تمدید وقفه

آرش فرحزاد- آخرین روز وقفه چهار‌روزه در جنگ اسرائیل و حماس در حالی سپری شد که مذاکرات برای تمدید این وقفه تا آخرین ساعات دیشب ادامه داشت و موضع‌گیری مقام‌های اسرائیل، حماس و آمریکا حاکی از آن است که طرفین برای تمدید آن در ازای آزادی تعداد بیشتری از گروگان‌هایی که در اختیار حماس هستند، توافق کرده‌اند.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، گفته است که این امکان وجود دارد که به ازای آزادی هر ۱۰ گروگان بیشتر، یک روز آتش‌بس تمدید ‌شود. او در‌عین‌حال در دیدار با نیروهای اسرائیل در غزه تأکید کرد: «هیچ چیز ما را از ادامه راه بازنمی‌دارد». در پایان سومین روز آتش‌بس، ۱۷ گروگان در اختیار حماس آزاد شدند و اسرائیل هم ۳۹ زندانی فلسطینی را آزاد کرد. حماس در جریان حمله هفتم اکتبر به اسرائیل، ۲۴۰ نفر را گروگان گرفت و اسرائیل تأکید دارد که پس از آتش‌بس تا آزادی همه گروگان‌ها جنگ را ادامه خواهد داد.

در همین حال، سه منبع امنیتی مصری به رویترز گفتند مذاکره‌کنندگان مصری، قطری و آمریکایی به توافق بر سر تمدید آتش‌بس حداقل برای دو روز نزدیک شده‌اند اما همچنان در حال بحث و گفت‌وگو بر سر مدت‌زمان و فهرست زندانیان و گروگان‌ها هستند. به گفته این منابع، حماس در‌حال‌حاضر به دنبال تمدید چهار‌روزه است؛ در‌حالی‌که اسرائیل خواهان تمدید روز به روز است. حماس در تماس با مقام‌های دولت قطر تأیید کرده که مایل است وقفه نظامی دست‌کم برای چند روز دیگر تمدید شود. به گفته مسئولان این گروه، آنها باید با سایر گروه‌های فعال در غزه، از‌جمله جهاد اسلامی، تماس گرفته و موقعیت تعدادی دیگر از گروگان‌ها را برای مبادله مشخص کنند.

بر اساس توافق فعلی در سه روز گذشته، ۴۰ گروگان اسرائیلی و چندین شهروند خارجی، عمدتا تایلندی و فیلیپینی، از سوی حماس آزاد شدند. در مقابل اسرائیل هم تاکنون ۱۱۷ فلسطینی را آزاد کرده است. در تازه‌ترین تحول مقام‌های قطری از آمادگی حماس برای آزاد‌کردن ۲۰ گروگان اسرائیلی دیگر در مقابل ۴۰ زندانی فلسطینی و تمدید دو تا چهار‌روزه وقفه عملیاتی خبر داده‌اند. کابینه جنگی اسرائیل هم تا ساعات اولیه دوشنبه مشغول بررسی احتمال تمدید وقفه عملیاتی بود و درنهایت،‌ بنیامین نتانیاهو از موافقت اصولی با تمدید وقفه خبر داد؛ هرچند هنوز توافقی رسمی و جدی بین دو طرف اعلام نشده است.

نخست‌وزیر اسرائیل البته با تکرار موضع قبلی‌ خود، تأکید کرده که در پایان وقفه بشردوستانه، عملیات جنگی در غزه «با شدت و قدرت» از سر گرفته خواهد شد. بنیامین نتانیاهو ضمن تأکید بر اهمیت آزادی «همه گروگان‌ها»، بار دیگر «نابودی حماس» و حصول اطمینان از این را که دیگر خطری از جانب غزه متوجه اسرائیل نخواهد بود، اهداف اصلی خود اعلام کرد.

آخرین روز وقفه جنگ در حالی به پایان رسید که اختلافاتی میان دو طرف ایجاد شده بود و اسرائیل و حماس درباره فهرست اسامی اعلام‌شده از سوی طرف مقابل ابراز نگرانی و ناخرسندی کرده بودند. این موضوع را یک مقام قطری اعلام کرده و تأکید کرد همکارانش برای حل اختلاف و جلوگیری از هرگونه تأخیر در اجرای مفاد توافق، با اسرائیل و حماس مذاکره کردند. در سه روز قبلی اجرای وقفه، دو طرف 12 ساعت پیش از زمان آزادی گروگان‌ها و زندانیان، اسامی آنها را به طرف مقابل اعلام می‌کردند. در روز دوم اجرای توافق، اختلاف‌نظر حماس و اسرائیل بر سر کیفیت اجرای برخی از مفاد توافق، آزادی گروگان‌ها و زندانیان را چندین ساعت به تعویق انداخت، اما در روز یکشنبه، سومین روز از توافق چهار‌روزه، همه چیز به‌موقع و بدون مشکل خاصی انجام شده بود.

فشارهای داخلی

اسرائیل در حالی برای ادامه آتش‌بس در نوار غزه تحت فشارهای داخلی و خارجی قرار دارد که مسئولان نظامی تل‌آویو نگران استفاده حماس از وقفه در جنگ برای بازیابی توان نظامی‌اش هستند. طبق توافق اسرائیل با حماس که با میانجیگری قطر، آمریکا و مصر به دست آمد، دو طرف به مدت چهار روز با برقراری آتش‌بس موافقت کردند. این دوره چهار‌روزه که دیشب به پایان رسید، در نهایت تا 10 روز قابل تمدید است. جو بایدن که کشورش متحد نزدیک اسرائیل محسوب می‌شود، خواهان ادامه آتش‌بس کنونی شده است.

قرار است به ازای هر وقفه ۲۴‌ساعته در جنگ، گروه حماس حدود 10 نفر از گروگان‌های اسرائیلی را آزاد کند. در مقابل اسرائیل نیز سه برابر این رقم افرادی را از میان فلسطینیان زندانی آزاد خواهد کرد.

آزاد‌شدن تعداد بیشتری از گروگان‌ها یک دستاورد محسوب خواهد شد؛ زیرا آزادی گروگان‌ها یکی از خواسته‌های افکار عمومی اسرائیل پس از حملات هفتم اکتبر بود. با این حال هر روزی که وقفه در جنگ ادامه پیدا می‌کند، زمینه سازماندهی نظامی مجدد را برای حماس فراهم می‌کند. از سوی دیگر، بسیاری از کشورها یا به امید آزادی اتباع خود که گروگان حماس هستند‌ یا به دلایل بشردوستانه، خواهان ادامه آتش‌بس هستند.

آندرئاس کریگ، استاد مطالعات امنیتی در کینگز کالج لندن، معتقد است گذر زمان در شرایط کنونی به ضرر اسرائیل است. او می‌گوید: «آنها از یک طرف می‌خواهند همه گروگان‌هایشان آزاد شوند. این را هم می‌دانند که از طریق نظامی نمی‌توانند آنها را آزاد کنند. از سوی دیگر نمی‌خواهند روند جنگ از دست‌شان خارج شود».

ارتش اسرائیل که هدف جنگ را «نابودی حماس» می‌داند، از نشان‌دادن تمایل خود به از‌سرگیری درگیری‌ها ابایی ندارد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نیز در جریان سفر به نوار غزه بر ادامه جنگ تأکید کرد. او گفت: «تا پایان و تا پیروزی ادامه می‌دهیم. هیچ چیز ما را متوقف نخواهد کرد».

با‌این‌حال، او برای تداوم آتش‌بس علاوه بر فشارهای خارجی با فشارهای داخلی نیز روبه‌رو است. آریک رودنیزکی، عضو مرکز موشه دایان در دانشگاه تل‌آویو، در‌این‌باره می‌گوید بیشترین فشارها برای تداوم وقفه در جنگ «از داخل اسرائیل و از خانواده گروگان‌ها می‌آید».

در همین راستا، هزاران نفر در تل‌آویو خواستار تلاش برای آزاد‌شدن همه گروگان‌ها شدند. با‌این‌حال، یک مسئول نظامی اسرائیل که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه از «معمای وحشتناک» پیش‌روی ارتش اسرائیل سخن گفت. به گفته این منبع نظامی اسرائیل، هر‌چه آتش‌بس بیشتر ادامه پیدا کند، حماس فرصت بیشتری برای «بازیابی ظرفیت‌های خود و حمله مجدد به اسرائیل» خواهد داشت.

این در حالی است که گروه حماس برای تداوم آتش‌بس ابراز تمایل کرده است. یک منبع نزدیک به این گروه گفت حماس به میانجی‌ها اطلاع داده است که برای تمدید وقفه در درگیری‌ها آمادگی دارد. آوی ملامد، از کارکنان پیشین سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل، به خبرگزاری فرانسه می‌گوید که منفعت حماس در «طولانی‌کردن» ماجرای گروگان‌ها‌ست. به گفته او حماس به این ترتیب تلاش می‌کند تا اسرائیل را مجبور کند «بهای سنگینی» برای گروگان‌ها بپردازد.

اوا کولوریوتی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه نیز بر باور است که حماس برای ادامه حیات خود مبارزه می‌کند و گذر زمان در شرایط کنونی به سود این گروه است. او می‌گوید: «هر سناریویی در این جنگ که منجر به نابودی حماس در نوار غزه نشود، برای این گروه یک پیروزی محسوب می‌شود».

از سوی دیگر، اکرام بدرالدین، استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره، با اشاره به اینکه آتش‌بس چند روز دیگر تمدید خواهد شد، گفت: «با توجه به محاصره درازمدت غزه و زمان محدود برای تکمیل فرایند آزادی زندانیان، برای رساندن کمک‌های فشرده به نوار غزه نیاز مبرمی وجود دارد و این امر مستلزم تمدید آتش‌بس کنونی است». همچنین، ایمن‌الرقب، استاد علوم سیاسی دانشگاه قدس نیز در گفت‌وگویی که با الشرق‌ الاوسط داشت، با تأکید بر لزوم «تداوم تلاش‌های مصر برای بسیج افکار عمومی بین‌المللی حامی فلسطینی‌ها»، خاطرنشان کرد: «تلاش‌های قبلی مصر به برقراری آتش‌بس منجر شد؛ در‌حالی‌که تلاش‌های فعلی آن بر مسئله به رسمیت شناختن کشور فلسطین متمرکز است».

عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، اخیرا در یک کنفرانس مطبوعاتی با پدرو سانچز،‌ نخست‌وزیر اسپانیا و الکساندر دی کرو، نخست‌وزیر بلژیک، در قاهره، به ضرورت اقدام برای «به رسمیت شناختن کشور فلسطین و وارد‌کردن آن به عضویت سازمان ملل متحد» اشاره و بر ادامه تلاش‌های مصر برای دستیابی به راه‌حل‌های نهایی و پایدار که عدالت، تأمین صلح و تضمین حقوق مشروع مردم فلسطین را تضمین می‌کند، تأکید کرد.

اکرام بدرالدین درباره احتمال از‌سرگیری جنگ از سوی اسرائیل گفت: «ادامه جنگ ممکن است برای تل‌آویو دشوار باشد؛ به‌ویژه پس از آنکه اسرائیل تصمیم گرفت بنا بر دلایل اقتصادی نیروهای ذخیره را که در آغاز وقوع جنگ فراخوانده بود، از میدان نبرد بیرون بکشد. افزون بر آن، اسرائیل به دلیل ادامه جنگ با انتقادهای شدیدی در داخل و خارج از کشور روبه‌رو است». از سوی دیگر، ایمن‌الرقب گفت: «جناح‌های فلسطینی هنوز کارت فشار نظامیان اسیرشده اسرائیلی را در دست دارند و این می‌تواند هنگام صحبت از هرگونه راه‌حل سیاسی برای وضعیت آینده نوار غزه یا بازگشت دوباره به جنگ، ابزاری برای دستیابی به امتیازهای جدید باشد».