گذار بزرگ از پول دولتی به «اعتماد الگوریتمی»

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

صبح دوشنبه ۲۶ آبان‌ماه، سمینار «گذشته و آینده پول با نگاهی به چشم‌انداز رمزارزها» با همکاری آکادمی سامان و حمایت صرافی آبان‌تتر برگزار شد؛ رویدادی که برخلاف همایش‌های معمول این حوزه، تلاش داشت بحث رمزارز را نه از منظر تبلیغاتی یا تکنولوژیک، بلکه از زاویه عمیق‌ترِ تحول نهاد پول بررسی کند. در این نشست، مجموعه‌ای از اقتصاددانان و فعالان مالی تلاش کردند به یک پرسش مرکزی پاسخ دهند: آیا پول در آستانه بزرگ‌ترین تغییر ساختاری خود، یعنی حرکت از اعتماد دولتی به اعتماد مبتنی بر الگوریتم است؟

این رویداد در قالب سه سخنرانی تخصصی و دو پنل برگزار شد؛ اما خط مشترک تمام مباحث، به‌نوعی نقد ساختار فعلی پول و توضیح آینده‌ای بود که در آن رمزارزها تنها یک دارایی دیجیتال نیستند، بلکه نماد نوع تازه‌ای از سازمان‌دهی اعتماد در اقتصادند. در ادامه، نگاه تحلیلی به محورهای اصلی این نشست ارائه می‌شود.

پول: از سازوکار مبادله تا نهاد اعتماد جمعی

نخستین سخنرانی این نشست توسط علی میرزاخانی، مدیر واحد مطالعات آکادمی سامان ارائه شد؛ او به سیر تاریخی تحول پول پرداخت. وی گفت ابتدا مبادلات به‌صورت پایاپای بود که مشکلات خود را داشت و نیاز بود برخی کالاهای ارزشمند به‌عنوان واسط مورد استفاده قرار گیرند و این‌گونه پول کالایی به‌وجود آمد. پس از آن بحث سکه و طلا پیش آمد که به‌مدت ۱۰۰۰ سال تمدن‌ها از سکه‌های طلا و نقره استفاده می‌کردند و در نهایت نیز اسکناس‌هایی که به پشتوانه طلا و نقره چاپ می‌شدند، جایگزین شدند.

او اشاره کرد که در ابتدا بخش خصوصی نیز در کنار بخش دولتی پول منتشر می‌کرد. اما با انحصار دولت‌ها عارضه انبساط پولی بسیار جدی‌تر شد. در اوایل قرن نوزده چند دیدگاه مطرح شد: اولین دیدگاه این بود که منتقد بحث انبساط بود و به مکتب Currency School شهرت یافت. در مقابل مکتب بانکداری یا Banking School بود که معتقد بود هیچ ارتباطی بین حجم پول و تورم وجود ندارد که در همین کشور ما نیز هنوز این دیدگاه جایگاه جدی دارد. مکتب سومی که ایجاد شد مکتب بانکداری آزاد بود که معتقد بود مشکل انبساط پول مربوط به رقابت در انتشار پول نیست، بلکه مربوط به قدرتی است که بانک مرکزی دارد.

میرزاخانی اشاره کرد که بعد از انحصار دولت‌ها بر انتشار پول، حالا شاهدیم که به‌واسطه رمزارزها دوباره بحث پول خصوصی داغ شده است و امروز می خواهیم به این موضوع بیشتر بپردازیم.

تورم، قدرت دولت و امکان ظهور پول خصوصی

در بخش دوم، موسی غنی‌نژاد اقتصاددان برجسته، بحث را از حوزه تاریخ پول به حوزه ریشه‌های تورم و نقش دولت در نظام پولی کشاند؛ نقدی به انحصار دولت‌ها در خلق پول و نتایج سیاسی آن.

غنی‌نژاد تأکید کرد که تورم تنها «کاهش قدرت خرید» نیست؛ بلکه اختلال در سیستم اطلاعاتی قیمت‌ها و در نتیجه تخصیص اشتباه منابع است؛ سیستمی که باید وضعیت واقعی عرضه و تقاضا را منعکس کند. وقتی قیمت‌ها به‌جای اطلاعات اقتصادی، حامل سیگنال‌های نادرست ناشی از چاپ پول باشند، کل ساختار تصمیم‌گیری اقتصاد آسیب می‌بیند.

او گفت مهار تورم از نظر فنی دشوار نیست، اما از نظر سیاسی تقریباً ناممکن است، زیرا گروه‌های ذی‌نفع از پول ارزان و خلق نقدینگی منتفع‌اند. به همین دلیل، غنی‌نژاد راه‌حل بلندمدت را انتقال نقش پول از دولت به بازار رقابتی می‌داند؛ همان چیزی که فریدریش هایک در دهه ۱۹۷۰ با عنوان «پول خصوصی» مطرح کرده بود.

او رمزارزها را مصداق عملی این ایده دانست؛ نمونه‌ای که از دل بازار و نه دولت متولد شده و به‌صورت طبیعی در حال جذب اعتماد عمومی است.

رمزارزها در اقتصاد جهانی؛ بیت‌کوین به‌عنوان دارایی ذخیره

در پنل نخست، فرهاد نیلی، اقتصاددان تلاش کرد تصویر دقیق‌تری از نقش و جایگاه رمزارزها در اقتصاد بین‌المللی ارائه دهد. نیلی با شرحی از تاریخچه شکل‌گیری بانک مرکزی در اروپا گفت که تا پیش از سال ۲۰۰۹ همه معتقد بودند که برای تعیین ارزش پول هیچ راهی جز اعتماد به یک نهاد مرکزی وجود ندارد. اما از این سال به‌بعد با ظهور بیت‌کوین این نگاه تغییر کرد. حالا ابزاری به اسم الگوریتم و ریاضیات ایجاد شده بود که می‌توانست جایگزین این نهاد مرکزی شود و کاملا قابل اعتماد باشد.

فرهاد نیلی اشاره کرد پول سه کارکرد اصلی دارد: اولی واحد اندازه‌گیری ارزش است. دومین کارکرد آن ابزار پرداخت است و سومی ابزاری برای ذخیره ارزش است. این سه تا کارکرد از هم قابل تفکیک نیستند. 

او با اشاره به اختلاف جدی میان نگاه اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران گفت همین تفاوت نشانه‌ای است از اینکه با یک پدیده «تماماً آشنا و تماماً ناشناخته» مواجهیم؛ دارایی‌ای که نه به‌طور کامل شبیه طلاست، نه شبیه سهام و نه مشابه ارزهای رایج.

نیلی برای توضیح این موضوع به آمار ETFهای بیت‌کوین اشاره کرد: بیش از ۲۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تنها در یک سال نخست؛ رقمی که از ETFهای طلا پیشی گرفته است. به باور او، همین روند نشان می‌دهد که بیت‌کوین در حال شکل دادن به نوع جدیدی از دارایی ذخیره است؛ دارایی‌ای با عرضه محدود، مستقل از دولت‌ها و قابل ذخیره‌سازی دیجیتال.

نیلی سپس به رشد پرشتاب استیبل‌کوین‌ها پرداخت و پیش‌بینی کرد ارزش بازار آن‌ها طی سه سال آینده ممکن است به ۲ تریلیون دلار برسد؛ ابزاری که می‌تواند بخشی از نظام پرداخت جهانی را متحول کند.

او پیشنهاد کرد ایران برای آزمایش کارآمدی بلاکچین، یک پروژه پایلوت در مقیاس کوچک (برای مثال در جزیره کیش) راه‌اندازی کند تا مزایا و محدودیت‌ها به‌صورت عملی ارزیابی شود.

بلاکچین: فناوری‌ای که زیرساخت مالی را بازمی‌نویسد

در سومین بخش، سهند حمزه‌ای، مدیر عامل آبان‌تتر با تاکید بر تمایز میان «بلاکچین» و «کریپتو»، تلاش کرد بحث را از سطح نوسانات قیمتی رمزارزها فراتر ببرد. او گفت: «قضاوت درباره بلاکچین بر اساس بالا و پایین رفتن قیمت بیت‌کوین مثل قضاوت درباره اینترنت بر اساس قیمت سهام یاهو در سال ۲۰۰۰ است.»

حمزه‌ای بلاکچین را یک فناوری «تخریب‌گر» خواند؛ فناوری‌ای که به‌جای بهبودهای جزئی، زیرساخت‌های قدیمی مالی را از ریشه بازطراحی می‌کند. او مثال‌هایی از کاربردهای عملی این فناوری ارائه داد:

• امکان استقرار کل شبکه پرداخت یک منطقه بر بستر بلاکچین خصوصی؛
• ایجاد دفترکل واحد و شفافیت تراکنش‌ها؛
• کاهش هزینه‌های نظارتی؛
• تحقق «بانکداری بدون بانک» از طریق پروتکل‌های لندینگ/باروینگ (مثل Aave با بیش از ۲۵ میلیارد دلار ارزش قفل‌شده)؛
• صرافی‌های غیرمتمرکز که کارکردهای بازار مالی را بدون نهادهای متمرکز ارائه می‌کنند.

حمزه‌ای تأکید کرد کشورهایی که با محدودیت‌های تحریمی و مالی روبه‌رو هستند، می‌توانند از رمزارزها برای تنوع‌بخشی ذخایر ارزی، وثیقه‌گذاری دارایی‌ها و جذب سرمایه خارجی استفاده کنند.

به باور او جدی‌ترین کاندید جایگزینی پول خصوصی رمزارزها هستند.

آینده ابزارهای مالی؛ از بیت‌کوین تا توکنیزیشن

در پنل دوم نشست، مجموعه‌ای از متخصصان درباره آینده رمزارزها در ایران و امکان طراحی ابزارهای مالی مبتنی بر آن بحث کردند.

۱) نوسان دیدگاه‌ها درباره بیت‌کوین

بهزاد بهمن‌نژاد، معاون واحد مطالعات اقتصادی آکادمی سامان گفت اختلاف‌نظر میان اقتصاددانان درباره آینده بیت‌کوین کم نیست: از پیش‌بینی «صفر شدن قیمت» توسط چهره‌هایی مثل یوجین فاما تا چرخش دیدگاه لری فینک که امروز بیت‌کوین را «ابزار جدید سرمایه‌گذاری» می‌داند. بهمن‌نژاد گفت رفتار بازار نیز نشان می‌دهد رمزارزها در حال کسب جایگاه جدی در پرتفوی‌های سرمایه‌ای هستند.

۲) نقد CBDC و دفاع از پول خصوصی

امیرحسین خالقی، پژوهشگر اقتصادی با نقد جدی پروژه‌های «پول دیجیتال بانک مرکزی»، آن‌ها را شکل تازه‌ای از پول دولتی دانست و گفت که تنها راه‌حل واقعی، پول خصوصی و غیرمتمرکز است. او بیت‌کوین را نمونه کامل چنین پولی دانست که می‌تواند در صورت پذیرش عمومی، همان ثبات کلاسیک طلا را ایجاد کند.

۳) ابزارهای مالی نوین و مسیر قانونی

رحمان آراسته، مدیر معاملات مشتقه و ابزارهای نوین بورس کالا ایران با اشاره به تجربه موفق ایران در مالی‌سازی کالاها و صندوق‌های طلا، گفت بستر بازار سرمایه کشور آماده پذیرش ابزارهای جدید است. او نقطه شروع را گواهی‌سپرده بیت‌کوین دانست و هدف نهایی را ETF بیت‌کوینی معرفی کرد؛ مشروط بر اینکه پشت هر واحد، دارایی واقعی و قابل راستی‌آزمایی وجود داشته باشد.

۴) نقش توکنیزیشن در جذب سرمایه

امیر بهزادی‌نیا، مدیر کسب‌وکار آبان‌تتر توضیح داد که بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط امکان IPO ندارند و توکنیزیشن می‌تواند راه خروج از این بن‌بست باشد. توکنیزه‌کردن دارایی یا درآمد شرکت‌ها، به‌ویژه با امکان معاملات ۲۴ ساعته و دور از مقررات دشوار ورود به بورس، برای بنگاه‌های کوچک مزیت بزرگی است و می‌تواند کیفیت اطلاعات بازار را بالا ببرد.

این نشست نشان داد که نگاه به رمزارزها از مرحله «کنجکاوی تکنولوژیک» عبور کرده و وارد مرحله «تحول نهادی» شده است. اگر در قرن بیستم تمرکز بر دولت‌های ملی و انحصار آن‌ها بر خلق پول بود، امروز فناوری‌هایی مثل بلاکچین امکان خلق سازوکارهای جدید اعتماد را فراهم کرده‌اند.

آنچه در این سمینار اهمیت داشت، جمع شدن سه نگاه متفاوت بود: نگاه تاریخی، نگاه فنی-اقتصادی و نگاه فناورانه. حاصل این هم‌نشینی چیزی بیش از یک گفت‌وگوی تخصصی بود؛ یک هشدار و یک فرصت: جهان پول در حال بازتعریف است، و کشورهایی که این موج را جدی نگیرند، نه‌تنها از بازارهای مالی آینده عقب می‌مانند، بلکه از ساختار تولید اعتماد نیز حذف خواهند شد.

آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.