روابط ایران و روسیه در سایه تحولات اخیر با بازتعریف هم‌پیمانی راهبردی در نظم جدید
تهران و مسکو؛ فراتر از برجام
روابط ایران و روسیه در سال‌های اخیر وارد مرحله‌ای تازه از تعمیق و چندلایگی شده است. این روابط دیگر صرفا در محدوده همکاری‌های سنتی انرژی و نظامی تعریف نمی‌شود، بلکه به یک معادله چندبعدی راهبردی در مواجهه با تحولات ژئوپلیتیکی و نظم در حال گذار بین‌المللی تبدیل شده است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شرق: روابط ایران و روسیه در سال‌های اخیر وارد مرحله‌ای تازه از تعمیق و چندلایگی شده است. این روابط دیگر صرفا در محدوده همکاری‌های سنتی انرژی و نظامی تعریف نمی‌شود، بلکه به یک معادله چندبعدی راهبردی در مواجهه با تحولات ژئوپلیتیکی و نظم در حال گذار بین‌المللی تبدیل شده است. مصاحبه اخیر سفیر روسیه در تهران را باید یکی از مهم‌ترین نشانه‌های این مرحله جدید دانست؛ گفت‌وگویی که در آن مواضع روسیه در قبال پرونده هسته‌ای ایران، مکانیسم اسنپ‌بک، همکاری‌های انرژی هسته‌ای و نقش میانجیگرانه مسکو در معادلات منطقه‌ای با وضوح و شفافیت بیان شده است.
تقابل حقوقی با غرب و دفاع از تمامیت برجام
سفیر روسیه در تهران، در بخشی از گفت‌وگو، به مسئله فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک (بازگشت تحریم‌ها علیه ایران) پرداخته و تأکید می‌کند که از دیدگاه مسکو، این مکانیسم هرگز به‌طور قانونی فعال نشده و از نظر روسیه و چین، اقدام کشورهای غربی در این زمینه غیرقانونی و غیرقابل قبول است. او تصریح می‌کند روسیه بازگشت قطع‌نامه‌های پیشین شورای امنیت را مغایر با مفاد قطع‌نامه ۲۲۳۱ می‌داند و بر این باور است که تمام محدودیت‌های ناشی از آن عملا خاتمه یافته‌اند. این موضع که با نامه رسمی سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، به دبیرکل سازمان ملل و نامه مشترک سه کشور ایران، روسیه و چین به شورای امنیت همراه بوده، در‌واقع بازتابی از اتحاد حقوقی سه‌جانبه در برابر خوانش غربی از برجام است. در این چارچوب، سفیر روسیه بر نقش هماهنگ مسکو و پکن در جلوگیری از تشکیل کمیته و پنل بازسازی قطع‌نامه‌های لغوشده تأکید می‌کند و این پروژه را «خرابکارانه» و فاقد قابلیت اجرا می‌داند. با توجه به جایگاه روسیه و چین به‌عنوان اعضای دائم شورای امنیت، سفیر بعید می‌داند چنین تلاش‌هایی از سوی غرب به نتیجه برسد. تحلیل راهبردی این موضع نشان می‌دهد روسیه در حال استفاده از ابزارهای حقوقی و دیپلماتیک برای تثبیت مشروعیت ایران در چارچوب حقوق بین‌الملل و در عین حال تقویت نقش خود به‌عنوان مدافع نظم چندقطبی در برابر انحصار حقوقی غرب است.
دیپلماسی میانجیگرانه از عمان تا مسکو
بخش دیگری از گفت‌وگوی سفیر روسیه به نقش میانجیگری کشورش میان ایران و ایالات متحده اختصاص دارد. او درپاسخ به پرسشی در رابطه با سفر علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، به مسکو و ابلاغ پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی به ولادیمیر پوتین، اظهار می‌کند که روسیه از فرایند مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن آگاه است و در صورت نیاز، آمادگی خود را برای تسهیل روند عادی‌سازی روابط اعلام می‌کند. او ضمن تحسین نقش عمان در میانجیگری اخیر، تأکید دارد که مسکو نیز بر اصول حل‌وفصل دیپلماتیک و سیاسی تنش‌ها پایبند است. این موضع، نشانه‌ای از سیاست توازن‌گرای روسیه در قبال ایران و آمریکا‌ست؛ سیاستی که از یک سو تلاش دارد روابط راهبردی با تهران را حفظ کند و از سوی دیگر، مسیر گفت‌وگو با غرب را نبندد. در این چارچوب، روسیه در حال بازتعریف نقش خود به‌عنوان تسهیلگر ثبات در خاورمیانه است؛ نقشی که از جنگ سوریه آغاز شد و اکنون تا پرونده هسته‌ای ایران امتداد یافته است.
استمرار راهبرد انرژی در سایه تحریم
در حوزه همکاری‌های انرژی هسته‌ای، سفیر روسیه از پیشرفت مطلوب همکاری‌ها سخن گفته و اشاره می‌کند که سفر محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، به مسکو در سپتامبر گذشته، با امضای چند سند مهم همراه بوده است. از‌جمله این اسناد، یادداشت تفاهم برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک‌مقیاس و توافق‌نامه پروژه نیروگاه برق اتمی ایران‌هرمز شامل چهار رآکتور هزارو ۲۵۰ مگاواتی به ارزش حدود ۲۵ میلیارد دلار میان شرکت‌های ایران‌هرمز و شرکت REP روسیه است. سفیر همچنین به ادامه ساخت واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر اشاره کرده و می‌گوید علی‌رغم تحریم‌ها، پروژه‌ها با سرعت ادامه دارد و انتظار می‌رود به‌زودی به شبکه برق ایران متصل شوند. واحد اول نیروگاه بوشهر از زمان بهره‌برداری تاکنون بیش از ۷۴ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده که نشانه‌ای از پایداری همکاری فنی دو کشور در شرایط فشار تحریمی است. در نگاه راهبردی، این همکاری‌ها بخشی از سیاست کلان روسیه در حوزه انرژی هسته‌ای غیرنظامی محسوب می‌شود؛ سیاستی که ضمن تأمین منافع اقتصادی، نقش مسکو را به‌عنوان تأمین‌کننده فناوری انرژی در کشورهای غیر غربی تثبیت می‌کند. برای ایران نیز این همکاری‌ها در حکم استمرار مسیر خودکفایی در فناوری هسته‌ای و خنثی‌سازی تحریم‌ها‌ست.
از آستانه تا عادی‌سازی روابط تهران-دمشق
در بخش دیگری از گفت‌وگو، سفیر روسیه به سفر الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه پوتین در امور سوریه، به تهران اشاره می‌کند و هدف اصلی آن را گفت‌وگو درباره وضعیت سوریه و همکاری‌های سه‌جانبه ایران، روسیه و ترکیه در قالب روند آستانه می‌داند. او همچنین به سفر اخیر احمد الشرع (رئیس دولت موقت سوریه) به مسکو اشاره دارد و از آمادگی طرف سوری برای بهبود و عادی‌سازی روابط با روسیه و ایران سخن می‌گوید. سفیر روسیه بر این باور است که چشم‌انداز واقعی و مثبتی برای عادی‌سازی روابط ایران و سوریه وجود دارد و تأکید می‌کند که روسیه در صورت فراهم‌شدن شرایط، اقداماتی عملی برای کمک به این فرایند انجام خواهد داد. این موضع نشان‌دهنده سیاست چندلایه روسیه در خاورمیانه است؛ از یک سو حفظ نفوذ خود در ساختار سیاسی سوریه و از سوی دیگر، تقویت محور همکاری‌های اقتصادی ایران و سوریه با حمایت مسکو. از منظر راهبردی، روسیه با چنین نقشی، نه‌تنها به تقویت ثبات منطقه‌ای کمک می‌کند، بلکه موقعیت خود را به‌عنوان «ضامن امنیتی» در معادلات پساجنگ سوریه نیز تثبیت می‌کند.
البته در این بین سفر علی لاریجانی به مسکو و تسلیم پیام رهبر معظم انقلاب به ولادیمیر پوتین را باید نقطه‌ای راهبردی در مسیر روابط تهران و مسکو دانست. این اقدام، نشان‌دهنده ورود روابط دو کشور از سطح همکاری‌های اجرائی به سطح راهبردهای کلان امنیتی و ژئوپلیتیکی است. سفیر روسیه با اشاره به این دیدار تأکید می‌کند که همکاری‌ها بر مبنای «معاهده مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه» ادامه می‌یابد؛ معاهده‌ای که چارچوب بلندمدت روابط دو کشور در حوزه‌های دفاعی، اقتصادی، انرژی و فناوری را ترسیم می‌کند. در‌واقع، روسیه به دنبال تثبیت خود به‌عنوان شریک استراتژیک تهران در دوران بازتعریف نظم بین‌المللی است؛ نظمی که در آن، شرق در برابر ساختارهای غرب‌محور، به بازیگری مستقل و چندمرکزی تبدیل می‌شود.
از هم‌گرایی تاکتیکی تا ائتلاف ساختاری
بر‌اساس اظهارات سفیر روسیه، می‌توان گفت روابط تهران و مسکو از مرحله «همکاری موردی» فراتر رفته و به سمت ائتلاف ساختاری و پایدار حرکت می‌کند. محورهای اصلی این ائتلاف عبارت‌اند از مقابله حقوقی با مکانیسم اسنپ‌بک و دفاع از جایگاه بین‌المللی ایران، همکاری در حوزه انرژی هسته‌ای و پروژه‌های زیرساختی بلندمدت، میانجیگری و هماهنگی در پرونده‌های منطقه‌ای همچون سوریه و تقویت ساختارهای دیپلماتیک و امنیتی مشترک در چارچوب معاهده جامع راهبردی. روسیه از منظر راهبردی، ایران را نه‌تنها یک متحد منطقه‌ای، بلکه یک شریک ژئوپلیتیکی در نظم اوراسیایی جدید می‌بیند؛ در مقابل، ایران نیز در پی استفاده از ظرفیت روسیه برای خنثی‌سازی فشارهای غرب و گسترش نقش خود در محور شرق است. در نهایت، سخنان سفیر روسیه را باید بازتاب سیاست کلان مسکو در جهان چندقطبی نوظهور دانست؛ سیاستی که بر‌اساس آن، همکاری با ایران بخشی از راهبرد بزرگ‌تر روسیه برای مقابله با انحصار غرب و تثبیت نقش خود به‌عنوان یکی از ارکان نظم جهانی آینده است.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
