معمای تخریب سد کاخوفکا

در نگاه اول به نظر می‌رسد تخریب سد کاخوفکا به دست اوکراینی‌ها با توجه به شرایط نبرد در جبهه‌های جنگ و وعده کی‌یف برای انجام ضد‌حمله‌ای بزرگ در مناطق جنوب شرقی و شرق این کشور به‌منظور باز‌پس‌گرفتن مناطق اشغالی، نمی‌تواند برای کی‌یف منافع بزرگی در پی داشته باشد. سد و نیروگاه آبی کاخوفکا در جنوب اوکراین در نخستین ساعات بامداد ششم ژوئن بر اثر انفجاری که منشأ آن هنوز مشخص نشده، تخریب شد. منشأ و عامل اصلی تخریب سد کاخوفکا هنوز مشخص نشده و دو طرف جنگ در اوکراین هر‌یک دیگری را به دست‌داشتن در آن متهم می‌کنند. آنچه از تصاویر منتشر‌شده پیدا است، انفجاری پشت سد و احیانا در ساختمان نیروگاه آبی متصل به آن است که بخش بزرگی از این سازه را تخریب کرده است.

علاوه بر نگرانی نسبت به تبعات زیست‌محیطی تخریب سد کاخوفکا که جاری‌شدن سیل در مناطق مشرف به آن و اختلال در عملکرد یا حتی مخاطرات پیش‌بینی‌ناپذیر حاصل از قطع یک منبع خنک‌کننده برای نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا از‌جمله آنها‌ست، طرح دو پرسش مهم در‌باره اهمیت این سد و نفع‌برنده اصلی از تخریب آن به نظر لازم و ضروری می‌آید.

این سد در قلمرو تحت کنترل روسیه در نزدیکی شهر بزرگ خرسون واقع شده است. نیروهای روسی خرسون را در مارس ۲۰۲۲ تصرف کردند؛ اما نظامیان اوکراینی نوامبر سال گذشته با یک ضد‌حمله موفق این شهر را بازپس گرفتند و نیروهای روسی پس از این حمله به سمت کرانه جنوبی رودخانه دنیپرو عقب‌نشینی کردند. روسیه همچنان کنترل بیشتر قلمرو کرانه‌های جنوبی در پایین‌دست سد را در اختیار دارد؛ در‌حالی‌که اوکراین مناطق شمال رودخانه را کنترل می‌کند.

اهمیت سد کاخوفکا

این سد با ارتفاع ۳۰ متر و طول ۳. ۲ کیلومتر سال ۱۹۵۶ بر روی رودخانه دنیپرو به‌عنوان بخشی از نیروگاه برق آبی کاخوفکا ساخته شد. کاخوفکا آب بخش‌های وسیعی از جنوب شرقی اوکراین و همچنین شبه‌جزیره کریمه اوکراین را که روسیه ضمیمه خاک خود کرد، تأمین می‌کند. آب مورد استفاده برای خنک‌سازی ضروری شش رآکتور نیروگاه زاپوریژیا، بزرگ‌ترین تأسیسات هسته‌ای اروپا و همچنین خنک‌سازی سوخت مصرفی و ژنراتورهای اضطراری نیروگاه که هنگام قطع برق مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند، از مخزن همین سد تأمین می‌شود.

تخریب سد کاخوفکا با توجه به شرایط نبرد در جبهه‌های جنگ و وعده اوکراین برای انجام ضد‌حمله‌ای بزرگ در مناطق جنوب شرقی و شرق این کشور به‌منظور باز‌پس‌گرفتن مناطق اشغالی نمی‌تواند برای کی‌یف منافع بزرگی به همراه داشته باشد. توجه به همین یک نکته کافی است تا اتهام مطرح‌شده از سوی کی‌یف مبنی بر دست‌داشتن روسیه در انفجار سد کاخوفکا محتمل‌تر به نظر آید؛ احتمالی که هنوز هیچ مرجع مستقل بی‌طرف آن را تأیید یا رد نکرده است. برای صحت‌سنجی این موضوع کافی است به آنچه در گزارش نیوزویک به نقل از یک مشاور ارشد وزارت دفاع اوکراین آمده است، توجه کرد.

به گفته این مقام ارشد نظامی تخریب سد «نوا کاخوفکا» در امتداد رودخانه دنیپرو واقع در جنوب اوکراین عملا به هر امیدی مبنی بر اینکه نیروهای تحت امر کی‌یف قادر به انجام حمله‌ای موفقیت‌آمیز در سراسر آبراه باشند، پایان می‌دهد. این رودخانه بخشی از خط مقدم میان نیروهای اوکراینی و اشغالگران روسیه را تشکیل می‌دهد؛ به نحوی که نیروهای اوکراینی در شهر خرسون و سواحل غربی آن و روس‌ها در شرق آن سنگر گرفته‌اند. با فرض اینکه روسیه پشت این ماجرا باشد، دو نکته مهم مطرح می‌شود؛ نخست تبعات زیان‌باری که تخریب این سد به‌عنوان مهم‌ترین تأمین‌کننده آب مصرفی شبه‌جزیره کریمه، منطقه ضمیمه‌شده به خاک روسیه در سال ۲۰۱۴ برای ساکنان این منطقه دارد و دوم نفعی احتمالی که کرملین با تحت تأثیر قراردادن مناطق جنوب شرقی به واسطه سیلاب‌های ویرانگر ناشی از تخریب سد از آن بهره‌مند خواهد شد.

روسیه با در نظر گرفتن احتمال تجدید قوا و جلوگیری از پیشروی نیروهای اوکراینی در جنوب شرق، مقامات اوکراینی و نظامیان این کشور را برای مدتی درگیر واقعه خواهد کرد و به نوعی ضمن جلوگیری یا به تأخیر انداختن ضد‌حملات وعده داده‌شده اوکراین که بخشی از آن به‌تازگی در جنوب دونتسک و اطراف شهر باهموت انجام شد، به نیروهای خود برای عملیات آتی استراحت می‌دهد.

با محتمل‌دانستن چنین سناریویی باید این نکته را در نظر داشت که مسکو برای دستیابی به اهداف نظامی پیش‌بینی‌شده پس از تخریب سد کاخوفکا، زیان‌ها و تبعات خسارت‌بار این واقعه برای منطقه تحت اشغال خود در شبه‌جزیره کریمه را فدا کرده است. این نکته را نیز باید افزود که با تخریب کامل نیروگاه آبی پشت سد کاخوفکا بخش عمده‌ای از مناطق اوکراین از‌جمله مناطق جنوب و جنوب شرقی احتمالا از دسترسی به برق محروم می‌شوند. خرسون بخشی از خط مقدم یکی از مکان‌های در نظر گرفته‌شده برای ضد‌حملات احتمالی بهار و تابستان امسال از سوی اوکراین بود.

آندری زاگورودنیوک که از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ وزیر دفاع اوکراین بود و اکنون سمت مشاور در وزارت دفاع این کشور را برعهده دارد، به نیوزویک گفت حمله آبی-خاکی در امتداد رودخانه اکنون از برنامه خارج شده است. این مشاور نظامی کی‌یف در ادامه تصریح کرد با توجه به تخریب سد کاخوفکا «عبور از رودخانه دنیپرو در این منطقه به طور درخور‌توجهی غیرممکن و حتی انجام عملیات در کل آن منطقه بسیار دشوار خواهد شد».

او تخریب این سد را «تروریسم محض» خواند و افزود که مسکو مسئولیت این فاجعه را بر‌عهده نخواهد گرفت. مشاور وزارت دفاع اوکراین سپس تأکید کرد: «منفجرکردن سد برای منحرف‌کردن توجهات، برهم‌زدن تمرکز از ضد‌حملات و جلوگیری از عبور نیروهای اوکراینی از دنیپرو صورت گرفته است». کی‌یف ارتش روسیه را مسئول این فاجعه می‌داند و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، نیروهای اشغالگر را «تروریست» خوانده است. به گزارش نیوزویک، کی‌یف پیش‌تر هشدار داده بود که روس‌ها سد را مین‌گذاری کرده‌اند تا در صورت پیشروی بیشتر سربازان اوکراینی آن را تخریب کنند. مقامات منصوب کرملین در منطقه اشغالی ادعا کرده‌اند که این سد بامداد سه‌شنبه هدف حملات راکتی نیروهای اوکراینی قرار گرفته است.

افشاگری درباره انفجار نورد استریم

در‌این‌میان، واشنگتن‌پست با انتشار گزارشی مدعی شد که سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، پیش از انفجار خط لوله نورد‌استریم از طرح اوکراین برای آسیب‌رساندن به آن مطلع بوده است. یک آژانس جاسوسی اروپایی سه ماه قبل از وقوع انفجارهایی در خط لوله گاز نورد‌استریم که سال گذشته میلادی صورت گرفت، اطلاعاتی را درباره عملیات در دست طراحی یک تیم ویژه اوکراینی برای تخریب این سامانه گازرسانی زیردریایی در اختیار سیا قرار داده بود. واشنگتن‌پست در این گزارش به اطلاعاتی استناد کرده که اوایل سال جاری از طریق یک تکنیسین رده‌پایین رایانه در گارد ملی هوایی ایالات متحده فاش شده بود. افشای این اطلاعات در‌واقع به‌واسطه دسترسی تکنیسین گارد ملی هوایی ایالات متحده به مقادیر زیادی اسناد بسیار طبقه‌بندی‌شده امکان‌پذیر شده بود.

به موجب اسناد فاش‌شده، یک نهاد اطلاعاتی اروپایی که هویت آن مشخص نیست، ماه ژوئن ۲۰۲۲، چهار ماه پس از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، آژانس جاسوسی آمریکا را در جریان طرح غواصان نظامی وابسته به فرماندهی کل ارتش اوکراین برای تدارک عملیات حمله به تأسیسات گازی زیردریایی نورد‌استریم قرار داده بود. خطوط لوله زیردریایی نورد‌استریم ۱ و ۲ که برای انتقال گاز طبیعی از روسیه به آلمان طراحی و ساخته شده بودند، روز ۲۶ سپتامیر هدف انفجار‌هایی با منشأ ناشناس قرار گرفتند. این تأسیسات به‌این‌ترتیب پس از انفجارها بدون استفاده شدند تا روسیه از منبع بالقوه میلیاردها دلار درآمد حاصل از صادرات گاز طبیعی به اروپا محروم شود. این خرابکاری آشکار به نوعی سبب ایجاد یک وضعیت اضطراری در سراسر منطقه شد؛ زیرا منابع مهم واردات انرژی به اروپا را درست زمانی که جنگ اوکراین بهای نفت را به‌شدت افزایش داده بود، قطع کرد.

پس از وقوع این انفجارها اتهاماتی علیه چندین کشور ازجمله روسیه، ایالات متحده و اوکراین مطرح شد؛ اما همه آنها اتهام‌ها را رد و دست‌داشتن در این انفجارها را تکذیب کردند. روزنامه واشنگتن‌ پست به نقل از مقامات ناشناس در گزارش خود آورده است که سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا پس از دریافت اطلاعاتی درباره ادعای مطرح‌شده مبنی بر برنامه‌ریزی اوکراینی‌ها برای بمب‌گذاری احتمالی در خطوط لوله نورد‌استریم، متحدان ایالات متحده ازجمله آلمان را در جریان این عملیات ادعایی قرار داده بود. به موجب این اطلاعات که از طرف یک آژانس جاسوسی اروپایی در اختیار سی‌آی‌اِی قرار گرفته بود، عملیات یاد‌شده برای انجام تحت نظارت ژنرال والری زالوژنی، از فرماندهان ارشد ارتش اوکراین و بدون اطلاع ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری این کشور، طراحی شده بود.

گزارش واشنگتن‌پست با اطلاعات تهیه‌شده از طرف بازرسان آلمانی مبنی بر اینکه یک تیم شش‌نفره سپتامبر گذشته با پاسپورت‌های جعلی برای انجام عملیاتی از بندر روستوک آلمان سوار بر یک قایق بادبانی بزرگ شدند، قابل جمع است. طبق گزارش رسانه‌های آلمانی که هفته گذشته منتشر شد، فراداده‌های ایمیل‌های استفاده‌شده برای اجاره قایق بادبانی، افراد یادشده را به اوکراین وصل می‌کند و همچنین نشان می‌دهد که رئیس شرکت صوری اجاره‌دهنده قایق نیز در کی‌یف زندگی می‌کند.

این اطلاعات در‌حالی افشا شده که رسانه‌های دانمارکی به‌تازگی در گزارشی اعلام کردند که یک کشتی تخصصی نیروی دریایی روسیه برای عملیات زیردریایی پیش از وقوع انفجارها‌ در خطوط لوله نورد‌استریم در نزدیکی محل خرابکاری دیده شده و از آن عکس گرفته شده است.