ساز ناکوک آقای «مدیر»

عبدالرحمن فتح‌الهی: نشست فصلی هزار‌و ۶۷۴ شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از دیروز چهارشنبه ۲۲ نوامبر (یکم آذر) آغاز شده و تا ۲۴ نوامبر (سوم آذر) ادامه خواهد داشت. نشستی که با توجه به چالش‌های تهران و آژانس و نیز با در نظر گرفتن وضعیت شکننده منطقه پس از عملیات طوفان الاقصی و آغاز جنگ حماس و اسرائیل و به دنبال آن انجام حملات مکرر به مواضع و پایگاه‌های ایالات متحده آمریکا در منطقه، می‌تواند به شکل مستقیم روی نشست فصلی شورای حکام تأثیر بگذارد و یک فضای ضدایرانی را تزریق کند تا جایی که احتمال وقوع هر سناریویی وجود دارد. علی‌رغم آنکه هفته گذشته برخی از رسانه‌ها عنوان کردند به واسطه فشار دولت بایدن، کشورهای غربی به سمت صدور قطع‌نامه علیه ایران نخواهند رفت، اما طیفی از کارشناسان معتقدند با توجه به وضعیت کنونی ‌نمی‌توان این‌دست بحث‌های رسانه‌ای را به طور کامل درست دانست. در همین رابطه و بر اساس گزارش رویترز، به نقل از چهار مقام آمریکایی، «در وضعیت کنونی احتمالا یک بیانیه قاطع اما غیرالزام‌آور تصویب خواهد شد که ایران را به تصویب اقدامات جدی‌تر در نشست سال آینده شورای حکام تهدید می‌کند».

این خبرگزاری (رویترز) هفته گذشته به نقل از مقامات غربی آگاه نوشت احتمالا در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطع‌نامه‌‌ای علیه برنامه هسته‌ای ایران تصویب نخواهد شد؛ چراکه دولت جو بایدن در حال حاضر درگیر جنگ غزه بوده و در سال میلادی آینده نیز انتخابات ریاست‌جمهوری را در پیش دارد. همچنین یک مقام ارشد اروپایی به رویترز گفته است «در حال حاضر نمی‌توانیم علیه ایران قطع‌نامه‌ای تصویب کنیم؛ زیرا این کار ممکن است آنها را به غنی‌سازی ۹۰‌درصدی (اورانیوم لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای) وادار کند». علاوه بر این، دو دیپلمات دیگر غربی گفته‌اند که تنها اقدام ممکن در ماه‌های آتی، حمایت از تلاش‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی برای تقویت نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود. اگرچه به گزارش رویترز، قدرت‌های غربی در ماه سپتامبر ایران را تهدید به تصویب یک قطع‌نامه الزام‌آور کرده بودند، اما مقامات ارشد غرب اذعان دارند که در حال حاضر این امر ناممکن است. البته به گفته ایرنا، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست فصلی خود به بحث درباره پیامدهای خطرات ناشی از استفاده یا تهدید به استفاده از سلاح هسته‌ای توسط اسرائیل نیز خواهد پرداخت. به نقل از منابع مطلع، این سوژه قرار است ذیل آیتم «سایر موضوعات» در جلسه شورا مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

‌بیانیه گروسی در نشست شورای حکام

آن‌طور که گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران با ادبیاتی نسبتا تقابلی ادعاهایی را علیه تهران مطرح کرده بود، انتظار می‌رفت که نشست فصلی شورای حکام آژانس با فشار بر ایران همراه باشد. کما‌اینکه در همین راستا رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیروز چهارشنبه، یکم آذر، در آغاز نشست فصلی شورای حکام در بیانیه‌ای آغازین خود، ادعا‌هایی را درباره موضوع هسته‌ای ایران مطرح کرد. محوریت و اهم نگرانی گروسی روی اقدام سه ماه پیش تهران برای اخراج بازرسان اروپایی آژانس بود. همچنان که مدیرکل آژانس در بیانیه خود در رابطه با موضوع برنامه هسته‌ای ایران به آخرین گزارش خود راجع به راستی‌آزمایی و نظارت در ایران در پرتو قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد (۲۰۱۵) استناد کرد و در گزارشی به اعضای شورای حکام مدعی شد: «ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا پنج درصد، غنی‌شده تا ۲۰ درصد و اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد همگی از زمان بازدید ما در ماه سپتامبر افزایش یافته است؛ افزایش ذخایر ۶۰‌درصدی با همان میزان ادامه دارد».

مدیرکل آژانس به سفرش به تهران و بیانیه مشترک با سازمان انرژی اتمی ایران هم رجعتی زد و این را هم ادعا کرد که «متأسفانه هیچ پیشرفت دیگری در اجرای بیانیه مشترک امضا‌شده در تهران در چهارم مارس حاصل نشده است‌». گروسی همچنین در ادامه ادعاهای خود، عنوان کرد که ایران باید اختلاف موجود در ارزیابی موازنه مواد هسته‌ای مربوط به تأسیسات تبدیل اورانیوم (UCF) را برطرف و کد ۳.۱ اصلاح‌شده را که یک تعهد قانونی برای ایران است، اجرا کند. این مسائل پادمانی باقی‎مانده ناشی از تعهدات ایران ذیل توافق‌نامه پادمان جامع است و باید حل‌وفصل شود تا آژانس در موقعیتی باشد که تضمین دهد برنامه هسته‌ای ایران منحصرا صلح‌آمیز است. مدیر‌کل آژانس با ادعای اینکه من به‌طور جدی نگران هستم که اجرای بیانیه مشترک چهارم مارس به بن‌بست رسیده است، گفت‌: «راه پیش‌رو باید شامل اجرای صادقانه و مشارکتی تعهداتی باشد که ما توافق کردیم».

گروسی در ادامه بیانیه خود، لغو ناگهانی تعیین چند بازرس باتجربه آژانس از سوی ایران را محکوم کرد. این دیپلمات هسته‌ای موضع ایران را بی‌سابقه و مغایر با همکاری‌های مورد نیاز و مورد انتظار برای تسهیل اجرای مؤثر موافقت‌نامه جامع پادمان و در تضاد با روح همکاری مورد توافق در بیانیه مشترک مارس ۲۰۲۳ دانست. مدیرکل آژانس در بخشی دیگر از گزارش خود، با پیش‌کشیدن پاسخ محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و معاون رئیس‌جمهور، به نامه‌ای از او (گروسی) مبنی بر اینکه اسلامی در حال بررسی احتمالات برای رسیدگی به درخواست ذکر‌شده در نامه است، ابراز امیدواری کرد که این‌دست اقدامات به حل سریع اختلاف‌ها و برآورده‌شدن انتظارات کمک منجر شود.

تکرار مواضع ضدایرانی در نشست خبری

اما این پایان کار گروسی در‌خصوص طرح مواضعش علیه تهران نبود. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیروز (چهارشنبه) در یک کنفرانس خبری در پاسخ به سؤالی درباره تصمیم اخیر تهران برای عدم تمدید مجوز فعالیت چند نفر از بازرسان آژانس در ایران و تأثیر آن بر فعالیت‌های دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل، موضوعاتی را طرح و عنوان کرد: حذف نام بازرسان باتجربه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک ضربه بسیار جدی به توانایی ما برای انجام وظایفمان به بهترین سطح ممکن است. گروسی این را هم افزود که «به‌طور قطع ما به انجام وظایف خود ادامه می‌دهیم، اما آنها بازرسان باتجربه ما، به‌ویژه در حوزه غنی‌سازی را هدف قرار داده‌اند. اینکه بازرسان ما بتوانند به این سطح از تجربه، مهارت و دانش برای انجام وظایف خود دست پیدا کنند، زمان زیادی لازم دارد». این دیپلمات آژانس در ادامه تأکید کرد اگرچه آژانس به کار خود ادامه می‌دهد، اما حذف این بازرسان تأثیری منفی بر روند فعالیت‌های آنها در ایران به بهترین شکل ممکن داشته است.

مدیرکل آژانس انرژی اتمی همچنین ابراز امیدواری کرد که بتواند این تصمیم را تغییر دهد و برای آن تلاش خواهد کرد. آن‌گونه که ایسنا گفته، ایران به‌تازگی چند نفر از بازرسان تبعه سه کشور اروپایی را که به‌طور مرتب رفتار سیاسی تند علیه ایران دارند، از فهرست بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران حذف کرده و مجوز ادامه فعالیت آنها را تمدید نکرده است که این امر با واکنش آژانس مواجه شده است. گروسی با بیان این نکته که به‌طور قطع ما به انجام وظایف خود ادامه می‌دهیم، این اتهام را مجددا تکرار کرد که تهران بازرسان باتجربه ما، به‌ویژه در حوزه غنی‌سازی را هدف قرار داده‌ است. گروسی باز هم روی اقدام ایران برای اخراج بازرسان اروپایی آژانس مانور سیاسی داد و عنوان کرد: «اینکه بازرسان ما بتوانند به این سطح از تجربه، مهارت و دانش برای انجام وظایف خود دست پیدا کنند، زمان زیادی لازم دارد».

مدیر‌کل آژانس در ادامه تأکید کرد اگرچه آژانس به کار خود ادامه می‌دهد، ولی به زعم او، حذف این بازرسان تأثیری منفی بر روند فعالیت‌های آنها در ایران به بهترین شکل ممکن داشته است. این دیپلمات ارشد هسته‌ای همچنین ابراز امیدواری کرد که بتواند تصمیم ایران برای اخراج بازرسان را تغییر دهد و برای آن تلاش خواهد کرد. گروسی در نشست خبری دیروز خود و در پاسخ به پرسش دیگری که در آن خبرنگار ادعا کرد افزایش انباشت اورانیوم غنی‌شده در ایران در مقایسه با ماه سپتامبر نقض توافق‌نامه پادمانی به شمار می‌آید، تأکید کرد: این، نقض توافق‌نامه پادمانی نیست، ولی مشکلاتی در این زمینه وجود دارد.

مدیرکل آژانس این را هم اظهار کرد که «ما به انجام وظایف خود در نظارت و بازرسی تمام تأسیسات هسته‌ای در ایران ادامه می‌دهیم و قادریم به‌طور دقیق میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده را تعیین کنیم، اما باید بگویم مشکلاتی هم وجود دارد». گروسی همچنین در پاسخ به پرسشی درباره مختصر‌‌بودن گزارش اخیر آژانس در مقایسه با گزارش قبلی و اینکه چرا در این گزارش به‌طور دقیق به حجم ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در تأسیسات مختلف اشاره‌ای نشده است، تأکید کرد: «آژانس در حال انجام وظایف خود به بهترین نحو است و اندازه این ذخایر را به‌طور کلی اعلام می‌کند و این به معنی ضعف گزارش آژانس نیست، بلکه فرمت گزارش تغییر کرده است». او همچنین در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود نیاز به افزایش تعداد بازرسان آژانس انرژی اتمی در ایران، این کشور در حال ایجاد محدودیت‌هایی در این زمینه است؟ مدعی شد: جمهوری اسلامی ایران در چندین مورد تعهدات هسته‌ای خود ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را زیر پا گذاشته و همچنین بیانیه مشترک چهارم مارس ۲۰۲۳ را به‌طور کامل اجرا نمی‌کند، اما در رابطه با توافق‌نامه جامع پادمانی باید بگویم که ما آن را به‌طور کامل اجرا می‌کنیم.

آن‌طور که ایسنا از این نشست خبری گزارش داد، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پاسخ به سؤالی دیگر درباره کاهش تعداد بازرسان در ایران تصریح کرد: «همان‌طور که گفتم حذف تعدادی از بازرسان ما از فهرست بازرسان فعال در ایران بر روند کارمان تأثیر گذاشته، اما مانع از ادامه آن نشده است. ما در حال گفت‌وگو با طرف ایرانی درباره این موضوع هستیم و امیدواریم بتوانیم اوضاع را بهبود ببخشیم».

گروسی در پاسخ سؤالی درباره ادعایش در سخنرانی نشست شورای حکام آژانس اتمی مبنی بر اینکه هیچ پیشرفتی در اجرای بیانیه مشترک آژانس با ایران حاصل نشده است و اینکه آیا او از چنین توافقی پشیمان است، پاسخ منفی داد و در ادامه به ذکر این نکات پرداخت که «به‌طور قطع من از هیچ اقدامی که به حل‌وفصل مسائل کمک کند، پشیمان نمی‌شوم». گروسی در ادامه جواب خود سعی داشت توپ را در زمین ایران بیندازد و در همین راستا عنوان کرد: «نباید فراموش کرد که اجرای بیانیه مشترک چهارم مارس آغاز شده، اما ادامه آن از سوی ایران متوقف شده است. با این حال، دستاوردهایی هم داشته‌ایم، از‌جمله توانستیم تعداد قابل قبولی از دوربین‌های نظارتی را دوباره نصب کنیم و تعدادی تجهیزات اندازه‌گیری آنلاین را مرتبط کردیم که اکنون فعال هستند. تمامی اینها اهمیت دارند». گروسی در پایان این را هم گفت که در این سند تعهداتی در نظر گرفته شده که تا زمانی که ایران از آنها عقب‌نشینی نکند، اجرا خواهند شد.

پاسخ تهران

در مقابل آنچه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی خود مطرح کرده بود و همچنین در پاسخ به مواضع رافائل گروسی در بیانیه آغازین نشست فصلی شورای حکام و نشست خبری دیروز در‌خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و اختلاف‌های تهران و آژانس، پیش از این تهران موضع خود را اعلام کرده بود. در همین زمینه محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، درباره شایعه‌های مربوط به اخراج بازرسان هسته‌ای آژانس خاطر‌نشان کرد: کسی اخراج نشده است. بازرسان تبعه سه کشور اروپایی را که مرتب رفتار سیاسی تند علیه جمهوری اسلامی دارند، از فهرست حذف کردیم. اصلا سه یا چهار نفر از آنان چندین سال است به ایران نیامده‌اند. آژانس انرژی اتمی ۱۲۷ بازرس تأییدشده در ایران دارد و این چند نفر، عددی نسبت به کل بازرسانی که در ایران دارد، نیست. معوان رئیسی، طرح ادعا علیه تهران را رفتار سیاسی و عملیات روانی دانست؛ چراکه به زعم اسلامی، فشار آنان این است که ایران یک‌طرفه همه مفاد برجام را اجرا کند و آنان هیچ‌‌کدام از تعهدات خود را انجام ندهند.

رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، فعالیت هسته‌ای کشور را همواره طبق ضوابط آژانس می‌داند و به گفته او همه فعالیت‌های ما تحت نظارت آژانس قرار دارد و هیچ بخشی از فعالیت‌های ما دور از دسترس و اطلاع آژانس نیست. البته محمد اسلامی قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را که مصوب مجلس یازدهم است، همچنان پابرجا تلقی می‌کند و تأکید دارد هر زمان غرب تحریم‌ها را لغو کند، طبیعی است که ما هم تمام مفاد برجام را اجرا می‌کنیم.