تفاهم منطقه‌ای و آینده مبهم سوریه
مشروعیت‌سازی برای دمشق در سایه رقابت‌های منطقه‌ای
دیدار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با احمد الشرع، رئیس موقت دولت سوریه، در ۱۴ مه ۲۰۲۵ در ریاض، گامی کلیدی در مسیر مشروعیت‌بخشی به دولت جدید دمشق بود. این نشست، که با حضور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، و مشارکت مجازی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، برگزار شد، به لغو تحریم‌های آمریکا علیه سوریه و تعیین پنج شرط واشنگتن برای عادی‌سازی روابط با دمشق منجر شد. با این حال، حتی امضای پیمان ابراهیم و رفع تحریم‌های غربی نمی‌تواند تضمینی قطعی برای تداوم قدرت الشرع فراهم کند، چرا که نگرانی‌های اسرائیل از نفوذ فزاینده ترکیه و رقابت ژئوپلیتیکی تل‌آویو-آنکارا، آینده سوریه را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ دیدار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با احمد الشرع، رئیس موقت دولت سوریه، در ۱۴ مه ۲۰۲۵ در ریاض، گامی کلیدی در مسیر مشروعیت‌بخشی به دولت جدید دمشق بود. این نشست، که با حضور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، و مشارکت مجازی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، برگزار شد، به لغو تحریم‌های آمریکا علیه سوریه و تعیین پنج شرط واشنگتن برای عادی‌سازی روابط با دمشق منجر شد. با این حال، حتی امضای پیمان ابراهیم و رفع تحریم‌های غربی نمی‌تواند تضمینی قطعی برای تداوم قدرت الشرع فراهم کند، چرا که نگرانی‌های اسرائیل از نفوذ فزاینده ترکیه و رقابت ژئوپلیتیکی تل‌آویو-آنکارا، آینده سوریه را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
مشروعیت‌بخشی به دولت جدید دمشق
دولت موقت احمد الشرع، که پس از برکناری بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ قدرت را در دست گرفت، با چالش‌های متعددی برای کسب مشروعیت داخلی و بین‌المللی مواجه است. الشرع، که پیش‌تر به دلیل رهبری جبهه النصره در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داشت، با تغییر گفتمان و تأکید بر حکومتی فراگیر، تلاش کرده خود را به عنوان چهره‌ای میانه‌رو معرفی کند. دیدار او با ترامپ در ریاض، که به گفته کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، با استقبال گرم عربستان و ترکیه همراه بود، نقطه عطفی در این مسیر محسوب می‌شود. لغو تحریم‌های آمریکا، که به دنبال درخواست ریاض و آنکارا انجام شد، موجی از جشن‌های خیابانی در دمشق به راه انداخت و امیدی برای احیای اقتصاد ویران‌شده سوریه پس از ۱۴ سال جنگ داخلی ایجاد کرد.
حامیان الشرع، به‌ویژه عربستان و ترکیه، با حمایت از این دیدار، به دنبال تثبیت جایگاه دمشق به عنوان بازیگری فعال در منطقه هستند. الشرع در این نشست، با دعوت از شرکت‌های آمریکایی برای سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز و تأکید بر نقش سوریه به عنوان پل تجارت شرق و غرب، سیگنال‌های مثبتی به غرب ارسال کرد. او همچنین با تعهد به رعایت معاهده ۱۹۷۴ با اسرائیل و قطع درگیری‌ها، تلاش کرد نگرانی‌های تل‌آویو را کاهش دهد. با این حال، این اقدامات، هرچند در کوتاه‌مدت به مشروعیت‌بخشی کمک می‌کند، نمی‌تواند چالش‌های ساختاری پیش روی الشرع را به طور کامل برطرف کند.
شروط سخت و مسیر سخت تر
ترامپ در این دیدار پنج شرط برای عادی‌سازی روابط با دمشق مطرح کرد که امضای پیمان ابراهیم برای عادی‌سازی با اسرائیل، اخراج تروریست‌های خارجی، اخراج گروه‌های فلسطینی، جلوگیری از ظهور مجدد داعش، و مدیریت بازداشتگاه‌های داعش در شمال شرق سوریه را شامل می شود. این شروط، که با استقبال محتاطانه الشرع مواجه شد، نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای همسوسازی دولت جدید سوریه با منافع خود و متحدانش، به‌ویژه اسرائیل، است. الشرع با اعلام آمادگی برای پیوستن به پیمان ابراهیم «تحت شرایط مناسب» و همکاری در مبارزه با تروریسم، گامی در جهت جلب رضایت آمریکا برداشت.
با این حال، پیوستن به پیمان ابراهیم، که پیش‌تر امارات و بحرین به آن ملحق شده‌اند، هزینه‌های سیاسی سنگینی برای الشرع در داخل سوریه به همراه خواهد داشت. گروه‌های اسلام‌گرا و بخشی از جامعه سوری ممکن است این اقدام را سازش با اسرائیل تلقی کنند، به‌ویژه در شرایطی که حملات اسرائیل به خاک سوریه ادامه دارد. علاوه بر این، اخراج گروه‌های فلسطینی و مدیریت بازداشتگاه‌های داعش، با توجه به نفوذ گسترده ترکیه بر گروه‌های مسلح در شمال شرق سوریه، پیچیدگی‌های بیشتری ایجاد می‌کند.
رقابت اسرائیل و ترکیه؛ سایه‌ای سنگین بر آینده سوریه
نگرانی‌های اسرائیل از نفوذ روزافزون ترکیه در سوریه، اصلی‌ترین مانع برای تثبیت قدرت الشرع است. تل‌آویو، که الشرع را به دلیل پیشینه جهادی‌اش همچنان تهدیدی بالقوه می‌داند، با لغو تحریم‌های آمریکا و تقویت محور آنکارا-دمشق مخالف است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پیش‌تر هشدار داده بود که رفع تحریم‌ها ممکن است به تقویت گروه‌های تندرو منجر شود، مشابه آنچه در حمله حماس در اکتبر ۲۰۲۳ رخ داد. از نظر اسرائیل، حمایت ترکیه از الشرع و گروه‌های وابسته به حیات تحریرالشام (HTS) می‌تواند به تشکیل یک محور ضداسرائیلی در منطقه منجر شود، حتی اگر دمشق به پیمان ابراهیم بپیوندد.
رقابت ژئوپلیتیکی ترکیه و اسرائیل، که در حمایت از گروه‌های مختلف در سوریه نمود یافته، شکنندگی دولت الشرع را تشدید کرده است. حملات اخیر اسرائیل به پایگاه‌های نظامی و انبارهای تسلیحاتی در سوریه، که به بهانه جلوگیری از دسترسی گروه‌های تندرو به سلاح‌های شیمیایی انجام شد، پیامی آشکار به دمشق و آنکارا بود. این حملات، همراه با درگیری‌های فرقه‌ای میان نیروهای الشرع و اقلیت‌های دروزی و علوی، نشان‌دهنده چالش‌های داخلی و خارجی پیش روی دولت جدید است.
تفاهم منطقه‌ای، که در دیدار ریاض با میانجی‌گری عربستان و ترکیه تقویت شد، برای بازسازی سوریه و مشروعیت‌بخشی به الشرع حیاتی است. حمایت مالی ریاض و نفوذ سیاسی-نظامی آنکارا، همراه با لغو تحریم‌های آمریکا، می‌تواند فضایی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و بهبود اوضاع اقتصادی سوریه ایجاد کند. با این حال، این تفاهم بدون رفع نگرانی‌های اسرائیل شکننده باقی خواهد ماند. رقابت تل‌آویو-آنکارا، که در حمایت از گروه‌های مختلف در شمال و جنوب سوریه نمود یافته، می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر منجر شود.
الشرع، حتی با پذیرش شروط آمریکا و پیوستن به پیمان ابراهیم، نمی‌تواند به تداوم قدرت خود اطمینان کامل داشته باشد. ناتوانی در کنترل گروه‌های مسلح، ادامه درگیری‌های فرقه‌ای، و فشارهای اسرائیل برای محدود کردن نفوذ ترکیه، مشروعیت و ثبات دولت او را تهدید می‌کند. در این میان، تحلیل‌گرانی چون احسان هوشمند، پژوهشگر ارشد حوزه اقوام، با بررسی دقیق تحولات منطقه‌ای، بر پیچیدگی‌های این گذار تأکید دارند. تفاهم منطقه‌ای، هرچند گامی مثبت برای تثبیت دمشق است، اما بدون مدیریت رقابت‌های ژئوپلیتیکی، نمی‌تواند آینده‌ای پایدار برای سوریه تضمین کند. دمشق جدید، در مسیر بازسازی و مشروعیت، نیازمند دیپلماسی هوشمندانه‌ای است که هم حمایت منطقه‌ای را حفظ کند و هم تنش‌های خارجی را کاهش دهد.
