در اندیشه همسایه

شرق: سرمای ناگهانی هوا و بارش برف در آخرین روزهای زمستان، بسیاری از مدارس و ادارات کشور را تعطیل کرد. ناترازی انرژی مدت‌هاست به عنوان یک چالش اقتصاد مطرح می‌شود و حالا در مقاطعی از سال مصرف انرژی بر تولید آن پیشی می‌گیرد. در این میان بسیاری از آمارها حاکی از مصرف بالای انرژی در کشور است و بنا بر گفته کارشناسان، دیگر راهی جز مصرف بهینه انرژی برای کشور باقی نمانده است.

هشدار مصرف برق و گاز

سرمای ناگهانی هوا در آخرین روزهای زمستان سبب شد که نگرانی‌هایی برای ناپایداری شبکه گاز و برق کشور ایجاد شود. در همین زمینه جواد اوجی، وزیر نفت با اشاره به پایداری توده هوای سرد حاکم بر کشور در روزهای آینده، امکان افت فشار گاز در استان‌های نیمه شمالی را محتمل دانست و از عموم هم‌وطنان درخواست کرد با مصرف بهینه و خاموش‌کردن یک بخاری یا گرم‌کردن حداقل فضا در محیط کار و منازل، دیگر هم‌وطنان خود به‌ویژه در استان‌های شمال غرب، شمال و شمال شرق را یاری کنند. به گزارش ایسنا وزیر نفت گفت: «با توجه به موج بی‌سابقه سرمای فراگیر و پایدار در اسفندماه، مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری در روزهای اخیر با جهش و به‌صورت تصاعدی بالا رفته است و در صورت تداوم همین فشار مصرف، احتمال افت فشار گاز در سرشاخه‌های شبکه گازرسانی در استان‌های شمال غرب، شمال و شمال‌ شرق وجود دارد».

اوجی با بیان اینکه هم‌اکنون همه مراکز تولید، پالایش، ایستگاه‌های تقویت فشار و شبکه انتقال و توزیع گاز با حداکثر ظرفیت ممکن عملیاتی هستند و همه کارکنان عملیاتی صنعت نفت در آماده‌باش ۲۴ساعته قرار دارند، تأکید کرد: «شبکه گاز هم‌اکنون در حداکثر توان تولید و انتقال و توزیع قرار دارد و در صورت تداوم جهش مصرف به‌ویژه در روزهای آینده که پیش‌بینی استمرار کاهش دما وجود دارد، احتمال افت فشار گاز وجود دارد و عبور از این وضع تنها با همکاری مضاعف مردم امکان‌پذیر است». طبق اعلام وزارت نفت، اوجی با اشاره به اینکه دولت کاهش مصرف را از خود آغاز کرده است و هم‌اکنون در همه محیط‌های اداری و ستادی وزارت نفت وسایل گرمایشی خاموش یا تنظیم دما ۱۸ تا ۲۲ درجه اعمال می‌شود، گفت: «دولت، وزارتخانه‌ها و اداره‌های دولتی را به مصرف بهینه ملزم می‌کند و شرکت ملی گاز ایران بر این موضوع نظارت دارد. همچنین اجرای راهکارهای مصرف بهینه ازجمله خاموش‌کردن بخاری اضافی، کاهش یک یا دو درجه‌ای دمای سیستم‌های گرمایش مرکزی، استفاده از لباس گرم در محیط کار و منازل، نصب پرده‌های ضخیم و جلوگیری از تلفات گرمایی نقشی تعیین‌کننده در تأمین پایدار گاز برای عموم هم‌وطنان دارد».

علاوه بر وزیر نفت، مهدی مقیم‌زاده، سرپرست شرکت مدیریت شبکه برق ایران نیز گفته است: «استمرار برودت هوا، بارش برف و باران و کاهش محسوس دما که تا پایان هفته در سطح کشور ادامه دارد، به افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری منجر شده است. بر این اساس جهت تحویل به‌موقع سوخت مایع به نیروگاه‌ها برای تولید برق، ضرورت دارد مردم کماکان در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند». او تأکید کرده است: «شبکه برق کشور پایدار است و مشکلی در تأمین برق مشترکان وجود ندارد و برای تأمین سوخت تمامی نیروگاه‌ها و جلوگیری از افت سوخت مایع نیروگاهی برنامه‌ریزی‌های دقیقی انجام شده و علاوه بر آن نیازمند همکاری جدی هم‌وطنان عزیز جهت صرفه‌جویی در مصرف گاز و برق هستیم که موجب کمک به صنعت برق برای تأمین برق پایدار خواهد شد».

شدت مصرف انرژی در ایران بالاست

هرچند بخش عمده ناترازی انرژی در کشور به دلیل فقر سرمایه‌گذاری در این زمینه و عقب‌ماندگی تولید از مصرف است اما بسیاری از فعالان صنعت انرژی می‌گویند قیمت نازل انرژی در ایران سبب مصرف بالا در کشور شده است.

در همین زمینه آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده شدت مصرف انرژی در ایران 5.7 برابر میانگین جهانی است. به تعبیر دیگر ایران برای تولید یک میزان کالا و خدمات 5.7 برابر بیشتر از جهان انرژی مصرف می‌کند و به این ترتیب رتبه اول جهان را در شدت مصرف انرژی کسب می‌کند.

در سال 1398 سازمان ملی بهره‌وری ایران میزان شدت انرژی در ایران را سه برابر جهان اعلام می‌کند که همان زمان خبر از ضعف عملکرد دولت‌های وقت در مدیریت تناسب تولید ناخالص داخلی و میزان مصرف انرژی می‌داد. شاخص شدت انرژی از تقسیم واحدی از انرژی بر واحدی از تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید. این رقم در سال‌های اخیر نه‌تنها ثابت نمانده، بلکه به دلیل تشدید ضعف مدیریت در این بخش، رشد کرده است. در حال حاضر شدت مصرف انرژی در ایران به گفته رضا پدیدار، رئیس سابق کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران، 5.7 برابر جهان است.

به گزارش اکونیوز او که بر مبنای گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی این آمار را در اتاق تهران اعلام کرده است، افزود: ایران در رتبه اول شدت مصرف انرژی جهان قرار دارد. به تعبیری شدت مصرف انرژی در ایران 15 برابر ژاپن و بیش از 2.5 برابر چین است. رضا پدیدار افزود: بنا بر اعلام اوپک، تقاضا برای نفت در جهان همچنان رو به افزایش است و طبق پیش‌بینی‌های این سازمان، کنارگذاشتن سوخت‌های فسیلی خطرناک است و جهان بدون نفت نمی‌تواند زندگی کند. به گفته او در حال حاضر طبق اعلام اوپک، مجموع تولید نفت خام و سایر میعانات نفتی 13 عضو اوپک از 31.6 میلیون بشکه در روز به 38.3 میلیون بشکه در روز در سال 2035 خواهد رسید. بنا بر پیش‌بینی‌های اوپک، این میزان همچنان در حال افزایش است و یک دهه بعد به 42.4 میلیون بشکه در روز خواهد رسید.

علاوه بر گاز، ایران در حوزه تولید و مصرف برق هم دچار ناترازی شده است. علیرضا اسدی، معاون پژوهش و برنامه‌ریزی سندیکای صنعت برق گفته بود: «در سناریو ادامه وضع موجود، انتظار می‌رود به طور متوسط سالانه حدود دوهزارو 500 مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شود و در سال 1404 به ظرفیت اسمی حدود 98 هزار مگاوات برسد، اما اگر دولت بخواهد در چارچوب رشد اهداف برنامه ششم و متناسب با ظرفیت رشد اقتصادی مورد انتظار در اسناد بالادستی کشور، تولید برق کشور را افزایش دهد، انتظار می‌رود سالانه حدود چهارهزارو 700 مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور افزوده شود و در سال 1404 به ظرفیت اسمی حدود 109 هزار مگاوات دست پیدا کند».

به گفته اسدی، در سناریو رشد وضع موجود که معادل 

2.8 درصد است، حدود هشت میلیارد دلار سرمایه‌گذاری باید در صنعت برق کشور انجام شود و در سناریو جایگزین که بر اساس رشد پنج درصد و مطابق با برنامه ششم توسعه است، حدود 

15 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این بخش مورد نیاز است.

در همین زمینه اخیرا هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران، در یک نشست خبری گفته است: «ایران سالانه و در مجموع 170 میلیارد دلار انرژی مصرف می‌کند، اما تولید ناخالص داخلی در ازای مصرف این همه انرژی ناچیز است».

او با اعلام این موضوع در یک نشست خبری در پژوهشکده انرژی دانشگاه امیرکبیر گفت: «ما در سال ۶۵۰ میلیون بشکه فراورده‌های نفتی به ارزش ۵۸ میلیارد دلار در کشور مصرف می‌کنیم. در واقع بر اساس ارزش حرارتی، به طور متوسط معادل هفت میلیون بشکه انرژی مصرف می‌کنیم؛ به طوری که ما چهارمین مصرف‌کننده گاز جهان هستیم و رتبه ما در مصرف نفت جهان، رتبه دوازدهم است. همچنین ما سالانه 

۳۰۰ میلیارد مترمکعب گاز به ارزش ۹۶ میلیارد دلار و ۳۳۰ میلیارد کیلووات ساعت برق به ارزش ۳۳ میلیارد دلار مصرف می‌کنیم که اگر گازی را که در تولید برق مصرف می‌کنیم از این رقم کم کنیم، می‌بینیم که در سال حدود ۱۷۰ میلیارد دلار انرژی مصرف می‌کنیم». اورعی تأکید کرد: «کم‌بودن یا زیادبودن میزان مصرف انرژی در کشور در مقایسه با شاخص GDP مشخص می‌شود و باید ببینیم به ازای مصرف این مقدار انرژی، چه چیزی به دست می‌آوریم؛ تقریبا ۴۰ درصد GDP کشور ارزش انرژی مصرفی ماست. ما در هر روز بر اساس ارزش حرارتی، به طور متوسط معادل هفت میلیون بشکه انرژی مصرف می‌کنیم؛ به طوری که ما چهارمین مصرف‌کننده گاز جهان هستیم و رتبه ما در مصرف نفت جهان، رتبه دوازدهم است و اگر مصرف نفت و گاز را با هم در نظر بگیریم، در مصرف هیدروکربن رتبه ششم جهان را داریم که اگر در GDP هم رتبه ششم جهان را داشتیم مشکلی نداشتیم اما اقتصاد ما تقریبا اقتصاد بیست‌و‌پنجم جهان است. بعید می‌دانم کشوری در دنیا وجود داشته باشد که درصد ارزش انرژی مصرفی‌اش در GDP آن‌قدر بالا باشد و این شاخص نشان می‌دهد که ما در بخش انرژی بد مصرف می‌کنیم».

این استاد دانشگاه همچنین گفت: «تقاضا برای مصرف بنزین نسبت به زمان مشابه سال قبل ۱۳ درصد رشد داشته و در گاز هم به ‌همین صورت است؛ اگر معادل این افزایش ۱۳درصدی در GDP نیز رشد داشتیم، بسیار آمار خوبی بود اما وقتی رشد اقتصادی در این حد نداریم، یعنی چیزی به اسم بهره‌وری مغفول واقع شده است و کار به جایی رسیده که در سال ۱۴۰۲ بالغ بر 

۵.۵ میلیارد لیتر بنزین و گازوئیل وارد کرده‌ایم که ارزش این واردات چهار میلیارد دلار بوده است».

اورعی تأکید کرد: «زنگ خطر ناترازی انرژی در کشور به‌ صدا درآمده اما انگار صدای این زنگ خطر را خیلی‌ها نشنیده‌اند. چشم‌ به هم بزنیم ۲۰ سال گذشته، کشورهای اطراف با نفت‌ و گازی که امروز می‌فروشند و تبدیل به سرمایه و زیرساخت می‌کنند، به کشورهایی آباد و توسعه‌یافته تبدیل می‌شوند و ما با ادامه روند فعلی، هرچه را تولید می‌کنیم، مصرف می‌کنیم و به کشوری فقیر و مصرف‌کننده تبدیل خواهیم شد».