تحول ساختاری در چارچوب همکاری ایران با آژانس؛
بازنگری مبتنی بر قانون و واقعیت‌های جدید
با نگاهی به اظهارات روز پنجشنبه عراقچی، می‌توان دریافت که ایران در این دوره، سیاستی فعالانه‌تر و مبتنی بر اقتدار را دنبال می‌کند. با تصویب قانون مجلس و تاکید بر نظارت شورای عالی امنیت ملی، تهران می‌کوشد با بازتعریف چارچوب همکاری، بازی در زمین آژانس را به نفع خود تغییر دهد. این رویکرد از دو جنبه اهمیت دارد؛ نخست حفظ حاکمیت ملی و کنترل دقیق‌تر بر پرونده هسته‌ای، و دوم تأکید بر رفتار حرفه‌ای و عادلانه آژانس در مواجهه با شرایط استثنایی ایجاد شده.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
اظهارات اخیر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نشان‌دهنده تاکید مجدد تهران بر یک تغییر بنیادین در شیوه تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. مجلس شورای اسلامی ایران با تصویب قانونی جدید عملا کنترل و نظارت بر همکاری‌های هسته‌ای کشور با آژانس را به شورای عالی امنیت ملی محول کرده است؛ حرکتی که نمایانگر افزایش نقش امنیت ملی و رویکرد مستقل‌تر در پرونده حساس هسته‌ای است. این قانون به وضوح موضع ایران را از وضعیت «تعاملات فنی صرف» به «تصمیم‌گیری‌های کلان امنیتی» ارتقا داده است.
این تحول نه تنها به لحاظ ساختاری اهمیت دارد، بلکه بازتاب‌دهنده نارضایتی عمیق ایران از عملکرد اخیر آژانس نیز هست. عراقچی با تاکید بر این نکته که گزارش‌های اخیر آژانس، مخصوصا گزارش‌هایی که پیش از جنگ و حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران منتشر شده‌اند، بر پایه ادعاهایی بی‌اساس و تاریخی شکل گرفته‌اند، یک نوع بی‌اعتمادی را به صراحت اعلام می‌کند. در واقع، ایران این گزارش‌ها را محصول رویکرد سیاسی و جهت‌دار آژانس می‌داند که منجر به صدور قطعنامه‌هایی علیه تهران شده است؛ قطعنامه‌هایی که ناعادلانه و بر پایه اتهامات قدیمی تنظیم شده‌اند.
از سوی دیگر، درگیری‌ها و حملات اخیر اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران که آژانس مسئول حفاظت و نظارت بر آنهاست، چالشی بی‌سابقه در تعامل تهران-وین ایجاد کرده است. عراقچی این رخدادها را نقض آشکار قوانین بین‌المللی و وظایف ذاتی آژانس تلقی می‌کند و معتقد است که در چنین شرایطی ادامه همکاری با چارچوب قبلی امکان‌پذیر نیست. بنابراین، ایران خواهان «چارچوب جدیدی» برای همکاری است که هم متناسب با تحولات میدانی و هم مبتنی بر قانون مجلس باشد.
ضرورت تدوین همکاری جدید؛ پاسخ به شرایط بی‌سابقه و پیچیدگی‌های میدانی
نکته کلیدی دیگر در اظهارات عراقچی، تاکید بر شرایط «کاملاً جدید» ایجاد شده در عرصه میدانی برنامه هسته‌ای ایران است. حملات مستقیم و بمباران تاسیسات هسته‌ای که تا پیش از این سابقه نداشت، ابعاد جدیدی به موضوع همکاری با آژانس اضافه کرده است. این واقعیت، پرسش‌های حقوقی و عملی مهمی را مطرح می‌کند که چگونه می‌توان بازدیدها و نظارت‌های آژانس را بر تاسیساتی انجام داد که آسیب‌های جنگی دیده‌اند؟
عراقچی به صراحت می‌پرسد آیا اصول، قوانین یا آیین‌نامه‌ای برای انجام بازدید از تاسیسات بمباران‌شده وجود دارد؟ این سوال مهم نشان می‌دهد که ایران ضمن پذیرش نظارت‌های آژانس، خواهان شفاف‌سازی رویه‌ها و قاعده‌مند کردن همکاری‌ها در شرایط غیرمعمول است. این امر خود می‌تواند موجب تغییر چشمگیر در مدل‌های نظارتی و بازرسی شود که تا پیش از این تحت پروتکل‌های استاندارد و بدون در نظر گرفتن شرایط میدانی ویژه صورت می‌گرفت.
دعوت از معاون مدیرکل آژانس برای حضور در تهران و صرفا انجام گفت‌وگو درباره چارچوب همکاری و نه برای بازرسی و نظارت نیز نشانه‌ای از تمایل ایران به مذاکره در شرایط جدید است، اما با حفظ چارچوب‌های قانونی داخلی و تاکید بر تصمیم‌گیری نهایی توسط شورای عالی امنیت ملی. این رویکرد ایران در واقع تلاشی برای تعریف یک «مدل‌های نوین همکاری» یا «ترتیبات جدید» است که بتواند هم از منافع امنیت ملی ایران محافظت کند و هم امکان تعامل موثر با آژانس را فراهم آورد. این مسیر مذاکرات، بر خلاف تجربه‌های گذشته، بیشتر جنبه حقوقی-سیاسی دارد تا صرفا فنی.
پیامدهای دیپلماتیک و امنیتی شیوه‌نامه جدید
با نگاهی به اظهارات روز پنجشنبه عراقچی، می‌توان دریافت که ایران در این دوره، سیاستی فعالانه‌تر و مبتنی بر اقتدار را دنبال می‌کند. با تصویب قانون مجلس و تاکید بر نظارت شورای عالی امنیت ملی، تهران می‌کوشد با بازتعریف چارچوب همکاری بازی در زمین آژانس را به نفع خود تغییر دهد. این رویکرد از دو جنبه اهمیت دارد؛ نخست حفظ حاکمیت ملی و کنترل دقیق‌تر بر پرونده هسته‌ای، و دوم تأکید بر رفتار حرفه‌ای و عادلانه آژانس در مواجهه با شرایط استثنایی ایجاد شده.
عدم محکومیت حملات به تاسیسات هسته‌ای توسط آژانس و مدیرکل آن از سوی ایران به عنوان نشانه‌ای از کم‌کاری و بی‌طرفی غیرعادلانه تلقی شده است که می‌تواند تنش‌ها را بیشتر کند. لذا انتظار می‌رود آژانس برای بازسازی اعتماد و ادامه همکاری، در پذیرش چارچوب جدید و پاسخگویی به مطالبات ایران انعطاف نشان دهد. سفر قریب‌الوقوع معاون مدیرکل آژانس به تهران برای گفت‌وگو درباره این چارچوب فرصتی است برای تعریف دقیق نقش‌ها و محدودیت‌ها.
در نهایت، این تحولات موید آن است که پرونده هسته‌ای ایران به مرحله‌ای رسیده که دیگر صرفا موضوع فنی و نظارتی نیست، بلکه به عرصه تعاملات سیاسی و امنیتی پیچیده‌ای بدل شده است که نیازمند راه‌حل‌های چندبعدی و هوشمندانه است. هر گونه توافق جدید بر چارچوب همکاری، فارغ از پیامدهای فنی، پیامی قوی به جهان ارسال می‌کند که ایران آماده بازتعریف مناسبات خود با نهادهای بین‌المللی تحت شرایط جدید و با حفظ منافع ملی است.
آخرین اخبار سیاست را از طریق این لینک پیگیری کنید.
