همچنان مسکو مقصر نیست

مسکو سنگ‌هایی به میانه زمین بازی پرتاب کرده که راه را بند آورده، شبیه ریزش سنگ از کوه در جاده که فقط غزالان تیزپا می‌توانند از روی آن خود را به مسیر صاف برسانند. سنگ بزرگ، آتش‌گشودن به سمت اوکراین بود و سرشاخ‌شدن با اروپا و آمریکا تا ثابت کند که کی‌یف تاریخی باید حیاط خلوت تزاری باقی بماند نه اقامتگاه مفرحی در شرق برای یانکی‌ها. ایران هم که همیشه پرونده مفتوحی برای بازی دارد، این نوبت به مهره شطرنجی تبدیل شد که همسایه شمالی می‌تواند با او بازی ‌کند. شاید بگویید چرا؟ دلایلش که زیاد است اما حتما یکی از دلایل اصلی صحنه پررقابت و تنازع در روابط بین‌الملل است که طبیعتا هر کشوری دنبال منافع خود است و چرا نه که مسکو از این صحنه تاریخی در بحبوحه احیای برجام میوه‌ای برای خود بچیند. حالا این قاعده دیپلماتیک را کنار نارضایتی قدیمی ایرانی‌ها از روسیه بگذارید؛ حالی می‌شود که اکنون مردم ایران در میانه تورم نفس‌گیر سالی که رو به پایان است، دارند. اما مسکو که این روزها صحنه‌گردان وضعیت فعلی است، تنها نیست؛ دقیقا کشوری که در تصویر عمومی از این صحنه در حال از‌دست‌دادن توافق مهمش است، همراه اوست و همان روایتی را تکرار می‌کند که کاخ کرملین دوست دارد ارائه شود؛ بله، ایران. اوایل هفته گویی بمبی روسی از خارکیف راه کج کرد و زیر میز مذاکرات احیای برجام در وین منفجر شد. موضوعش را که حالا دیگر همه می‌دانند؛ روسیه تحریم‌شده از حمله به اوکراین، از آمریکا تضمین می‌خواهد که همکاری‌اش با ایران بر سر برجام، تحریم نباشد. استثنا قائل‌شدن برای بهره‌بردن از شرایطی که شاید چندان هم سود اقتصادی‌اش مهم نباشد که بیشتر تجارت ایران و روسیه با پول ملی است. اما این وسط با این تضمین‌خواهی دست‌کم روسیه مشخص می‌کند که تاج بر سر کیست؟ البته از آنجا که بخش‌هایی از برجام که به کشورهای دیگری مرتبط می‌شود مانند محل ارسال ذخیره‌های اورانیوم غنی‌شده به روسیه مرتبط است و عملا با تحریم روسیه ممکن است در کار برجام هم خلل ایجاد شود. اما این تضمین‌خواهی بیش از صرفه اقتصادی، بازی مهم سیاسی است. امروز قرار است حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران به مسکو سفر کند. روز گذشته نیز وزیر‌ خارجه قطر که نقشی میانجیگرانه بین ایران، آمریکا و روسیه بر عهده گرفته، به مسکو سفر و با لاوروف ملاقات کرد. از سفر وزیر قطری تنها جملات مبهمی که در مورد برجام صحبت شد منتشر شده است و سفر امروز امیرعبداللهیان نیز به نظر نمی‌رسد عایدی چندانی داشته باشد. آنچه قرار است از سفر وزیر امور خارجه ایران به دست بیاید، از سخنان کلی روز دوشنبه سخنگوی این نهاد قابل حدس‌زدن است؛ «آقای امیرعبداللهیان در این سفر در مورد چند موضوع دوجانبه و همچنین تحولات وین رایزنی‌ها و گفت‌وگوهایی با مقامات مسکو خواهند داشت. یکی دیگر از محورهای رایزنی‌ها در این سفر تحولات اوکراین است...». بااین‌حال، موضع ایران در قبال بحران اوکراین از ابتدا تاکنون تغییری نکرده و در مورد تضمین‌خواستن روسیه نیز چندان متفاوت نیست. ایران همچنان آمریکا را مقصر وضعیت رخ‌داده می‌داند و سخنگوی وزارت امور خارجه به صراحت گفته که «مسائل باقی‌مانده بین ما و آمریکا در جریان این مذاکرات نیازمند تصمیمات سیاسی واشنگتن است. هنوز این تصمیمات به ما اعلام نشده و اگر اعلام شود به وین برمی‌گردیم». خطیب‌زاده درباره تقاضای تضمین‌خواهی روسیه نیز گفته «این موضوع باید در کمیسیون مشترک برجام بحث و گفت‌وگو شود؛ مانند درخواست‌های درست و غلطی که پیش از این نیز توسط برخی از طرف‌های برجامی مطرح شده و در کمیسیون مشترک برجام مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از این درخواست‌ها تعدیل و برخی رد شده است... فروکاستن آنچه در وین اتفاق می‌افتد به یک درخواست روسیه، خواست آمریکاست تا مسئولیت وی در شرایط کنونی به فراموشی سپرده شود». مشخص نیست چرا در همان ابتدای اعلام این تقاضا از سوی روسیه بحث در کمیسیون مشترک مورد بررسی قرار نگرفته و مذاکرات متوقف شده است. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در ادامه این سخنان به همراهی‌های روسیه و چین در جریان مذاکرات نیز اشاره کرده است. وزارت امور خارجه روسیه نیز روز گذشته در بیانیه‌ای درباره توقف ایجادشده در مذاکرات وین نوشت: «در ۱۱ مارس، وقفه‌ای در مذاکرات احیای برجام ایجاد شد. هیئت‌های مذاکره‌کننده برای رایزنی به پایتخت‌هایشان بازگشتند. کار روی برخی جنبه‌های توافق آتی بر سر احیای توافق هسته‌ای ادامه دارد و متن آن در زمینه مسائل مربوط به آمریکا و ایران در حال اصلاح‌شدن است». با همه این تفاصیل به نظر نمی‌رسد گره انداخته‌شده در میانه احیای توافق به این زودی‌ها باز شود.