پس لرزه‌های«برادران لیلا»برای «خصوصی»‌های سینما

شرق: بی‌تردید مواضع محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره توقیف فیلم «برادران لیلا» تازه‌ترین ساخته سعید روستایی یکی از جنجالی‌ترین  خبرهای سینمایی هفته‌های اخیر بود. فیلمی که از ابتدای تولید با حواشی بسیاری روبه‌رو بود و در زمان نمایش در جشنواره فیلم کن این حواشی به اوج رسید و از همان زمان، زمزمه‌های توقیف فیلم به گوش می‌رسید. اسماعیلی در صحبت‌های اخیرش در ارتباط با تعیین تکلیف اکران این فیلم سینمایی تأکید کرد که: «قانون در این زمینه مشخص بود. دوستانمان در سازمان سینمایی بررسی‌های کاملی انجام دادند و اصرار من بر این بود که حتما مر قانون را رعایت کنند. بیانیه و اعلام نظر مبتنی بر این بررسی‌ها بوده و مجموعه افرادی که در این تصمیم‌گیری بودند متفق‌القول به وقوع تخلف اعتقاد داشتند. ممکن است سال‌های قبل مجموعه وزارت ارشاد و سازمان سینمایی به هر دلیلی در این موضوعات منفعل عمل می‌کرده اما بنای ما این است که در دوره جدید مطابق قانون عمل کنیم».

اظهارنظر اخیر وزارت ارشاد، واکنش‌های زیادی به همراه داشت و بسیاری از اهالی سینما ضمن واکنش به توقیف دوباره فیلمی سینمایی، از سخت‌گیری‌ها و اعمال نظرهایی گفتند که روز‌به‌روز عرصه را بر اهالی فرهنگ تنگ‌تر می‌کند و میزان تولیدات آثار باکیفیت سینما را به حداقل می‌رساند.

همایون غنی‌زاده از جمله چهره‌هایی بود که در انتقاد به توقیف «برادران لیلا» دست به قلم شد و در صفحه شخصی‌اش نوشت: «خیلی واضح و روشن است که فیلم‌ساز باید خودش حق داشته باشد تصمیم بگیرد فیلمش در چه فستیوالی شرکت کند یا نکند. سازمان سینمایی و وزیر ارشاد خودشان می‌دانند خیلی از کسانی که اینجا روی پیشانی‌شان جای مهر ریا داغ می‌کنند در همان ایام بی‌آنکه هنرمند باشند با بودجه‌های معلوم نیست از کجا رسیده در کوچه پس‌کوچه‌های کَن غلت می‌زدند. لذا امثال اینها مستحق توقیف‌شدن هستند نه فیلم دعوت‌شده به فستیوال و هنرمندانش. تا دیروز در صورت عدم شرکت در جشنواره فجر فیلم‌ها را اکران نمی‌کردید و امروز می‌خواهید به علت شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی فیلم‌ها را توقیف کنید. اصلا چه کسی گفته است فیلم ایرانی برای نمایش در فستیوال خارج از ایران نیاز به مجوز شما دارد؟ کجا نوشته‌اید؟ چرا نوشته‌اید؟! ماده پنج آیین‌نامه؟ کدام عقل متفکری این آیین‌نامه را نوشته؟ کدام کارشناسی؟ با چه استدلالی؟ اصلا چرا این میزان برای خودتان حق قائل می‌شوید؟ باید روشن کنید این آیین‌نامه از کجا آمده؟ فرایند تصویب آن چه بوده؟ شورای انقلاب فرهنگی؟ وزارت ارشاد؟ سازمان سینمایی؟ هنرمندان سرمایه‌های این سرزمین هستند. تعجبی ندارد شما که به هدردادن هر سرمایه‌ای در هر حوزه‌ای خو گرفته‌اید اینجا هم همان رفتار را پیشه می‌کنید... سر سوزنی و با هیچ بهانه‌ای هیچ سیستمی حق ندارد با هنرمندان جامعه چنین رفتاری کند. هنر و هنرمندان از سرمایه‌های این جامعه هستند. دست از هدردادن سرمایه‌های ما بردارید. من از سعید روستایی و اکران فیلمش حمایت می‌کنم».

در این بین محمدحسین مهدویان نیز با انتشار پروانه نمایش فیلم «شیشلیک» در فضای مجازی خطاب به روح‌الله سهرابی، مدیر کل اداره نظارت بر عرضه و نمایش فیلم، به اینکه اجازه نمایش فیلمش داده نمی‌شود، اعتراض کرد. سهرابی نیز در واکنش به مواضع مهدویان در صفحه شخصی‌اش نوشت: «این درست است که پروانه نمایش فیلم‌ها توسط سازمان سینمایی صادر می‌شود اما نباید فراموش کرد در همان کتاب قانون که مجوز فیلم‌ها بر اساس آن صادر می‌شود، در «آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم و اسلاید و ویدئو و صدور پروانه نمایش آنها (با اصلاحات انجام‌شده مصوب جلسه 19/5/82 هیئت وزیران) ماده 4 تصریح دارد: معاونت سینمایی می‌تواند بنا به ضرورت‌های سیاسی و فرهنگی از نمایش فیلمی که دارای پروانه نمایش است جلوگیری نموده و پس از رفع موانع (در صورت امکان) مجددا اجازه نمایش صادر نماید... این پست جهت آگاه‌سازی دوستانی بود که از عدم اکران فیلمی که پروانه نمایش دارد گله کرده بودند اما معنی‌اش این نیست که از تمام تلاش خود برای حل‌وفصل مشکلات نمایش فیلم‌ها بهره‌گیری نشود».

بعد از صحبت‌های مدیر دفتر نظارت بر عرضه و نمایش سازمان سینمایی درباره قانونی‌بودن جلوگیری از اکران فیلم‌های دارای پروانه نمایش، محمدحسین مهدویان کارگردان «شیشلیک» هم نوشت: «آقای سهرابی به سخنان‌تان کمی فکر کنید. این حرف شما یعنی پروانه نمایش فیلم سینمایی یک قطعه کاغذ بی‌ارزش است. یعنی گرفتن پروانه نمایش ضامن اکران فیلم نیست. یعنی همه ما که ماه‌ها با شوراهای شما سر و کله می‌زنیم و اصلاحیه می‌گیریم و اعمال می‌کنیم، سر کاریم. یعنی اگر ما همه ضوابط و قوانین را هم رعایت کنیم باز هم شما هر وقت هر کاری دل‌تان خواست می‌توانید بکنید. یعنی عمر و سرمایه ما بازیچه شماست. راستی اگر اسناد صادره تا این حد بی‌ارزش است، چرا بساط این شوراها را جمع نمی‌کنید؟ از سردواندن ما و تلف‌کردن عمر ما چه چیزی عایدتان می‌شود؟ دعا کنید خدا از سر تقصیرات‌تان بگذرد که این‌گونه زخم می‌زنید و بر زخمی که می‌زنید دوباره نمک می‌پاشید».

اما محمد خزایی رئیس سازمان سینمایی نیز در حاشیه نشست با اهالی فرهنگ و هنر استان کرمانشاه، در جمع خبرنگاران درخصوص محتوای سطح پایین بسیاری تولیدات سینمایی و سیاه‌نمایی در آنها گفت و تأکید کرد: «محتوای فیلم‌ها دغدغه ما و دغدغه تمام خانواده‌هاست، چراکه هر محصول فرهنگی تأثیرات عمیقی بر جامعه دارد و در درازمدت متوجه می‌شویم که محتوای نامناسب چه بلایی سر فرهنگ جامعه می‌آورد. متخصصان، اساتید و نیروهای انقلابی همگی در این حوزه دغدغه مشترک دارند».

او با اشاره به اینکه از این پس نظارت بر ساخت و تولید فیلم‌های سینمایی و محتوای آنها تشدید می‌شود، افزود: «البته 170 فیلم مربوط به دوران کرونا از سال‌های گذشته باقی مانده که هنوز اکران نشده که این فیلم‌ها براساس سیاست‌های دولت تولید نشده‌اند. در حال حاضر نمی‌توان این فیلم‌ها را توقیف کرد و به دنبال آن هستیم بتوانیم با انجام اصلاحاتی زمینه اکران این فیلم‌ها را فراهم کنیم».

رئیس سازمان سینمایی کشور در بخشی دیگر از صحبت‌هایش گفت: «در مجموع نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی که خانواده‌های ایرانی نسبت به محتوای فیلم‌ها دارند در سازمان سینمایی کشور وجود دارد و نمی‌توانیم به محصولاتی اجازه تولید دهیم که امید مردم جامعه را نسبت به کشور خود ناامید کرده و فقط سیاه‌نمایی می‌کنند. در ایران هم مانند تمامی کشورها در ساخت فیلم‌های سینمایی باید و نبایدهایی وجود دارد و رعایت مسائل اخلاقی و شرعی برای ساخت فیلم در اولویت ما خواهد بود». او به رفتار برخی هنرمندان در جشنواره‌های خارجی هم اشاره کرد و افزود: «متأسفانه شاهدیم برخی فیلم‌سازان و هنرمندان به بهانه حضور در جشنواره‌های خارجی حرف‌هایی می‌زنند که نه کارکرد فرهنگی دارد، نه هنری و نه اجتماعی و تنها کارکرد آن سیاسی است و برای جذب سرمایه یا مهاجرت و... مطرح می‌شود. قطعا با هنرمندانی که در خارج از کشور با اظهارنظرهای غیرکارشناسانه و تنها با اهداف مسائل سیاسی، موج ناامیدی را در کشور به راه انداخته و اطلاعات غلط را منتقل می‌کنند، همکاری نداریم و با این افراد هم تعارفی نداریم. انتظار مردم یک کشور این است که هنرمندانشان زمانی که به عرصه‌های بین‌المللی می‌رسند از دستاوردها و پیشرفت‌های کشورشان حمایت کنند. انتظار مردم ایران هم این است که هنرمندانشان در این جشنواره‌ها به انتقاد از تحریم‌های ناجوانمردانه‌ای که 40 سال است علیه مردم اعمال شده بپردازند، نه اینکه شریک اهداف دشمنان این سرزمین شده و مردم خود را ناامید کنند. انتظار این است که هنرمندان هنرمندانه از کشور و مردم دفاع کنند، نه اینکه در جبهه دشمنان این مردم برای کسب سرمایه، مهاجرت یا استفاده از امکانات خارجی و یا لیدرشدن یک جریان بازی کنند. متأسفانه در همین جشنواره اخیر کن برخی حرف‌های نسنجیده‌ای مطرح کردند که اصلا در حوزه اختیارات آنها نبوده و ربطی هم به مسائل فرهنگی و هنری نداشته و تنها با هدف سیاسی مطرح شده و قطعا با این افراد قطع همکاری خواهد شد».

او افزود: «هنرمند قرار نیست نقش اپوزیسیون بازی کند و انتشار بیانیه سیاسی فراتر از حدود اختیارات آنهاست. نهادهای فرادستی سازمان سینمایی این افراد را خواهد خواست و با آنها صحبت خواهد کرد و شاید با آنها برخورد کند».

نیاز به بررسی‌های بیشتر

روح‌الله سهرابی مدیر کل دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی در پاسخ به این پرسش که در جشنواره فیلم کن، سعید روستایی عنوان کرد که ۱۰ مورد اصلاحیه به فیلم داده شده و ۶۰ درصد این موارد در سه روز باقی‌مانده به جشنواره اعمال شده و جواد نوروز‌بیگی، تهیه‌کننده فیلم نیز اعلام کرد برای اعمال موارد باقی‌مانده اصلاحی تعهد داده‌اند و بارها درخواست دیدار و جلسه با مدیران سازمان سینمایی را داشتند؛ اما توجهی به این خواست نشده و مشکل این فیلم پیش از جشنواره فیلم کن چقدر جدی بود و حرف‌هایی که در جشنواره عنوان شد، چقدر در سرنوشت فیلم دخیل بود؟ به «شرق» گفت: «طی جلسات پیش از جشنواره هیچ‌گونه اصلاحیه‌ای که مورد تأیید شورای پروانه نمایش باشد به این فیلم داده نشد چون اساسا شورا به دلیل تخلف فیلم قائل به دیدن فیلم نبود بلکه صرفا چند مورد اصلاحی به شکل توصیه‌ای و‌ در جهت صیانت از شأن و آبرو و اعتبار کشور از طرف سازمان به تهیه‌کنندگان و کارگردان فیلم منتقل شد که در جلسه بعدی معلوم شد حتی یک مورد از اصلاحیه‌هایی که مدنظر سازمان بود انجام نشده است. شاید صحبتی که از اصلاحات 60 درصدی می‌شود آن بخش از اصلاحاتی باشد که کارگردان فیلم به لحاظ مونتاژی و زمان‌بندی فیلم در فیلم اعمال کرده که اصولا ربطی به توصیه‌های اصلی و مهم سازمان نداشت! آقای نوروزبیگی از تهیه‌کنندگان نام‌آشنای سینماست و انتظار می‌رود با مسائل و موضوعات مدبرانه و صادقانه برخورد کنند تا فیلم بیش از این دچار آسیب نشود. ایشان بهتر از هر کسی می‌داند که سازمان سینمایی تا چه حد با این فیلم و عوامل اصلی آن همکاری و تعامل کرد اما نتیجه آن برای مدیران سازمان ناامیدکننده بود. ما پیش از جشنواره کن چندین جلسه پی‌درپی برای حل‌وفصل موضوع برگزار کردیم و در شرایط شلوغ و پرترافیک سازمان ساعت‌ها درباره چند و چون حل‌وفصل مسائل مربوط به فیلم گفت‌وگو کردیم و توصیه‌های لازم را جهت مراقبت از حاشیه‌سازی‌های فیلم کردیم اما متأسفانه مطلقا توجهی نشد. حال سؤال این است که برگزاری جلسه درباره فیلمی که تمام خطوط مشخص و قانونی سازمان سینمایی را علی‌رغم تأکیدات و خواهش‌ها و توصیه‌ها زیر پا گذاشته اساسا چه سودی دارد؟! البته که این مسئله تا ابد این‌چنین نخواهد ماند و چه بسا بررسی‌های بیشتری برای پیداکردن راهی برای خروج از بن‌بست لازم باشد. در این راستا چنانچه مؤثر باشد حتما با صاحبان فیلم هم جلسه خواهیم داشت».