رئال پلیتیک و «لطیفه» اصلاحات

پربیراه نیست اگر گفته شود که قاطبه سیاست‌ورزان و صاحب‌منصبان، کارگزاران، شهروندان و... می‌دانند که باید تحولاتی در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی‌، فرهنگی و اقتصادی رخ دهد. یقینا برخی مخالف این گفته خواهند بود؛ اما گویا هیچ‌یک از جناح‌ها، سیاست‌ورزان، متنفذان و ... نمی‌دانند چگونه و چه تحولاتی باید انجام شود. به عبارتی هیچ ذهن یا جناحی، ایده یا طرحی قابل اجرا برای برون‌رفت از شرایط که مورد توافق ملی و فراجناحی باشد، ندارد و تنها برخی ایده‌ها و طرح‌های وارداتی، تاریخی و رؤیاگونه، نمود و ویژگی آشکار بسیاری از اذهان آشفته و بلاتکلیف در عرصه سیاسی است. به منظور شفاف‌سازی عرصه سیاسی، این موجز تلاشی برای تبیین کلی و مختصر یکی از طرح‌های ناکام سیاسی، یعنی اصلاحات است. درخور توجه دلسوزان اینکه نپذیرفتن و توجیه ناکامی(ها)، به معنی تکرار و تداوم ناکامی‌هاست؛ ازاین‌رو در راستای درک کاربردی مفهوم اصلاحات، تبیین کلی و مختصری از مفاهیم رئال، تحول، سیاسی، اصلاح و لطیفه ارائه می‌شود.

تحول؟ به کلی‌ترین بیان، تحول معطوف به تغییر شکلی، درونی، ساختاری و کاربردی انواع پدیده‌های طبیعی، اجتماعی و انسانی است. اینکه تحول می‌تواند به روش‌های گوناگون (تکاملی، دگرگونی ریشه‌ای، معیوب و...) رخ دهد. به‌عنوان مثال خودروهای «خارجی» (انواع ماشین‌آلات) پیوسته (هر سال) متحول می‌شوند. تجهیزات و فنون دفاعی پیوسته متحول و به‌روز می‌شوند.

 رویکردها و باورها متناسب با تغییر، تکامل و کاربردی‌شدن نیازها، اهداف و خواسته‌های انسان‌ها (شهروندان) پیوسته متحول می‌شوند. ساختارها، نهادها، روش‌ها و اهداف سیاسی (حکمرانی) متناسب با مطالبات شهروندان پیوسته متحول می‌شوند. مثلا در قرون پیشین، حکمرانی موروثی بود؛ اما در جهان دانش، فناوری و اطلاعات‌بنیاد کنونی، حکمرانی یک حق همگانی محسوب می‌شود و... .

سیاست (سیاسی) چیست؟ سیاست معطوف به اتخاذ راهکار‌ها و روش‌های گوناگون برای استفاده بهینه از امکانات، دارایی‌ها، منابع گوناگون و توان جمعی انسان‌ها (کشور) برای تأمین رفاه، آرامش و امنیت شهروندان است. سیاست در شرایط (جامعه) قانون‌مند یعنی «تدبیر راهکار»؛ اما در شرایطی (جوامعی) که قانون به‌مثابه ابزار صیانت از منافع، اهداف و خواسته‌های یک اقلیت است، به معنی «تدبیر ترفند» است. یا به تعبیری کاربردی، سیاست به معنی راهکار، معطوف به اهداف ملی (جمعی) و سیاست به معنی ترفند، ریشه در منافع، اهداف و خواسته‌های یک اقلیت دارد. اینکه واژه سیاسی به‌عنوان صفت انواع امور، اندیشه‌ها، اهداف، طرح‌ها، عملکردها و... در عرصه‌های رسمی و غیررسمی سیاست‌ورزی تلقی می‌شود.

رئال؟ رئال از نگاه کاربردی، معطوف به «آنچه در زمان حال وجود دارد» است. «وجود دارد (کول‌بری، آشغال‌گردی، تضعیف بی‌‌سابقه نهاد خانواده، تضعیف بی‌سابقه اخلاق سیاسی، مهاجرت نخبگان، تورم، فقر، و...)» . به عبارتی، رئال معطوف به امور و چالش‌ها در زمان حال و نه گذشته یا آینده، است. به تعبیری کاربردی، رئال ‌پلیتیک ریشه در اذهانی دارد که جهان را متحرک، متغیر و در حال تکامل پیوسته درک می‌کنند. رئال‌ پلیتیک به کاربردی‌ترین و شفاف‌ترین بیان یعنی فهم این حقیقت کاربردی و عینی که در جوامع دانش، فناوری، اخلاق و اطلاعات‌بنیاد معاصر؛ اهداف، اندیشه‌ها، عملکرد‌ها و طرح‌های سیاسی باید برآمده و تابع انواع نیازهای جمعی (ملی) انسانی و اجتماعی باشد. اهداف و عملکردهای سیاسی که در راستای تحقق انواع نیازهای انسانی و اجتماعی نباشند، بی‌شک محصول دیدگاهی است که جهان انسانی و اجتماعی را وارونه، دل‌بخواهی و غیرعینی «درک و تلقی» می‌کنند.

اصلاحات (اصلاح)؟ در ادبیات و امور سیاسی و اجتماعی، اصلاح 

(reform) معطوف به «تغییر شکل (ساختار) رفتاری یا عملکرد» افراد، گروه‌ها و دولت‌هاست؛ اما از نظر کاربردی مفهوم تکامل و نه اصلاح برای درک پدیده‌ها و وقایع اجتماعی و سیاسی مناسب‌تر است؛ چراکه مفهوم اصلاح پدیده‌ای است که در امور کشاورزی و فناوری ژنتیک کاربرد دارد. به عبارتی مفهوم اصلاح مناسب «دستکاری ژنتیک» در کشاورزی و نه عرصه سیاسی است. در عالم سیاست برخلاف کشاورزی، ساختار‌ها تکامل می‌یابند و اصلاح نمی‌شوند. به عبارتی مفهوم اصلاح به معنی دستکاری ژنتیک انواع بذر یا مولکول‌های بنیادی موجودات زنده، کاربردی و قابل فهم‌تر است و مفهوم تکامل به منظور درک پدیده‌ها، عملکردها و امور سیاسی و اجتماعی کاربردی و قابل‌ فهم‌تر است.

لطیفه؟ لطیفه در معنای عام معطوف به ایجاد نشاط و سرگرمی در مخاطب است؛ اما می‌تواند کاربردهای گوناگونی مانند انعکاس یا بیان متناقض یا وارونه امور، پدیده‌ها، وقایع اجتماعی و سیاسی و رفتار افراد و گروها با اهدافی مانند نقد رفتار و اهداف، ترویج یک فرهنگ خاص، نکوهش یا تشویق اخلاقی برخی پدیده‌ها و عملکردها و... داشته باشد.

اگر تبیین کلی و مختصر مفاهیم تحول، رئال، سیاست، لطیفه و اصلاحات منطقی و کاربردی تلقی شود، آن‌گاه می‌توان ادعا کرد که «با توجه به جمیع جهات، ایده اصلاحات، نه تدبیر و نه ترفند؛ بلکه یک لطیفه است». به‌ این‌ دلیل ساده و کاربردی که تحقق امنیت، توسعه، آرامش و... اجتماعی و ملی برایند عملکرد ساختار‌های جامعه پویا و در حال تکامل است که در تعامل پیوسته با الزامات محیط پیرامون هستند.

اگر ساختار جوامع را دارای دو عنصر نرم (زاویه نگاه به عالم یا پارادایم) و سخت (ساختار عملکرد در قالب انواع نهادهای مدیریتی) تلقی کنیم، آن‌گاه براساس منطق حاکم بر بودن و رفتار انواع پدیده‌ها در عالم هستی باید گفته شود برای برون‌رفت از شرایط پرچالش اجتماعی و ...، لازم است در هر دو اینها تغییراتی صورت بگیرد.