ساختمان‌سازی با آب شرب

کیهان زرین‌نقش - چهره ماندگار مدیریت و کارآفرینی کشور

مصرف انرژی در ایران سه برابر کشورهای پیشرفته و دو برابر استاندارد‌های جهانی است. ما تنها یک درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهیم؛ اما چهار درصد کل انرژی تولید‌شده را مصرف می‌کنیم. به طور اخص در زمینه آب از شرایط ویژه‌ای برخوردار هستیم. مصرف روزانه آب در ایران 300 و در جهان 150 لیتر است که دو برابر میانگین جهانی است. این در حالی است که متوسط بارش در جهان 855 و در ایران 241 میلی‌متر است؛ اگرچه مشکل اصلی را در بخش کشاورزی باید جست‌وجو کرد؛ اما بخش صنعت نیز دست‌کمی از آن ندارد. در بخش کشاورزی، ایران با وجود داشتن خشک‌سالی شدید، به کشت هندوانه می‌پردازد که به طور متوسط برای هر هندوانه 286 لیتر آب مصرف می‌کند و در بخش ساختمان هم با وجود اینکه بسیاری از ساکنان مرزی به آب پاکیزه دسترسی ندارند، ما با آب آشامیدنی ساختمان می‌سازیم؛ آن‌هم ساختمان‌هایی که عمر آنها کوتاه، کیفیت‌شان کم و مقاومت آنها نامشخص است. راه‌حل مسئله آب در کشور روشن است. احداث، تعمیر و نگهداری زیرساخت‌های مناسب ذخیره و توزیع آب، وضع قوانین بازدارنده و گذاشتن تعرفه‌های بالای مصرف آب از جمله راهکارهایی است که کشورهای توسعه‌یافته به آن مبادرت کرده‌اند. باوجود‌این در ایران عزمی جدی برای حل مسئله آب وجود ندارد. به نظر می‌رسد در این زمینه ایران فاقد عقلانیت لازم است.

مصرف آب و هدررفت آن در ایران معضل بزرگی است. در این زمینه پای صنعت ساختمان به‌عنوان یکی از مصرف‌کنندگان بزرگ آب نیز در میان است؛ بنابراین ضرورت دارد تا مسئله آب در ساختمان‌سازی را بررسی کنیم. بعد از اخذ پروانه ساخت یک ساختمان، قاعده آن است که مالک به اداره آب مراجعه می‌کند و این اداره همان انشعاب آب قبلی را در اختیار سازنده قرار می‌دهد تا با آب آشامیدنی ساختمان بسازد. تنها چیزی که تغییر می‌کند، تعرفه آب از مصرف خانگی به مصرف بنایی است که آن‌هم اگرچه چند برابر تعرفه خانگی است؛ اما عامل بازدارنده‌ای به حساب نمی‌آید. این نقطه شروع یک خطای بزرگ است. واقعیت این است که یک ساختمان برای تهیه مصالح و اجرای آن در بنا نیاز وافری به آب دارد. تنها در یک قلم ساده، برای ساخت یک متر مربع دیوار تیغه‌ای حدود صد قالب آجر استفاده می‌شود که برای تولید این میزان آجر 80 لیتر و برای چیدن آن 30 لیتر آب مصرف می‌شود. آمار دقیقی از متوسط آب مصرفی در هر متر مربع زیربنا در احداث یک ساختمان وجود ندارد؛ اما اگر می‌بود، قطعا تعجب‌برانگیز بود. 

بعد از اداره آب و فاضلاب یکی از عوامل اصلی مصرف آب در ساختمان سازندگان آن هستند. باید دید که آیا سازنده ساختمان آگاهی لازم را در این زمینه دارد یا خیر؟ خوشبختانه در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل تأثیر‌‌گذار توسعه پایدار و پیشنهاد روش‌های اعمال آن در اجرای ساختمان به مسئله آب نیز به‌عنوان یکی از پارامترهای زیست‌محیطی توسعه پایدار پرداخته شده و قابل دسترس است.

وضعیت آگاهی ساختمان‌سازها  درباره  آب

جامعه آماری در پژوهش یادشده 160 شرکت ساختمانی تعیین صلاحیت‌شده از طریق سازمان برنامه و بودجه و سازندگان حقیقی تعیین صلاحیت‌شده از طرف سازمان نظام مهندسی استان اصفهان است. عمده این شرکت‌ها عضو انجمن شرکت‌های ساختمانی و تأسیساتی استان اصفهان نیز بوده و به‌عنوان شرکت‌های فعال در زمان پژوهش بوده‌اند.

 از آنها در قالب پرسش‌نامه سؤالاتی درباره استفاده از آب آشامیدنی در زمان ساختمان‌سازی، استفاده بهره‌ور و مؤثر از آب در پروژه، نظارت بر مصرف آب و بهینه‌سازی آن، به‌کارگیری سیستم‌های دوست‌دار محیط زیست در مسئله آب و بازیافت آب پرسیده شده است. تحلیل آماری داده‌های این پژوهش بی‌توجهی سازندگان را در این زمینه نشان می‌دهد.

 عدد 3 میانگین وضعیت آگاهی در این تحقیق به‌عنوان مبنا قرار گرفته است. براساس‌این 75 درصد این جامعه نمره‌ای کمتر از 2.25 داده‌اند؛ یعنی اهمیت موضوع آب را درک نکرده‌اند. 

هنوز سازندگان ما از آب آشامیدنی برای ساختمان‌‌سازی بهره می‌برند و دلیل آن همان ارزانی آب است؛ بنابراین این متغیر با اهداف توسعه پایدار در صنعت ساختمان فاصله معنا‌داری دارد. نتایج نشان می‌دهد هنوز هم ترجیح سازندگان، اجرا با آب آشامیدنی است! این در حالی است که طبق آیین‌نامه‌های ساختمانی آب مورد نیاز ساخت‌وساز الزاما آشامیدنی نیست. اگر نظام مهندسی مسئولیت امور مهندسی ساختمان را از طراحی، نظارت و اجرا بر عهده دارد، در عمل نسبت به مسئله آب با این توجیه که متولی آب، اداره آب و فاضلاب است، کار جدی انجام نداده و حتی در زمینه اطلاع‌رسانی و آگاهی‌دادن به مهندسان خود نیز توجهی نداشته است.

راهکارهای اعمال مؤلفه زیست‌محیطی  درباره  آب

راهکارهای عملی درباره مسئله آب در صنعت ساختمان زیاد است. بهترین کار الگوگرفتن از دیگر کشورهاست. در این زمینه 10 راهکار متناسب برای کنترل و مصرف آب در ساختمان‌سازی ارائه می‌شود.

1- ایجاد سیستم لوله‌کشی دوگانه مصرف آب شامل آب بهداشتی و آب شرب

2- بهره‌گیری از سیستم‌های کنترل نوین در بهینه‌سازی مصرف آب

3- عدم کاشت گیاهان غیراقلیمی

4- توجه به سیستم آبیاری کم‌مصرف فضای سبز و مشاعات

5- نظارت و کنترل مصرف آب در حین اجرا

6- استفاده از لوازم آب‌بر کم‌مصرف و لوازم کاهنده مصرف آب در ساختمان حین و بعد از اجرا

7- استفاده حداکثری از آب خاکستری در ساختمان

8- ذخیره، تصفیه و بازیافت آب‌

9- اجرانکردن عملیات ساختمانی با آب آشامیدنی

10- آگاهی‌دادن به مهندسان و ادارات ذی‌ربط ساختمان‌سازی

نتیجه

قیمت آب در ایران ارزان و دسترسی مردم به آب آشامیدنی برای ساختمان‌سازی ساده است. هرچند شرکت‌های آب و فاضلاب و شهرداری‌ها تا پایان کار ساختمان آب‌بهای مصرفی را با تعرفه‌های بیشتری محاسبه می‌کنند تا صاحب‌کار از مصرف زیاد آب خودداری کند؛ اما این تعرفه‌ها بازدارنده نیست. قیمت یک متر مکعب آب در کانادا 2.5 دلار، در آلمان 1.86 دلار و در ایران با دلار آزاد زیر یک سنت است. مهندسان و مجریان ساختمان هم ضرورت مشکل آب را درک نکرده‌اند. از طرفی منابع آبی جایگزین نیز شامل آب خاکستری، فاضلاب تصفیه‌شده، میعانات تصفیه‌شده از سیستم‌های تهویه مطبوع و آب باران در کشور ما فراگیر نشده و پرهزینه‌ است. دستگاه‌های متولی هم گام‌های جدی در این زمینه برنداشته‌اند و اصولا بین آنها هماهنگی لازم وجود ندارد. در این زمینه قانونی وضع نشده و کار کارشناسی دقیقی هم صورت نگرفته است؛ بنابراین آب در ساختمان‌‌سازی تبدیل به یک مسئله شده است؛ مسئله‌ای که دیگر پنهان نیست و در خیلی از مناطق ایران به‌زودی بحران تولید خواهد کرد. تنها کاری که فعلا دراین‌باره می‌توان انجام داد، آگاهی‌دادن و تشویق سازندگان به استفاده‌نکردن از آب شرب برای ساختمان‌سازی است.

منابع:

طاهری‌اصل، ا.ر.؛ آذری، م.ح.، 1394، الزامات زیست‌محیطی ساختمان در قوانین و استانداردهای داخلی و خارجی. دانش‌ نما، شماره 245-247، ص 24.

خرمی، م.، معاونی، س.، مشکوه رضوی، ح.، 1392. ضرورت اجرای ساختمان سبز در ایران و مقایسه آن با ساختمان‌های معمولی امروزی، 

دانش‌ نما، شماره 223-226.

کیهان زرین‌نقش، بررسی عوامل تأثیرگذار توسعه پایدار و پیشنهاد روش‌های اعمال آن در اجرای ساختمان، پایان‌نامه دوره دکترا، سازمان مدیریت صنعتی.