با پدیده هوگربیتس چه کنیم؟

فرانک هوگربیتس یک کارشناس هلندی است که به دلیل پیش‌بینی‌های زمین‌لرزه‌ براساس هم‌ترازی اجرام آسمانی شهرت پیدا کرد. در 3 فوریه 2023، او در توییتی درباره وقوع زلزله احتمالی -با تعیین نقطه‌ای روی نقشه که تقریبا در همان حدود دو روز بعد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 7.8 رخ داد- در ترکیه منتشر کرد (و نوشت که «دیر یا زود» زمین‌لرزه‌ای در این محل رخ می‌دهد) معروف شد. پس از وقوع زمین‌لرزه ششم فوریه 2023 بود که این توییت به‌سرعت در فضای مجازی بازنشر شد. توجه به این نکته ضروری است که پیش‌بینی زلزله در هیچ مقاله علمی تبیین و تشریح نشده است. توانایی پیش‌بینی دقیق زلزله –به‌ویژه در زمان کوتاه و بلادرنگ- هنوز محدود و چالشی همچنان موجود برای بشر است. در‌حال‌حاضر اکثر زمین‌لرزه‌ها بدون هیچ هشداری رخ می‌دهند و درحالی‌که روش‌هایی برای شناسایی مناطق با خطر افزایش یافته و پیش‌یابی و پیش‌بینی زلزله برای کوتاه‌مدت وجود دارد که از سوی پژوهشگران زلزله‌شناسی آزموده می‌شود. باید تأکید شود که هنوز هیچ روش قابل اعتمادی به‌ویژه برای پیش‌بینی زمان دقیق زلزله وجود ندا‌رد. حالا پیش‌بینی برای 9-10 اردیبهشت در پهنه وسیعی از غرب ایران مورد توجه هم‌وطنان قرار گرفته است. بعضی از افراد علاقه‌مند به علم زلزله‌شناسی که متخصص در زلزله‌شناسی نیستند، نیز تلاش کرده‌اند -و همچنان ادامه می‌دهند- که با روش‌هایی که الزاما ربطی به زلزله‌شناسی ندارد، پهنه‌هایی وسیع را مشخص کنند تا هر زلزله‌ای بعدا در آن منطقه رخ داد، به حساب پیش‌بینی -یا ادعاهای پیش‌بینی- خودشان بگذارند! این کار البته برای شبکه‌های اجتماعی و بسیاری از رسانه‌ها هیجان‌انگیز و جذاب است و علاقه دارند تا بلافاصله مطالبی را با چنین محتوایی نشر دهند. رویکرد و نتایج هوگربیتس برای زلزله 6 فوریه 2023 ترکیه به نظر منحصربه‌فرد بود؛ به‌ویژه به دلیل نبود روش‌های مطمئن برای پیش‌بینی زلزله، توجه عمومی زیادی را به خود جلب کرد. رسانه‌ها اغلب داستان‌هایی را درباره سوانحی که هنوز اتفاق نیفتاده‌اند و زلزله‌های مهم بعدی از زبان افرادی که آنها را متخصص و زلزله‌شناس می‌نامند، منتشر می‌کنند و به این طریق فضایی هیجان‌انگیز می‌سازند. شهروندان نیز البته در شبکه‌های اجتماعی متعدد موجود به چنین فضایی بسیار دامن می‌زنند. هوگربیتس یا هرکس در ایران و جهان که روش و منش هوگربیتسی داشته باشد، بیشتر در شبکه‌های اجتماعی هواخواه دارد! توجه به این نکته مهم است که اگرچه پیش‌بینی‌های هوگربیتس ممکن است محبوب بوده باشند، نباید آنها را به‌عنوان پیش‌بینی علمی زلزله در نظر گرفت. در‌حال‌حاضر علم پیش‌بینی زلزله در حال توسعه است. حضور فرانک هوگربیتس در شبکه‌های اجتماعی پس از انتشار توییت او درباره پیش‌بینی زلزله 6 فوریه 2023 در ترکیه، افزایش درخورتوجهی پیدا کرد. این توییت توجه بسیاری از مردم را به خود جلب کرد و به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی مختلف منتشر شد که منجر به افزایش تعداد فالوئرهای او شد. او از شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و اینستاگرام برای به اشتراک گذاشتن ایده‌های خود و تعامل با فالوئرهایش استفاده کرده است. رویکرد هوگربیتس برای پیش‌بینی زلزله که براساس هم‌ترازی اجرام آسمانی و توانایی او در ایجاد سر‌وصدا در رسانه‌های اجتماعی است، به افزایش فالوئرها کمک کرده است. متخصصانی که در حوزه‌هایی غیرمرتبط به یک موضوع خاص دارای معروفیت هستند، گاه با مداخله در حوزه‌ای که در آن تسلط ندارند، کمک بزرگی به توسعه شبه‌علم می‌کنند. هوگربینس که زلزله‌شناس نیست، در حوزه‌ای مداخله می‌کند که تخصصی در آن ندارد؛ ولی با فضایی هیجان‌انگیز در رسانه‌ها درباره پیش‌بینی‌های او هر روز توجه بیشتری در افکار عمومی به خود جلب می‌کند و این البته مصداق بارز شبه‌علم است. بسیاری از مردم به حساب‌های رسانه‌های اجتماعی او روی آورده‌اند تا از آخرین پیش‌بینی‌های او به‌روز بمانند.

صفحه توییتر Hoogerbeets مجموعه‌ای از پست‌ها را ارائه می‌دهد که از اخبار مربوط به زلزله‌های بزرگ تا پیش‌بینی‌های مبتنی بر تجزیه و تحلیل داده‌ها را شامل می‌شود. او اغلب اطلاعات دقیق درباره خوانش‌های لرزه‌ای و همچنین تصاویری از تصاویر ماهواره‌ای را به اشتراک می‌گذارد که نشان می‌دهد زلزله‌ها کجا رخ داده‌اند یا به‌زودی رخ می‌دهد. علاوه‌براین او به‌روزرسانی‌هایی را درباره تحقیقات جدید مرتبط با فناوری پیش‌بینی زلزله و کاربرد آن در کشورهای مختلف در سراسر جهان ارائه می‌کند -که همگی با سبک بصری منحصربه‌فردی ارائه شده‌اند که درک آنچه را که در هر لحظه در حال وقوع است، برای خوانندگان آسان می‌کند. برای هرکسی که علاقه‌مند به دنبال‌کردن اخبار روز مرتبط با Frank Hoogerbeets است، صفخات او در توییتر، یوتیوب و فیسبوک منابع ضروری پر از اطلاعات ارزشمند است. با بیش از 1.2 میلیون دنبال‌کننده که در‌حال‌حاضر روزانه فید او را مشاهده می‌کنند، شکی نیست که همچنان از طریق رسانه‌های اجتماعی مطالبی بااهمیت را با ظاهری علمی و با به‌کاربردن بعضی از عبارت‌ها و نمادهای تخصصی بر افکار عمومی اثر می‌گذارند؛ درحالی‌که منطق و استدلال علمی و شواهد کافی و قابل آزمون درباره آنها وجود ندارند. 

SSGEOS یک حساب کاربری اینستاگرام است که به‌ طور منظم دریافت‌ها و تفسیرهای هوگربیتس را از کیهان و اثراتی که او ادعا می‌کند بر فعالیت لرزه‌ای زمین می‌گذارند، ارائه می‌دهد. ویدئوهای آموزشی درباره نجوم و موضوعات مرتبط را نیز به اشتراک می‌گذارد. مبنا و پایه پیش‌بینی‌های هوگربیتس که البته در هیچ مجله علمی منتشر نشده است، هم‌ترازی‌های سیاره‌ای است که او بر این باور/ادعا است که قبل از زمین‌لرزه‌ها و به‌ طور بالقوه، باعث زلزله یا سایر سوانح طبیعی در سراسر جهان می‌شوند.

خوب است تا مخاطبان هوگربیتس و همه آنها که به شیوه و روش او مشغول به توسعه ایده‌های شبه‌علمی خود هستند، موارد پیش‌بینی‌های غلط و غیرمعتبر و بی‌پایه را نیز راستی‌آزمایی و بازتاب دهند تا صرفا یک زلزله مهم پیش‌بینی‌شده -6 فوریه 2023-موجب نشود تا همه دیدگاه‌ها و نظراتش درست پنداشته شود.