امنیت غذایی بخش جدایی‌ناپذیر از امنیت ملی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

دکتر محمد حسین عمادی، استاد دانشگاه و محقق باسابقه، بیش از چهار دهه است که در عرصه سیاست‌گذاری امنیت غذایی، کشاورزی، آموزش و پژوهش در داخل و خارج از کشور فعالیت دارد. او که تجربه همکاری با UNDP سازمان ملل ونمایندگی ایران در فائو را در کارنامه دارد، اکنون به‌عنوان  اولین ایرانی عضو کمیته عالی تعیین سیاستهای امنیت غذایی در جهان (HLPE) انتخاب شده است. در گفت‌وگویی که پیش‌رو دارید، او ضمن تشریح نقش کمیته جهانی امنیت غذایی، به بررسی وضعیت ایران در حوزه امنیت غذایی و راهکارهای اصلاحی آن می‌پردازد.

*شما به تازگی به عنوان عضو کمیته عالی تعیین سیاست‌های امنیت غذایی در جهان انتخاب شده اید، کمی از این کمیته، نقش و تشکیلات آن توضیح بدهید؟

شورای عالی متخصصان موسوم به HLPE بازوی فکری کمیته جهانی امنیت غذایی (CFS) است که خود بخشی از سازمان ملل متحد به شمار می‌رود. هدف این شورا ارائه تحلیل‌های مستقل و مبتنی بر یافته‌های علمی برای حمایت از سیاست‌گذاری‌های CFS است. HLPE  در سال ۲۰۱۰ و در جریان اصلاحات این کمیته تاسیس شد تا خلاهای دانشی در زمینه امنیت غذایی را پر کند و از طریق فرآیندهای شفاف و فراگیر، گزارش‌های علمی ارائه دهد.

نقش اصلی HLPE ارزیابی وضعیت فعلی امنیت غذایی و تغذیه، بررسی علل زیربنایی آن و ارائه مشاوره‌های دانش‌محور برای تصمیم‌گیری‌های سیاستی در سطح جهان است.

گزارش‌های این شورا به سازمان ملل، کشورهای عضو، فائو، برنامه جهانی غذا و صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی ارائه می‌شود و عمدتا بر موضوعاتی همچون سیستم‌های غذایی پایدار، تغییرات اقلیمی و کاهش فقر تمرکز دارد.

*وضعیت امنیت غذایی در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ فکر می‌کنید انتخاب شما چه پیام و تأثیری می‌تواند داشته باشد؟

امنیت غذایی بخشی از امنیت ملی هر کشور است و در سنجش ثبات و پایداری آن نقش تعیین‌کننده دارد. تعریف پذیرفته‌ شده این است که همه مردم کشور در همه زمان‌ها به غذای کافی، سالم و مغذی دسترسی پایدار داشته باشند. در این تعریف سه عنصر اصلی اهمیت دارد، موجود بودن غذا، دسترسی به آن و پایداری سیستم تولید و عرضه.

با وجود مشکلاتی همچون تحریم‌ها، جنگ‌ها و تغییرات اقلیمی، در حال حاضر مشکل جدی در موجود بودن غذای کافی در سطح جهان و ایران وجود ندارد. اما چالش اصلی در دسترسی فیزیکی و مالی مردم به غذای سالم و کافی در بلندمدت است؛ موضوعی که در سال‌های اخیر تشدید شده و در آینده نیز جدی‌تر خواهد شد. رکود اقتصادی و تحریم‌ها قدرت خرید طبقات متوسط و ضعیف را کاهش داده و تغییرات اقلیمی نیز با کاهش بارندگی و افزایش تبخیر، تولید کشاورزی را تهدید می‌کند.

کشورهایی که اقتصادشان متکی به یک محصول خاص است یا وابستگی زیادی به بازار جهانی دارند، بیشترین ضربه را از بحران ناامنی غذایی متحمل می‌شوند. در ایران نیز وابستگی به واردات محصولات استراتژیک و ارز حاصل از صادرات نفت و محصولات غیرنفتی نقش مهمی در امنیت غذایی دارد. تضعیف پول ملی و محدودیت‌های بانکی ناشی از تحریم‌ها توان ایران را در خرید کالاهای اساسی کاهش داده و مستقیما بر امنیت غذایی اثرگذار است. در کنار این عوامل، بحران منابع پایه آب و خاک و بهره‌وری پایین کشاورزی اصلی‌ترین تهدیدهای آینده امنیت غذایی کشور خواهند بود.

*از دید شما چه اصلاحاتی برای عبور از این چالش‌ها باید صورت گیرد؟

نخست باید تولید کشاورزی و غذا بر اساس آمایش سرزمین و با نگاه به پایداری منابع طراحی شود.

رویکرد «تولید به هر قیمتی» و تاکید مبهم بر خودکفایی باید جای خود را به استقلال غذایی مبتنی بر محصولات استراتژیک بدهد.

دوم، توجه به زنجیره ارزش در مدیریت کشاورزی ضروری است تا هم بهره‌وری اقتصادی افزایش یابد و هم مصرف منابع پایه کاهش پیدا کند.

سوم، باید بیش از کمیت تولید، بر دسترسی اقتصادی مردم و به‌ویژه قدرت خرید طبقات متوسط تمرکز شود. در سال‌های اخیر این بخش بیشترین آسیب را دیده و جمعیت زیادی با ناامنی غذایی مواجه شده‌اند.

چهارم، لازم است نهادی مشخص و پاسخگو در دولت متولی امنیت غذایی باشد. تقسیم این مسئولیت میان چند دستگاه و غلبه نگاه صرفاً امنیتی، نه تنها مشکل را حل نمی‌کند بلکه به پیچیدگی بیشتر و گسترش ناامنی غذایی منجر می‌شود.