هزینههای پنهان دولت: فساد و شفافیت بودجه
بودجه دولت، ابزار اصلی سیاستگذاری اقتصادی و اجتماعی است. هر تصمیمی در این حوزه، اثر مستقیم بر زندگی روزمره مردم، خدمات عمومی و توسعه اقتصادی کشور دارد.
سیدمهرداد بنیهاشمی کهنگی
بودجه دولت، ابزار اصلی سیاستگذاری اقتصادی و اجتماعی است. هر تصمیمی در این حوزه، اثر مستقیم بر زندگی روزمره مردم، خدمات عمومی و توسعه اقتصادی کشور دارد. اما زمانی که شفافیت بودجه محدود باشد:
• تصمیمات کلان اقتصادی در پشت پرده شکل میگیرند
• فساد بدون پاسخگویی گسترش مییابد
• هزینههای پنهان برای جامعه افزایش مییابد و اعتماد عمومی کاهش مییابد
نگرش جامعه در این شرایط بسیار واضح است: بخش اعظم مردم احساس میکنند قوانین و تخصیص منابع عمومی به نفع گروههای محدود نوشته شده و عدالت اقتصادی رعایت نمیشود. این نگرش موجب افزایش نارضایتی اجتماعی، کاهش مشارکت در فرایندهای اقتصادی و سیاسی و شکلگیری شکافهای عمیق اقتصادی میشود.
پیامدهای فساد در بودجه
از منظر حقوقی:
• نبود سازوکارهای مؤثر برای مقابله با تضاد منافع و فساد
• خلأهای قانونی که امکان سوءاستفاده از منابع عمومی را فراهم میکند
• ضعف در اجرای قوانین شفافیت و پاسخگویی
از منظر اجتماعی و اقتصادی:
• افزایش نابرابری و تبعیض اقتصادی
• کاهش مشارکت فعال مردم در تصمیمگیریهای اقتصادی
• تحلیل سرمایه اجتماعی و تضعیف اعتماد عمومی
نمونه داخلی:
• پروژههای عمرانی و اقتصادی که بدون اطلاعرسانی شفاف اجرا میشوند
• منابع مالی که در عمل به گروههای محدود اختصاص مییابند، درحالیکه نیازهای واقعی جامعه بر زمین میماند
• فشارهای اجتماعی و اقتصادی که بر شهروندان عادی تحمیل میشود و احساس بیعدالتی را تقویت میکند
نمونه جهانی:
• حتی در کشورهای توسعهیافته، مانند ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی، نفوذ گروههای ذینفوذ در بودجه عمومی و تغییر قوانین مالی، منافع عموم را تحت تأثیر قرار داده است
• این پدیده نشان میدهد که نبود شفافیت بودجه، پیامدهای عمیقی برای عدالت اجتماعی، اعتماد عمومی و ثبات سیاسی دارد
راهکارهای مقابله با فساد ساختاری
1. تقویت نظارت و پاسخگویی
• ایجاد نهادهای مستقل برای بررسی دقیق تخصیص منابع
• تضمین اجرای کامل قوانین شفافیت بودجه بدون استثنا
• استفاده از ابزارهای دیجیتال برای نظارت عمومی و گزارشدهی شفاف
2. نقش رسانهها و جامعه مدنی
• اطلاعرسانی دقیق و مستمر درباره فرایند تخصیص منابع
• ایجاد فرایند اجتماعی برای پاسخگویی نهادهای حکومتی
• حمایت از تحقیقات و گزارشهای تحلیلی برای افشای تخلفات ساختاری
3. آگاهی و آموزش عمومی
• آموزش شهروندان درباره فرایندهای بودجه، سیاستهای اقتصادی و حقوق مالی خود
• تشویق به مشارکت فعال در بررسی بودجه و گزارشدهی شفاف
• ایجاد زمینههای گفتوگو و مشارکت مستقیم مردم در تصمیمگیریهای اقتصادی
بازسازی اعتماد عمومی
فساد در بودجه، هشداری روشن برای دولتها و جامعه است:
• بدون شفافیت، نظارت کارآمد و آگاهی عمومی، هیچ سیستم بودجهای قادر به تضمین عدالت و اعتماد عمومی نخواهد بود
• نگرش جامعه نشان میدهد که وقتی منابع عمومی به نفع گروههای محدود مصرف میشوند، شکاف اجتماعی و اقتصادی عمیق میشود و ثبات سیاسی و اجتماعی تهدید میشود
• بازسازی اعتماد عمومی تنها از طریق اقدامات حقوقی، سیاسی و اجتماعی ممکن است؛ اقداماتی که شفافیت، پاسخگویی و مشارکت فعال جامعه را تضمین کنند و فساد ساختاری را مهار کنند
نگرش جامعه و اهمیت مشارکت فعال
جامعهای که درباره نحوه تخصیص منابع آگاهی دارد، قدرت بیشتری برای مطالبه عدالت و پاسخگویی پیدا میکند. تجربههای داخلی و جهانی نشان میدهد:
• آگاهی و مطالبهگری مردم باعث افزایش شفافیت و کاهش فساد میشود
• شهروندان فعال، فشار اجتماعی ایجاد میکنند که نهادهای دولتی را مجبور به پاسخگویی میکند
• مشارکت عمومی، مهمترین ابزار برای جلوگیری از سوءاستفادههای ساختاری و حفاظت از حقوق اقتصادی شهروندان است
آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
