منشأ زلزله زواره چه بود؟

زلزله زواره با بزرگای ۵.۳ دومین زمین‌لرزه متوسط در استان اصفهان از اول فروردین ۱۴۰۴ بود. زمین‌لرزه ساعت پنج دقیقه پس از نیمه‌شب جمعه ۱۱ مهر ۱۴۰۴ با بزرگای 5.3 در ۶۰‌کیلومتری شمال شرق زواره ،۸۰‌کیلومتری شمال شرق اردستان، ۱۸۰‌کیلومتری شرق اصفهان و ۲۵۰‌کیلومتری جنوب تهران رخ داد. این زلزله در تلاقی روند گسله شمال ‌غرب-جنوب شرقی با روند شرقی-غربی در نزدیکی ریزاب مریم رخ داد. پهنه مذبور در شمال دشت فروافتاده قم-اردکان و در ارتفاعات با راستای شرقی-غربی، با تمایل شمال‌ غرب-جنوب ‌شرق متشکل از سنگ‌های آذرین/ ولکانیکی دوران سوم آندزیتی‌–‌الیگو میوسن قرار دارد. جزن، سرشک و نطنز با زمین‌لرزه بامداد جمعه اول فروردین ۱۴۰۴ با بزرگای ۴.۸ و یک پس‌لرزه ۴.۵ لرزید. شرق اردستان و کاشان در ناحیه ایران مرکزی -‌خرد قاره ایران مرکزی- و در نزدیکی کمان ماگمایی ارومیه‌-دختر‌‌ واقع شده‌ است. نرخ تغییر شکل در ایران مرکزی، در محدوده یک تا سه میلی‌متر در سال ‌گزارش شده است. مهم‌ترین زلزله گزارش‌شده قبلی در این محدود در ۲۷ جولای ۱۹۲۷ با بزرگای ۶.۳ در ناحیه دشت کویر در حدود صد‌کیلومتری شمال پهنه زلزله ۱۱ مهر ۱۴۰۴ (دوم اکتبر ۲۰۲۵) بوده است. تغییر شکل فعال با گسلش امتدادلغز راستگرد و تراگذر فشاری تا راندگی و روند غرب-شمال ‌غرب/ شرق-جنوب شرق هم‌گرایی و و چرخش غلاف جهت عقربه‌های ساعت در ناحیه ایران مرکزی را شکل می‌دهد. در پهنه اردستان در کمان ماگمایی ارومیه-دختر حرکات گسله امتدادلغز فعال و راندگی ‌غالب است و گسل زفره، یک تراگذر فشاری راستگرد با روند تقریبا شمالی-جنوبی بین زفره و نطنز ‌شاخص است. گسل اردستان نیز یکی از گسل‌های مرز غرب دشت کویر در این ناحیه است. ‌ سامانه گسلی قم‌–‌زفره به طول حدود 250 کیلومتر با سازوکار امتداد لغز راستگرد است. بخش کاشان این منطقه اغلب به‌عنوان گسل کاشان از نزدیکی کاشان می‌گذرد و مرز بین کوه‌های کرکس و دشت را تشکیل می‌دهد.

زلزله بامداد ۱۱ مهر ۱۴۰۴ شش ماه پس از زمین‌لرزه اول فروردین ۱۴۰۴ در همین منطقه نمایانگر تداوم لرزه‌خیزی متوسط در این منطقه است. ‌زمین‌لرزه‌های متوسط در شرق/ جنوب شرق کاشان در بازه زمانی شش ماه و 11‌روزه از نظر پتانسیل زمین‌لرزه‌های شدید بعدی در همین ناحیه باید مورد توجه قرار گیرد. زمین‌لرزه‌های شدید در این پهنه مکرر و فراوان رخ نمی‌دهند ولی در هر سده انتظار وقوع یک زمین‌لرزه شدید در این پهنه وجود دارد.

این زلزله در بخش‌هایی از تهران نیز -‌به‌ویژه در جنوب تهران‌- حس شد. اینکه یک زلزله با بزرگای ۵.۳ در فاصله ۲۵۰‌کیلومتری در یک کلان‌شهر احساس می‌شود، ‌دلایل مختلفی دارد. زلزله با بزرگای ۵.۳ در فاصله بیش از ۲۰۰ کیلومتر می‌تواند به دلیل اثر خاک تشدید شود، به‌ویژه در جنوب شهر تهران که خاک نرم ضخامت زیادی دارد. از سوی دیگر ساختمان‌های بلند می‌توانند با تشدید جنبش در طبقات بالایی تکان‌های شدت‌یافته بیشتری تحمل کنند. البته زلزله در نیمه‌شب رخ داده و افراد در حالت استراحت، به‌ویژه در طبقات بالای ساختمان‌ها، احساس کرده‌اند. آسمان‌خراش‌ها و ساختمان‌های بلند، امواج با دوره تناوب طولانی (که در 250 کیلومتر غالب هستند) را تقویت و تشدید می‌کنند. افرادی که در طبقات بالایی به‌ویژه از طبقه چهارم به بالا هستند لرزش شدیدتر و طولانی‌تری را نسبت به کسانی که در طبقه دوم یا سطح زمین قرار دارند، احساس خواهند کرد. اگر همین ساختمان بلند روی خاک نرم قرار داشته باشد که در تهران و شهرهای جنوب تهران فراوان‌اند، امواج لرزه‌ای می‌توانند تقویت شوند. اگر روی سنگ بستر سخت قرار داشته باشند، لرزش کمتر خواهد بود. از سوی دیگر تراکم و حساسیت جمعیت نیز مهم است. در یک منطقه لرزه‌خیز مانند تهران تعداد بیشتری از مردم احتمال بیشتری دارد زمین‌لرزه‌ای را حس کنند. در حال حاضر چنین معرضیت جمعیتی بالایی بلافاصله در رسانه‌های اجتماعی و اخبار منعکس می‌شود. در عرض چند دقیقه، پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی (به‌ویژه اینستاگرام، ایکس و توییتر) با پست‌هایی با عنوان «زلزله در تهران» داغ می‌شوند. به هر حال برای اقلیتی از جمعیت در تهران، به‌خصوص ساکنان طبقات بالای ساختمان‌ها، این زلزله یک حس غلتیدن یا تاب‌خوردن آرام و نامحسوس است که ممکن است حدود ۵ تا ۱۰ ثانیه حس شده باشد. جالب است که در ساختمان‌های بلند اصفهان نیز احتمالا چنین زمین‌لرزه‌ای حس شده؛ چراکه اصفهان در ۱۸۰کیلومتری کانون قرار داشته است. دلایل حس‌شدن این زلزله در بخش‌هایی از اصفهان کمابیش با تهران مشابه است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.