«شرق» از سفر عراقچی به پاکستان و تلاش برای میانجیگری پیچیده میان اسلام‌آباد و دهلی‌نو گزارش می‌دهد
تهران و معمای چندضلعی صلح در شبه‌قاره
برخلاف اخبار اولیه که از سفر روز دوشنبه عباس عراقچی به پاکستان گفته بودند، وزیر امور خارجه شامگاه یکشنبه، در رأس هیئتی وارد اسلام‌آباد شد تا با مقامات ارشد پاکستانی دیدار کند و درباره مسائل دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و به‌ویژه تنش‌های اخیر میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد رایزنی کند.
مالک مصدق: برخلاف اخبار اولیه که از سفر روز دوشنبه عباس عراقچی به پاکستان گفته بودند، وزیر امور خارجه شامگاه یکشنبه، در رأس هیئتی وارد اسلام‌آباد شد تا با مقامات ارشد پاکستانی دیدار کند و درباره مسائل دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و به‌ویژه تنش‌های اخیر میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد رایزنی کند. این سفر که در بحبوحه افزایش تنش‌ها پس از حمله تروریستی دوم اردیبهشت (۲۲ آوریل) در منطقه پهلگام کشمیر رخ داد، بخشی از تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای میانجیگری میان دو کشور هند و پاکستان است. حمله‌ای که به کشته‌شدن ۲۶ نفر منجر شد و گروه لشکر طیبه مسئولیت آن را بر عهده گرفت، روابط هند و پاکستان را به پایین‌ترین سطح در سال‌های اخیر رسانده است. عراقچی، با تأکید بر روابط برادرانه ایران با هر دو کشور، به‌ویژه پاکستان به عنوان همسایه و متحد نزدیک، در این سفر سه هدف اصلی را دنبال کرد: بررسی وضعیت تنش‌های هند و پاکستان، اطلاع‌رسانی درباره مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا و تقویت روابط دوجانبه با پاکستان.
استقبال گرم و رایزنی‌های فشرده در اسلام‌آباد
عراقچی شامگاه یکشنبه در بدو ورود به اسلام‌آباد مورد استقبال رضا امیری‌مقدم، سفیر ایران در پاکستان و مقامات وزارت امور خارجه این کشور قرار گرفت. روز دوشنبه، او در دیدار رسمی با محمد اسحاق‌دار، همتای پاکستانی خود، به بحث درباره موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخت. وزارت امور خارجه پاکستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو طرف بر تعهد به روابط قوی ایران و پاکستان تأکید کرده و توافق کردند همکاری‌ها در حوزه‌های تجاری، انرژی و اتصالات منطقه‌ای را گسترش دهند. اسحاق‌دار و عراقچی همچنین درباره تحولات جنوب آسیا، به‌ویژه تنش‌های اخیر میان پاکستان و هند، تبادل نظر و بر حل‌وفصل مسائل از طریق دیپلماسی و مذاکره تأکید کردند.
این دیدار نشان‌دهنده عمق روابط استراتژیک تهران و اسلام‌آباد و اراده مشترک برای تقویت صلح منطقه‌ای بود. عراقچی در جمع خبرنگاران در اسلام‌آباد اهداف سفر خود را تشریح و تصریح کرد: «سفر من به پاکستان سه هدف اصلی دارد: بررسی آخرین وضعیت منطقه و آنچه بین هند و پاکستان جریان دارد، توجیه دوستانمان درباره مذاکرات ایران و آمریکا و مرور روابط دوجانبه با پاکستان». مسئول دیپلماسی کشورمان با اشاره به روابط دوستانه ایران با هر دو کشور هند و پاکستان، تأکید کرد: «پاکستان کشور همسایه و برادر ماست و من علاقه‌مند بودم پیش از سفر به هند، مواضع دوستانمان در پاکستان را نیز بدانم». این اظهارات نشان‌دهنده رویکرد بی‌طرفانه ایران در میانجیگری و تلاش برای ایجاد گفت‌وگو میان دو طرف است. عراقچی همچنین قرار است با آصف‌علی زرداری، رئیس‌جمهور و شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، دیدار کند تا رایزنی‌های میانجیگرانه خود را در بالاترین سطح از مقامات پاکستانی به انجام برساند.
گامی برای کاهش تنش‌های جنوب آسیا
حمله تروریستی پهلگام که هند آن را به «پیوندهای فرامرزی» با پاکستان نسبت داد و اسلام‌آباد این اتهام را رد کرد، پیامدهای سنگینی برای روابط دو کشور داشته است. هند اقداماتی نظیر لغو توافق‌نامه آب‌های سند، کاهش کارکنان دیپلماتیک دو کشور و بستن تنها گذرگاه مرزی فعال را اجرا کرد، درحالی‌که پاکستان با بستن حریم هوایی خود به روی هواپیماهای هندی و توقف تجارت دوجانبه پاسخ داد. در این میان، عراقچی با پیشنهاد میانجیگری، تلاش کرد فضایی برای گفت‌وگو ایجاد کند. او روز دوشنبه در اسلام‌آباد خواستار خویشتن‌داری طرفین شد و عنوان کرد: «ما به عنوان کشوری با روابط دیرینه با هند و پاکستان، از هیچ تلاشی برای کاهش تنش فروگذار نخواهیم کرد».
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، نیز در نشست خبری روز دوشنبه خود اظهار کرد: «ایران به دلیل پیوندهای عمیق تاریخی و منافع متقابل با هر دو کشور، خواستار تنش‌زدایی است». این موضع با استقبال پاکستان مواجه شد، اما هند تاکنون واکنشی رسمی به پیشنهاد میانجیگری نشان نداده و بر عدم پذیرش میانجیگری طرف ثالث در مسائل کشمیر تأکید کرده است. با این حال، سفر عراقچی به دهلی‌نو در روز پنجشنبه برای شرکت در کمیسیون مشترک ایران و هند، فرصتی برای طرح این موضوع با مقامات هندی، از جمله سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، فراهم می‌کند. عراقچی با حفظ موضع بی‌طرفانه، تلاش دارد با استناد به روابط فرهنگی و تاریخی مشترک، دو طرف را به گفت‌وگو ترغیب کند.
تلاش‌های دیپلماتیک دیگر کشورها در میانه سفر عراقچی
در میانه سفر عراقچی به پاکستان، شاهد تحرکات دیپلماتیک میانجیگرانه دیگر کشورها نیز هستیم که نشان‌دهنده نگرانی جهانی از تشدید تنش‌ها در جنوب آسیاست. چین، به عنوان متحد نزدیک پاکستان، حمایت خود را از اسلام‌آباد در برابر اتهامات هند بازگو کرد. در دیدار جیانگ زایدونگ، سفیر چین، با رئیس‌جمهور پاکستان، آصف علی زرداری، پکن بر حمایت از مواضع پاکستان تأکید کرد. این موضع‌گیری در حالی است که چین به دلیل روابط اقتصادی گسترده با هند، از تشدید تنش‌ها در منطقه نگران است و خواستار خویشتن‌داری طرفین شده است.
مالزی نیز به طور فعال وارد عرصه میانجیگری شده است. انور ابراهیم، نخست‌وزیر مالزی، روز یکشنبه در تماس تلفنی با شهباز شریف اعلام کرد که کشورش آماده ایفای نقش میانجی برای کاهش تنش‌ها میان اسلام‌آباد و دهلی‌نو است. ابراهیم در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «مالزی به دلیل روابط نزدیک با هر دو کشور، در موضع حمایت از صلح و ثبات منطقه‌ای قرار دارد و آماده ایفای نقشی سازنده است». او همچنین بر لزوم تحقیقات شفاف درباره حمله پهلگام تأکید کرد که نشان‌دهنده تلاش مالزی برای ایجاد اعتماد میان طرفین است. روسیه نیز به جمع کشورهای میانجی پیوسته است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در تماس تلفنی با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، بر مبارزه بی‌امان با تروریسم و اهمیت گفت‌وگو برای حل اختلافات تأکید کرد.
کرملین اعلام کرد که پوتین دعوت مودی برای سفر به دهلی‌نو در سال ۲۰۲۵ را پذیرفته و دو طرف بر روابط استراتژیک هند و روسیه تأکید کرده‌اند. این تماس در حالی انجام شد که هند اقدامات نظامی و دیپلماتیک خود را علیه پاکستان تشدید کرده بود و نشان‌دهنده تلاش مسکو برای جلوگیری از درگیری نظامی در منطقه است.
این تحرکات دیپلماتیک، از حمایت چین از پاکستان تا پیشنهاد میانجیگری مالزی و رایزنی‌های روسیه با هند، مکمل تلاش‌های ایران برای کاهش تنش‌ها هستند. با این حال، موفقیت این تلاش‌ها به پذیرش گفت‌وگو از سوی هند و پاکستان و اجتناب از اقدامات یک‌جانبه بستگی دارد. نگرانی مشترک این کشورها، پیامدهای جهانی یک درگیری احتمالی میان دو قدرت هسته‌ای است که می‌تواند ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی را به خطر اندازد.
اهمیت دیپلماسی فعال ایران و چالش‌های پیش‌رو
سفر عراقچی به پاکستان و پیشنهاد میانجیگری ایران در تنش‌های هند و پاکستان، نشان‌دهنده دیپلماسی فعال تهران در منطقه است. ایران با تکیه بر روابط تاریخی و موقعیت استراتژیک خود، تلاش دارد نقشی سازنده در کاهش تنش‌های جنوب آسیا ایفا کند. روابط نزدیک ایران با پاکستان، به عنوان همسایه و متحد و پیوندهای اقتصادی و فرهنگی با هند، تهران را در موقعیتی منحصربه‌فرد برای میانجیگری قرار داده است. دیدارهای عراقچی با مقامات ارشد پاکستانی و برنامه‌ریزی برای گفت‌وگو با همتای هندی در دهلی‌نو، نشان‌دهنده عزم ایران برای ایجاد پل‌های ارتباطی میان دو طرف است. با این حال، چالش‌های متعددی پیش‌روی این تلاش‌ها قرار دارد. هند تاکنون تمایلی به پذیرش میانجیگری طرف ثالث، به‌ویژه در موضوع کشمیر، نشان نداده و اقدامات تنبیهی خود علیه پاکستان را تشدید کرده است. از سوی دیگر، پاکستان با استقبال از پیشنهادهای میانجیگری، خواستار تحقیقات بین‌المللی درباره حمله پهلگام است که با مخالفت هند مواجه شده. علاوه بر این، رقابت‌های ژئوپلیتیکی و دخالت قدرت‌های جهانی، مانند حمایت آمریکا از هند و نزدیکی چین به پاکستان، می‌تواند تلاش‌های دیپلماتیک منطقه‌ای را پیچیده کند. موفقیت میانجیگری ایران به توانایی تهران در حفظ بی‌طرفی، جلب اعتماد هر دو طرف و همکاری با دیگر بازیگران منطقه‌ای مانند مالزی و روسیه بستگی دارد. بنابراین باید اذعان کرد که شاهد یک معمای چندضلعی صلح در شبه‌قاره هستیم. در این بین عراقچی با تأکید بر خویشتن‌داری و دیپلماسی، گامی مهم در این مسیر برداشته است، اما مسیر پیش‌رو نیازمند صبر و هماهنگی گسترده‌تر است. در نهایت، صلح در جنوب آسیا نه‌تنها به نفع هند و پاکستان، بلکه به سود کل منطقه و جهان است و ایران می‌تواند با تداوم دیپلماسی فعال خود، نقشی کلیدی در این فرایند ایفا کند.
