راهبرد برای دوره بعد چیست؟

در شرایطی که 12 روز بیشتر تا پایان دوره 30‌روزه اسنپ‌بک باقی نیست، بر مبنای داده‌های موجود و کنش سیاسی مقامات ایرانی و سه کشور اروپایی، مشکل می‌توان تصور کرد که راهی برای توقف روند اسنپ‌بک و جلوگیری از بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه ایران وجود دارد. این در حالی است که در دوره کنونی، اسنپ‌بک مهم‌ترین موضوعی است که در دستور کار سیاست خارجی ایران و رابطه ایران با جهان خارج وجود دارد. در شرایطی که آمریکا قبلا از برجام خارج شده و ایران نیز در قالب تدابیر جبرانی، برجام را ترک کرده بود، دو گام دیگر تا مرگ قطعی برجام باقی نیست؛ بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه ایران و اقدام اتحادیه اروپا برای بازگرداندن تحریم‌هایی که در پی برجام لغو شدند. این در حالی است که بدون تردید برجام در محدوده مواضع کنونی نظام بهترین امکانی بود که برای ایران وجود داشت. ‌به لحاظ حقوقی، هنوز در این 12 روز پیش‌رو امکان توقف اسنپ‌بک ‌وجود دارد.

در چارچوب بند 13 قطع‌نامه 2231، سه کشور اروپایی همچنان می‌توانند «به شورای امنیت اطلاع دهند که مشکل حل شده‌ است‌»، اما مشکل سررسید 26 مهر (18 اکتبر) برای مختومه‌شدن قطع‌نامه 2231 همچنان باقی خواهد بود. در این سررسید و در صورت مختومه‌شدن کلیت قطع‌نامه مذکور، نه‌تنها شش قطع‌نامه ضد‌ایرانی برای همیشه بازگشت‌ناپذیر خواهند شد، بلکه برنامه هسته‌ای ایران نیز از دستور کار شورای امنیت خارج خواهد شد. امکان‌ پذیرش چنین گزینه‌ای برای چهار کشور غربی عملا منتفی است. حتی اگر توافقی بین ایران و 1+5 برای احیای برجام هم شکل می‌گرفت، باز هم آن چهار کشور حتما خواستار تمدید قطع‌نامه 2231 با هدف حفظ اسنپ‌بک در آن برای تضمین پایبندی ایران به توافق جدید می‌شدند. 

بنابراین راه‌حل پیشنهادی آنها برای تمدید سررسید حاوی سه پیش‌شرط بود: همکاری ایران با آژانس، حسابرسی مقادیر اورانیوم غنی‌‌شده و مذاکره ایران و آمریکا برای یک توافق جدید. اگر این شرایط محقق نشود، با توجه به سررسید 26 مهر، چهار کشور غربی بر نهایی‌شدن اسنپ‌بک اصرار خواهند داشت. توافق مثبت و امیدبخش بین ایران و آژانس در قاهره می‌توانست برای تحقق دو پیش‌شرط اول و دوم راه‌گشا باشد، اما در ادامه مشخص شد ‌زمان‌بندی ایران و آژانس و سه کشور اروپایی با هم نمی‌خواند و به روزهای باقی‌مانده از دوره 30‌روزه اسنپ‌بک نمی‌رسد. ایران از انجام بررسی‌های امنیتی و زیست‌محیطی در مراکز هسته‌ای بمباران‌شده، تهیه گزارش و کسب نظرات شورای عالی امنیت ملی و سپس ارائه گزارش به آژانس و مذاکره برای انجام بازرسی‌ها سخن گفت. سه کشور اروپایی نیز در بیانیه‌ای در جریان شورای حکام آژانس از بازرسی‌های بلافاصله و فوری سخن به میان آوردند. درباره مذاکره ایران و آمریکا نیز سه کشور مذکور در همان بیانیه از «مذاکرات مستقیم و بدون قید و شرط» سخن گفتند که معلوم نیست مورد قبول طرف ایرانی باشد. مشکل مهم‌تر اروپا اکنون این است که اگر این روند 30‌روزه را متوقف کند، تنها از طریق تمدید سررسید می‌تواند اسنپ‌بک را حفظ کند. تمدید نیز به‌عنوان یک تصمیم ماهوی شورای امنیت باید از سد وتوی روسیه، چین و آمریکا بگذرد. اگر اروپا امکان این دوره 30‌روزه را از دست بدهد، تضمینی نیست که چین و روسیه قطع‌نامه برای تمدید سررسید قطع‌نامه 2231 را وتو نکنند و در نتیجه با عبور از سررسید 26 مهر، قطع‌نامه مختومه و اسنپ‌بک برای همیشه منتفی نشود. بنابراین، هم به خاطر سه شرط اروپا و هم به دلیل تنگی فرصت، اروپا ظاهرا راهی جز به سرانجام رساندن اسنپ‌بک موجود در مقابل خود نمی‌بیند. در این میان، فشار آمریکا را نیز باید وارد معادله کرد.

تصمیم برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه در 15 جولای و بعد از یک نشست تلفنی وزرای خارجه سه کشور با همتای آمریکایی گرفته شد. بعد از ارسال نامه 28 اوت و در‌حالی‌که سه کشور اروپایی نسبت به توقف این روند از طریق تفاهم با ایران اظهار امیدواری کردند، آمریکا تنها اظهار امیدواری به نهایی‌شدن اسنپ‌بک کرد. بازگشت شش قطع‌نامه کاملا به سود آمریکا‌ست و ‌این کشور که تا پیش از این به خاطر خروج از برجام هیچ کنترلی روی اسنپ‌بک نداشت، با استفاده از حربه وتو و اعمال کنترل بر آن قطع‌نامه‌ها، اهرم فشار تازه‌ای از کانال شورای امنیت به دست خواهد آورد. تصور مقامات ما ممکن است اکنون این باشد که در این مرحله راهی برای توقف اسنپ‌بک وجود ندارد. ممکن است حق با آنها باشد، اما حداقل از دو، سه ماه قبل مسیر پیش‌رو کاملا مشخص و قطعی بود و انتظار اقدامی می‌رفت. سؤال اکنون این است که راهبرد برای مراحل بعد چیست؟ آیا قرار است فقط نظاره‌گر اوضاع باشیم و توکل به خدا کنیم یا طرح‌ و برنامه‌ای نیز در دست بررسی و اجرا‌ست؟

آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.