به بهانه دوبله‌های چند‌باره فیلم سینمایی «قاتلان ماه گل» ساخته مارتین اسکورسیزی
موازی‌کاری
در مدیوم چند‌رشته‌ای نمایش شاید یکی از عرصه‌هایی که معضلات و آفت‌های آن کمتر به چشم بیاید، دوبلاژ است. عرصه‌ای که به دنبال اعمال سیاست ممنوعیت نمایش فیلم‌های خارجی بر پرده سینماها از یک سو و منسوخ‌شدن دوبله آثار نمایشی تولید داخل از سوی دیگر، آن ویترین جذاب و چشمگیر دهه‌های دورش را تا اندازه‌های بسیاری از دست داده و به دوبله صرف فیلم‌ها و سریال‌های خارجی محدود شده که از قاب کم‌بیننده تلویزیون و پلتفرم‌های مجازی عرضه می‌شوند.
مازیار معاونی
در مدیوم چند‌رشته‌ای نمایش شاید یکی از عرصه‌هایی که معضلات و آفت‌های آن کمتر به چشم بیاید، دوبلاژ است. عرصه‌ای که به دنبال اعمال سیاست ممنوعیت نمایش فیلم‌های خارجی بر پرده سینماها از یک سو و منسوخ‌شدن دوبله آثار نمایشی تولید داخل از سوی دیگر، آن ویترین جذاب و چشمگیر دهه‌های دورش را تا اندازه‌های بسیاری از دست داده و به دوبله صرف فیلم‌ها و سریال‌های خارجی محدود شده که از قاب کم‌بیننده تلویزیون و پلتفرم‌های مجازی عرضه می‌شوند. شاید همین دورشدن از نقطه زوم بینندگان آثار نمایشی یکی از مهم‌ترین عواملی باشد که سبب شده دست‌اندرکاران دوبلاژ آثار نمایشی (از مدیران تصمیم‌گیر تا هنرمندان صداپیشه‌ای که مستقیما درگیر دوبله هستند) چنین تصور کنند که اشکالات و معضلات این حوزه از نظرها دور می‌ماند و چندان در میدان دید و قضاوت عمومی نیستند. ولی واقعیت این است که ارتقای تکنولوژی سکه‌ای است دو‌رو و تیغی است دولبه که همان‌قدر که به کم‌رونقی مدیوم سنتی تلویزیون و چنددسته‌شدن مخاطبان آثار نمایشی (که هر‌کدام عضو و بیننده پیگیر یکی از پلتفرم‌ها هستند) منجر شده، به همان اندازه هم اخبار و وقایع هنری را در مرکز تمرکز میلیون‌ها بیننده‌ای قرار داده که شبانه‌روز شاهد بازنشر آنها هستند و عملا هیچ نکته‌ای از نظر دور نمی‌ماند. یکی از همین وقایع که با اندکی تأمل و تدقیق در صفحات مجازی و سایت‌های دانلود فیلم به سهولت به ذهن یک بیننده کمی پیگیر و مختصری فراتر از یک مخاطب ساده آثار نمایشی می‌رسد، همین مقوله دوبله چند‌باره فیلم‌های روز خارجی است که توأمان هم حیرت‌برانگیز است و هم تأسف‌برانگیز. البته علاقه‌مندان حرفه‌ای‌تر دوبلاژ که با تاریخچه این حوزه آشنایی بیشتری دارند، در حافظه نمایشی خود موارد متعددی از دوبله‌های مجدد آثار سینمایی عمدتا قدیمی را به خاطر دارند که بنا بر چرایی‌ها و مقتضیات خاص دهه‌های دور بیش از یک بار دوبله شده‌اند. اقتضائاتی مانند آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیر نسخه‌های مربوط به دوبله اولیه فیلم‌های سینمایی، تبدیل نسخه‌های ۳۵میلی‌متری به نسخه‌های ویدئویی، لزوم دوبله مجدد آثاری که در دوران اعتصاب گویندگان دوبله شده و دوبله درخورتری می‌طلبیدند، دوبله مجدد به علت ممنوع‌الکاری صدای گویندگان دوبله اول فیلم و دلایل دیگری که در قریب‌به‌اتفاق موارد قابل‌قبول و دارای توجیه محسوب می‌شدند. اما اینکه در این چند‌ساله اخیر باب شده مؤسسات مختلف و تلویزیون هم‌زمان به دوبله یک اثر نمایشی (غالبا سینمایی) اقدام کنند و هر‌کدام تیم‌های مختص و مورد قبول خود را به کار بگیرند، از آن مقولات و در‌واقع معضلات نوظهوری است که پیش از این سابقه‌ای از آن در دنیای دوبلاژ حرفه‌ای ثبت نشده است. مصداق دقیق و بارز چنین پدیده‌ای فیلم «قاتلان ماه گل (کامل)» به‌عنوان آخرین ساخته مارتین اسکورسیزی نامدار است که در سه، چهار ماه گذشته نسخ قابل دانلود آن در سایت‌های متعددی بارگذاری شده است و مانند سینمادوستان سایر نقاط جهان توجه مخاطبان داخلی را هم به خود جلب کرده است. اولین نسخه دوبله این فیلم با صدای شروین قطعه‌ای و همت مومی‌وند در نقش‌های اصلی یعنی ارنست بورکهارت (لئوناردو دی‌کاپریو) و ویلیام هیل (رابرت دنیرو) منتشر شد که از دو جهت تعجب‌برانگیز بود؛ نخست اینکه صدای این دو گوینده پیش‌کسوت با نقش‌ها تناسب چندانی نداشت و به عبارت بهتر انتخاب‌های مناسبی نبود. ضمن اینکه مطابق تعاریف حرفه دوبلاژ، قطعه‌ای و مومی‌وند اصولا در رسته گویندگان نقش‌اول‌گو جای نمی‌گیرند که البته در روزگار هجرت ابدی بسیاری از گویندگان نقش‌اول‌گوی قدیمی به‌هر‌حال پذیرفتنی است که نقش‌های اول بیشتری به گویندگانی این‌چنینی سپرده شود. اما دومین جنبه تعجب‌آور از این بابت بود که گوینده ثابت دی‌کاپریو در چند سال گذشته تقریبا همیشه افشین زی‌نوری بوده که به نظر می‌رسد جنس صدایش برای این بازیگر مناسب‌ترین گزینه ممکن است؛ هرچند در گذشته هم اتفاق افتاده که گویندگانی به‌جز گویندگان ثابت یک بازیگر خارجی به جای او نقش بگویند ولی حداقل قضیه این بوده که گوینده جایگزین هم از میان گویندگانی بوده که به‌اصطلاح نقش‌اول‌گو بوده‌اند. چندی پس از انتشار این نسخه، در صفحه مجازی افشین زی‌نوری لحظاتی از نقش‌گویی ناصر ممدوح در جریان دوبله فیلم «قاتلان ماه گل (کامل)» انتشار یافت که از دوبله مجدد این فیلم با تیمی جدید و البته با صدای زی‌نوری به جای دی‌کاپریو حکایت می‌کرد. تا اینجا از نظر نگارنده دو گروه مجزا اقدام به دوبله این فیلم کرده بودند، اما در جریان جست‌و‌جوهای بعدی، نگارنده با اطلاعات منتشره از نسخه سومی روبه‌رو شد که البته باز هم افشین زی‌نوری را به‌عنوان نقش اول برگزیده بود. مدیریت دوبلاژ یکی از این نسخ با رضا آفتابی است و نسخه دیگر را مینا قیاس‌پور مدیریت کرده است (نگارنده در یافتن مشخصات مدیر دوبلاژ نسخه اول ناموفق بود). نسخه‌های دوم و سوم به دو پلتفرم شناخته‌شده پخش سریال و فیلم تعلق دارند و انتشار آنها از رقابت این دو پلتفرم برای جذب و جلب هر‌چه بیشتر مخاطبانشان حکایت می‌کند. یک موازی‌کاری سه‌گانه بدون آنکه هیچ‌کدام از چرایی‌های برشمرده‌شده در مقدمه این یادداشت درباره‌اش صادق باشد که بیشتر و پیش‌تر از رقابت از به‌هم‌ریختگی وضعیت دوبلاژ و فراتر از آن از آشفتگی وضعیت تصمیم‌سازی عرصه نمایش در زمان حاضر خبر می‌دهد. عرصه‌ای که می‌توانست با ثبات بیشتر و در یک فضای رقابتی سالم و منطقی اداره شود، به ورطه لجبازی و سبقت‌های کودکانه از یکدیگر رسیده و در این میان نپیوستن ایران به قانون جهانی کپی‌رایت و عدم ارتباط مستقیم با نمایندگان کمپانی‌های بین‌المللی هم به آن دامن زده است؛ درحالی‌که در گذشته‌های دور این نماینده قانونی کمپانی فیلم‌سازی بود که درباره چگونگی دوبله یک فیلم و سپردن مسئولیت دوبله آن به یک مؤسسه یا استودیوی خاص تصمیم می‌گرفت تا این‌گونه بر اثر رقابت غیرمنطقی واردکنندگان فیلم‌ها (که امروز به پلتفرم‌ها تغییر شکل داده‌اند) موازی‌کاری‌های هدردهنده سرمایه و نیروی انسانی و رو‌در‌روی هم قرارگرفتن گویندگان حال حاضر عرصه دوبلاژ که بر اثر فقدان بسیاری از گویندگان قدیمی، کم‌تعدادتر و آسیب‌پذیرتر از قبل هم شده‌اند، رقم نخورد.
