انتخابات پاکستان زیر سایه بن‌بست سیاسی و بحران اقتصادی
پیشتازی نواز شریف در میدان بی‌رقیب
فردا و در اوج بحران امنیتی، اقتصادی و سیاسی پاکستان، شهروندان این کشور قرار است برای تشکیل دولت آینده و پایان‌دادن به بن‌بست سیاسی کنونی، در انتخابات شرکت کنند؛ انتخاباتی که به نظر می‌رسد نواز شریف و حزب او بخت زیادی برای پیروزی در آن دارند.
فردا و در اوج بحران امنیتی، اقتصادی و سیاسی پاکستان، شهروندان این کشور قرار است برای تشکیل دولت آینده و پایان‌دادن به بن‌بست سیاسی کنونی، در انتخابات شرکت کنند؛ انتخاباتی که به نظر می‌رسد نواز شریف و حزب او بخت زیادی برای پیروزی در آن دارند. بحران سیاسی پاکستان که چند سال پیش و در نتیجه تنش سیاسی میان حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان و حزب مسلم‌لیگ به رهبری نواز شریف آغاز شده بود، با کنار زده‌شدن عمران خان از قدرت در آوریل ۲۰۲۲ و روی کار آمدن شهباز شریف، به اوج رسید. عمران خان، قهرمان بازنشسته کریکت که حدود یک دهه پیش وارد عرصه سیاست شد و با پیروزی در انتخابات ۲۰۱۸، حمایت میلیون‌ها پاکستانی را کسب کرد، چهره جدیدی بود که معادله قدرت میان احزاب سنتی این کشور را بر هم زد. عمران خان نیز مانند دیگر نخست‌وزیران پاکستان، نتوانست دوره پنج‌ساله نخست‌وزیری را تکمیل کند و در سال چهارم کارش در این مسند، با رأی عدم اعتماد مجلس ملی از قدرت کنار گذاشته شد و اکنون با اتهام‌های مختلف در زندان به سر می‌برد. عمران خان این اقدام را کودتا علیه خود توصیف کرد و گفت اعضای مجلس ملی و احزابی که او را خلع قدرت کردند، از آمریکا دستور گرفته‌اند. عمران خان به مخالفان سیاسی خود برچسب «مزدوری آمریکا» زد و گفت در انتخابات ۲۰۲۴ دوباره به قدرت بازمی‌گردد. در تاریخ ۷۷ساله پاکستان، هیچ نخست‌وزیری نتوانسته است دوره پنج‌ساله خود را تکمیل کند. نخست‌وزیران پاکستان یا با کودتا مواجه شده‌اند، یا به قتل رسیده‌اند، یا به اتهام فساد و اختلاس از قدرت برکنار و محاکمه شده‌اند. به همین دلیل، بحران سیاسی جاری در پاکستان برای مردم این کشور اتفاق تازه و عجیبی نیست.
قانون اساسی پاکستان در ۱۹۴۷، نظام حکومتی این کشور را جمهوری فدرال تعریف کرد و بر همین اساس، نخست‌وزیر و رئیس‌جمهوری با آرای نمایندگان مجلس که با برگزاری انتخابات، از چهار ایالت این کشور وارد مجلس می‌شوند، تعیین خواهند شد. پاکستان دارای دو مجلس به نام‌های مجلس ملی و مجلس علیا یا سنا‌ست که اعضای آن در نتیجه آرایی که در انتخابات کسب می‌کنند، به کرسی‌ها دست می‌یابند. مجلس ملی پاکستان ۳۴۲ کرسی دارد. از این میان، ۶۰ کرسی ویژه زنان است، ۱۰ کرسی ویژه اقلیت‌های قومی و مذهبی و ۲۷۲ کرسی دیگر عمومی هستند. مجلس‌های ملی و سنا و مجلس‌های ایالتی پاکستان در تعیین نخست‌وزیر و رئیس‌جمهوری این کشور نقش اساسی دارند و دو مقام رهبری‌کننده دولت، با آرای این مجلس‌ها به مسند می‌رسند. نخست‌وزیر که عالی‌ترین مقام پاکستان است، در نتیجه رأی‌گیری میان اعضای مجلس ملی پاکستان تعیین می‌شود، اما در انتخاب رئیس‌جمهوری، اعضای مجلس ملی، مجلس سنا و مجلس‌های ایالتی که شمار آنها حدود هزار‌و صد نفر است، نقش دارند.
بااینحال، در ساختار سیاسی پاکستان، مجلس ملی حرف آخر را می‌زند؛ چون هر حزبی که بیشترین شمار کرسی‌های این مجلس را تصاحب کند، دولت را تشکیل می‌دهد. رئیس‌جمهوری پاکستان می‌تواند در شرایطی که جزئیات آن در قانون اساسی درج شده است، مجلس ملی را منحل کند؛ چنانچه آخرین مجلس ملی این کشور اوایل آگوست گذشته و در اوج بحران سیاسی منحل شد و مسئولیت اداره کشور در اختیار دولت موقت به رهبری انوارالحق کاکر قرار گرفت.
عمران خان در زندان
انتخابات در پاکستان در حالی برگزار می‌شود که عمران خان، از کلیدی‌ترین بازیگران صحنه سیاست این کشور، پشت میله‌های زندان ادیالا در لاهور است و در یک هفته گذشته، دادگاه پاکستان سه حکم حبس ۱۰، ۱۴ و هفت سال برای او صادر کرده است. عمران خان با اتهام‌های زیادی، از‌جمله اختلاس و فساد، افشای اسرار دولتی، فروش هدایای دولتی و ازدواج غیراسلامی مواجه است. بااینحال، عمران خان می‌کوشد از درون زندان نقش مهمی در تشکیل دولت آینده پاکستان بازی کند. هرچند شماری از سران و چهره‌های کلیدی حزب عمران خان نیز مانند او در زندان هستند، نامزدهای حزب تحریک انصاف در انتخابات شرکت کرده‌اند و با وجود تهدیدها و محدودیت‌ها، گردهمایی‌های انتخاباتی این حزب نیز برگزار می‌شود. هفته گذشته، ضمن اینکه یک گردهمایی هواداران عمران خان در بلوچستان پاکستان هدف حمله انفجاری قرار گرفت، یکی از نامزدهای این حزب از حوزه انتخاباتی مجمع ملی «باجائو» به نام ریحان زیب خان نیز هدف تیراندازی قرار گرفت و کشته شد.
با این همه، نامزدهای حزب تحریک انصاف و نامزدها و رهبران احزاب دیگر مانند مسلم لیگ، جمعیت علمای اسلام پاکستان، حزب عوامی ملی و حزب مردم پاکستان، وعده‌های مشابهی در صورت برنده‌شدن در انتخابات داده‌اند. بیشترین شعارهای انتخاباتی رهبران احزاب و نامزدهای آنها، بر محور رفع تورم و بازگرداندن رونق اقتصادی به پاکستان، ایجاد کار، راه‌اندازی پروژه‌های توسعه مانند خط آهن، راه‌سازی، ارزان‌کردن هزینه برق و انرژی و برقراری امنیت است.
بلاول بوتو زرداری، وزیر خارجه پیشین پاکستان و از رهبران حزب مردم پاکستان، در یک گردهمایی در کراچی گفت اگر حزب او پیروز شود، «چهره کراچی را تغییر خواهد داد». او افزود که برخلاف دیگر احزاب، حزب مردم پاکستان «سیاست نفرت و انتقام‌جویی» را در پیش نمی‌گیرد، بلکه در راستای ایجاد اتحاد و همدلی میان مردم گام بر خواهد داشت. او از مردم خواست «رأی خود را با دادن به نامزدهای مستقل ضایع نکنند» و به نامزدهای حزب مردم پاکستان رأی دهند. حزب مردم، حزب مسلم‌لیگ و حزب جمعیت علمای اسلام ائتلاف کرده‌اند و چنانچه بیشترین کرسی‌ها را در مجلس به دست آورند، دولت آینده را تشکیل خواهند داد. نواز شریف، نخست‌وزیر پیشین پاکستان که در آخرین سال دوره مأموریتش در ۲۰۱۸ با اتهام‌هایی مشابه عمران خان از قدرت کنار گذاشته شد و پس از چند ماه زندان به لندن پناه برد، دو ماه پیش دوباره به پاکستان برگشت و اینک نامزد حزب مسلم‌لیگ برای مسند نخست‌وزیری است. به نوشته خبرنگار ایندیپندنت، محتوای سخنرانی‌ها و بیانیه‌های نامزدهای مستقل و رهبران احزاب عمده پاکستان نیز نشان می‌دهد آنان به‌جای ارائه برنامه منسجم اقتصادی، امنیتی و سیاسی که پاسخ‌گوی بحران کنونی این کشور باشد، بیشتر به مسائلی می‌پردازند که شدیدترین هیجان را در مردم خلق می‌کند. افزایش حقوق، توجه به بازنشستگان، پیگیری پروژه‌هایی مانند راه‌سازی و خط آهن و تقویت برق شهری از وعده‌های مشابهی است که در شعارهای احزاب و نامزدهای انتخابات پاکستان مشاهده می‌شود. حزب مسلم‌لیگ که عمده‌ترین حزب سیاسی پاکستان در انتخابات کنونی است، ساخت شبکه وسیع بزرگراه‌ها و جاده‌ها، ایجاد دست‌کم ۱۰ میلیون شغل، افزایش دستمزدها و کاهش هزینه برق را به مردم وعده داده است. این حزب وعده داده است دستمزدها را دو برابر می‌کند و ضمن کاهش هزینه برق، برای جوانان کار ایجاد می‌کند. پاکستان در کنار بحران اقتصادی و سیاسی، با ناامنی روزافزون و رشد فزاینده گروه‌های تروریستی، از‌جمله داعش خراسان، تحریک طالبان پاکستان و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان مواجه است. بااینحال، هیچ‌یک از احزاب و نامزدهای مستقل انتخابات این کشور طرح و برنامه‌ای برای مقابله با این تهدیدها ارائه نکرده است.
هرچند تحریک طالبان پاکستان هفته گذشته در اطلاعیه‌ای گفت به انتخابات این کشور حمله نمی‌کند، در یک هفته گذشته چندین حمله در خیبرپختونخوا و بلوچستان رخ داد که در آن نیروهای پلیس، نامزدهای انتخابات و افراد شرکت‌کننده در گردهمایی‌های انتخاباتی هدف قرار گرفتند.
بخت بالای نواز شریف
نواز شریف، نخست‌وزیر سابق پاکستان که سه بار در این سمت بوده است، سال گذشته از تبعید بازگشت، اما اکنون پیشتاز اصلی پیروزی در انتخابات روز پنجشنبه است. آخرین دوره نخست‌وزیری او با محکوم‌شدن به فساد مالی به پایان رسید و در دوره قبل از آن نیز در یک کودتای نظامی سرنگون شد. اما به نظر می‌رسد او در آستانه بازگشت موفقیت‌آمیز دیگری است و این چرخش چشمگیری است برای کسی که مدت‌ها به‌عنوان مخالف ارتش قدرتمند پاکستان تلقی می‌شد. مایکل کوگلمن، تحلیلگر و مدیر آسیای جنوبی در اندیشکده مرکز ویلسون می‌گوید: «او کاندیدای برتر برای نخست‌وزیری است؛ نه به این دلیل که بسیار محبوب است -که مطمئنا این‌طور است- بلکه بیشتر به این دلیل که کارت‌های خود را درست بازی کرده است». عمران خان، رقیب سرسخت شریف و نخست‌وزیر سابق -که قبلا از سوی ارتش حمایت می‌شد- اکنون در زندان است و فعالیت حزب او در سراسر کشور محدود شده است. شاید بتوان گفت شریف، سلطان بازگشت‌هاست. او مطمئنا قبلا هم این کار را انجام داده است. او که در دوره دوم نخست‌وزیری خود با کودتای نظامی سال ۱۹۹۹ برکنار شد، در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۳ دوباره به قدرت رسید و بازگشت پیروزمندانه‌ای را رقم زد و با سومین دوره نخست‌وزیری رکورددار شد. این لحظه‌ای تاریخی برای کشور بود؛ زیرا اولین انتقال از یک دولت منتخب دموکراتیک به دولت دیگر از زمان استقلال در سال ۱۹۴۷ بود. اما آخرین دوره نخست‌وزیری شریف با تحولاتی همراه بود که با محاصره شش‌ماهه اسلام‌آباد توسط مخالفان آغاز شد و با رسیدگی دادگاه به اتهامات فساد او خاتمه یافت که در نهایت منجر به سلب صلاحیت از او در دیوان عالی در جولای ۲۰۱۷ شد. او اندکی پس از آن استعفا داد. در جولای ۲۰۱۸ او به جرم فساد در دادگاهی در پاکستان مجرم شناخته شد و محکوم به ۱۰ سال حبس شد. اما دو ماه بعد که دادگاه حکم را در انتظار رأی نهایی معلق کرد، آزاد شد. بااینحال، تا دسامبر ۲۰۱۸ او بار دیگر به دلیل فساد مالی، در ارتباط با مالکیت خانواده‌اش بر کارخانه‌های فولاد در عربستان سعودی، این بار به مدت هفت سال به زندان افتاد. او سپس با این استدلال که نیاز به درمان پزشکی در بریتانیا دارد، برای تبدیل قرار بازداشت به وثیقه مبارزه کرد. با این درخواست در سال ۲۰۱۹ موافقت شد و او اجازه پیدا کرد به‌سرعت به لندن بگریزد و در آنجا تا بازگشتش در اکتبر گذشته در یک آپارتمان مجلل به مدت چهار سال در تبعید زندگی کرد. اکنون دوران پرتلاطم و بی‌ثباتی در سیاست پاکستان است و شریف خود را به‌عنوان یک رهبر باتجربه با سابقه سه دوره نخست‌وزیری معرفی می‌کند. او وعده ثبات‌دادن به اقتصاد کشور و «درست‌کردن کشتی» در پاکستان را می‌دهد. کوگلمن می‌گوید: «حامیان شریف امیدوارند روایت او از ثبات، تجربه و قابل اتکا بودن برایش رأی بیاورند و همچنین خاطر ارتش را از او آسوده کند یا حداقل از حزب او آسوده کند». اما تحلیلگران همچنان محتاط هستند. او با مشکلات متعددی روبه‌رو است که باید به آنها رسیدگی کند؛ از‌جمله یک اقتصاد بحران‌زده که عمدتا حزب او مسبب آن دیده می‌شود و احساسات موجود در همه جا که رأی‌گیری منصفانه نخواهد بود، زیرا رقیب اصلی او در زندان است. نخست‌وزیر سابق در زمانی که خارج از کشور بوده، به مناسبت‌هایی به‌شدت منتقد نیروهای ارتش بوده است. او به‌ویژه یک رئیس سابق سازمان اطلاعاتی نظامی مخوف آی‌اس‌آی و رئیس سابق ستاد ارتش را به ایجاد بی‌ثباتی سیاسی در کشور متهم کرد، اتهاماتی که آنها آن را رد کردند. او همچنین از قوه قضائیه کشور به‌شدت انتقاد کرد و قضات را به تبانی متهم کرد و گفت قربانی «پرونده‌های ساختگی» شده است. او گفت قوه قضائیه منجر به یک دموکراسی فلج شده است که به هیچ‌یک از نخست‌وزیران پاکستان اجازه نداده تا دوره تصدی قدرت قانونی خود را در این مقام تا پایان ادامه دهند. ارتش هرگز کلامی به لب نیاورده است که آیا شریف را ترجیح می‌دهد یا خان یا رهبر سیاسی دیگری را و رسما اعلام کرده است که در سیاست دخالت نمی‌کند. اما به باور تحلیلگران به نظر می‌رسد که او اکنون با ارتش معامله‌ای انجام داده تا بازگشت خود را تسهیل کند. کوگلمن می‌گوید: «این واقعیت که او پس از بازگشت به کشور از معافیت‌های قانونی زیادی برخوردار شده است، ثابت می‌کند او به لطف ارتش قدرتمندی که نفوذ زیادی بر قوه قضائیه دارد، بازگشته است». او «شگفتی غریب» موفقیت شریف را یادآور می‌شود؛ او در حال حاضر در اوج است ولی پیش از این مدام با نیروهای نظامی درگیر بود. «اما در پاکستان، زمانی که شما یک رهبر سیاسی باشید و ارتش را پشت خود داشته باشید، شانس شما برای موفقیت در انتخابات بیشتر است».
