌توحید صدرنژاد، رئیس اتحادیه صنایع بازیافت ایران، این مسئله را با اعلام اعداد و ارقام دیگری ترسیم کرد. او در این زمینه می‌گوید: شهروندان ما در هشت قلم اصلی تشکیل‌دهنده پسماند شهری که بازیافت‌پذیر هستند، سالانه سهونیم میلیارد دلار ضایعات ارزشمند را در انواع پلاستیک، لاستیک، کاغذ، شیشه، آهن، آلومینیوم و... دور می‌ریزند. این سهونیم میلیارد دلار اگر ضرب در عدد ریالی آن و بر 80 میلیون شهروند کشور تقسیم شود، به‌طور میانگین برای هر ایرانی صد هزار تومان کالای قابل بازیافت خواهد بود که درحال‌حاضر دور ریخته می‌شود. در کشوری که ۴۵ هزار تومان یارانه دولت عدد قابل‌توجهی برای بسیاری از شهروندان است، صد تومان یعنی دو برابر این یارانه، قابل چشم‌پوشی نیست.
جمع‌آوری روزی حدود 6 هزار تن زباله در تهران
احتمالا تهران کلیدی‌ترین نقطه در زمینه مدیریت پسماند در کشور است؛ چراکه این شهر بزرگ‌ترین نقطه تجمع جمعیتی در ایران هم به شمار می‌رود و مدیریت چنین جمعیتی کار سختی است. بسیاری معتقدند در تهران تمرکز زیادی روی رفتار شهروندان در تولید زباله شده، در حالی که مدیریت اشتباه شهری و بالابردن تراکم جمعیت در این شهر موجب شده حجم تولید زباله آن هم بالا باشد. به هر روی در جدیدترین آمارها، معاون امور اجتماعی و فرهنگی سازمان مدیریت پسماند اعلام کرده که روزانه در حدود پنج‌هزارو 500 تا شش هزار تن در تهران زباله جمع‌آوری می‌کنیم که حدودا به اندازه وزن ۳۵ فروند هواپیمای بویینگ می‌شود. او درخصوص تفکیک جنس زباله‌ها در تهران نیز می‌گوید: بعد از پسماندهای مواد غذایی که حدود
۶۴ درصد حجم پسماندهای تولیدی را در شهر تهران دارند، کیسه‌های پلاستیکی با تولید ۱۰درصدی دارای رتبه دوم هستند. روزانه در شهر تهران ۹۷ میلیون قطعه پلاستیک وارد چرخه زباله می‌شود که بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ سال طول می‌کشد که تجزیه شده و به طبیعت بازگردند. از سوی دیگر مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران هم اعلام کرده که «روزانه بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ تن پسماند از میادین میوه و تره‌بار به سایت تفکیک منتقل می‌شود».
رتبه ۱۷ ایران در تولید زباله
بر اساس آمار world Population Review (سازمانی که داده‌های آماری جمعیتی به‌روز را درباره تمامی کشورها ارائه می‌دهد) در سال ۲۰۲۱ ایران رتبه ۱۷ در تولید زباله را داشت. همچنین به نقل از اطلس کلان‌شهر تهران، هر فرد به‌طور متوسط سالانه شش برابر وزن خود زباله تولید می‌کند. متوسط سرانه زباله تولیدشده در تهران ۳۲۰ کیلوگرم است. از سوی دیگر در‌حالی‌که سرانه تولید زباله در جهان حدود ۱۱۰ کیلوگرم در سال و سرانه روزانه در مقیاس جهانی ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم است، این رقم در ایران ۶۰۰ گرم و در شمال شهر تهران هزارو 200 گرم است. به گفته حبیب راضی، مدیرکل دفتر محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، روزانه ۴۵ هزار تن زباله در مناطق شهری و ۱۰ هزار تن در مناطق روستایی تولید می‌شود و متوسط سرانه تولید زباله هر نفر در شهر ۷۶۰ گرم و در روستاها ۴۸۵ گرم است. ۶۵ درصد از پسماندهای تولیدی «تر» و ۳۵ درصد آن «خشک» است و ۲۵ درصد از پسماندهای تولیدی پردازش و ۷۵ درصد باقی‌مانده بدون فرایند پردازش به‌طور مستقیم دفن و ۱۰ درصد در مبدأ تفکیک می‌شوند. گفته می‌شود ۵۰۰ غرفه تحویل زباله در تهران همگی فعال هستند و در این میان به‌طور متوسط در هر غرفه بازیافت شهر تهران روزانه بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم پسماند تحویل داده می‌شود که در قیاس با عدد کل تولید زباله در کلان‌شهر تهران یعنی هفت‌هزارو 500 تن، قابل توجه نیست.
