او که نگران ایران بود

شرق: متفکری که ایران‌دوستی‌اش هرگز باعث توقفش نشد و همه او را جامعه‌شناسی دلسوز دین و ایران می‌دانستند. عماد افروغ در روزهایی که ایران نیازمند حضور گرمش بود، چشم از جهان فرو‌بست.

عماد افروغ در صبح 25 فروردین این دنیا را برای همیشه ترک کرد، ایشان در این سال‌ها با فعالیت پژوهشی، دانشگاهی و حضور در عرصه سیاسی فعالیت‌های درخورتوجهی داشت. حتی در زمان به وجود آمدن التهابات ایران، با دلسوزی راهکار و نقدهایی را در رسانه‌ها مطرح کرد. یکی از آخرین مصاحبه‌های ایشان با روزنامه «شرق» بود که با نگاه ایران‌دوستی درباره وقایع اخیر صحبت کرده بود. ایشان در بخش‌هایی از گفت‌وگوی خود اشاره کرده بود: «وقتی با نسلی مواجه هستید که در انقلاب مؤثر بوده و حالا اپوزیسیون شده، فرصت برای بازکردن باب گفت‌وگو و نقد فراهم است؛ یعنی ما عطف به گذشته آنها در انقلاب می‌توانیم سؤالاتی مطرح کنیم و گفت‌وگو را با آنها شکل دهیم. ما الان با جماعتی روبه‌رو هستیم که نمی‌توانیم این سؤال را از آنها بپرسیم و آنها را به تأمل و واکنش واداریم. یا حتی از کارهای فعلی و حتی گذشته‌شان شرمنده‌شان بکنیم. حالا ممکن است آنها تحت تأثیر محرک‌های بیرونی هم باشند. این یک واقعیت است که از بیرون هم تحریک‌هایی برای برهم‌زدن اوضاع می‌شود؛ چرا‌که ما یک کشور مستقل سیاسی هستیم و استقلال نیز هزینه دارد؛ بنابراین وقتی می‌دانیم مستقل‌بودن هزینه دارد، باید متوجه باشیم که در چه شرایطی قرار داریم و بحرانی بر بحران‌های‌مان اضافه نکنیم. کشوری که تاوان استقلال خودش را می‌دهد، به حد کافی نیز مشکل دارد. چرا مدام مشکل بر مشکلات خودش اضافه کند؟ اتفاقا این می‌تواند برایش یک فرصت باشد برای انسجام داخلی و فرصتی باشد برای اینکه بتواند مسائل داخلی خودش را حل کند، نه اینکه مدام مشکل روی مشکل بیفزاید و بعد هم توجیه کند...».

افروغ در بخش‌های دیگر این گفت‌وگو به شروع اعتراضات پرداخته و اشاره کرده بود: «این شورش‌هایی که به خاطر مثلا مرگ یک نفر اتفاق افتاده، از سر تصادف نیست؛ بلکه یک جنبه ساختاری دارد که عمدتا به نابرابری برمی‌گردد. نه‌فقط هم نابرابری بلکه عوامل دیگری نظیر سیاست‌های خدماتی و سیاست‌های شهری و نوع نگاه پلیس و حالا نابرابری‌های محله‌ای و... هم مؤثر هستند. مثلا ببینید وقتی مجلس مذاکراتش را زنده از یک شبکه رادیویی پخش می‌کند؛ یعنی می‌خواهد بگوید که شفاف هستیم و می‌خواهیم در مسیر شفافیت گام برداریم. خوب اگر در مسیر شفافیت گام برمی‌دارید، همه‌جا شفاف باشید. چرا اینجا شفاف نبودید؟ شما باید عذرخواهی می‌کردید. واقعا اگر عذرخواهی می‌کردید، جلوی خیلی از این حوادث‌ را می‌گرفتید. چرا جوابگو نیستید؟ چرا خودتان را مبرا از جواب می‌دانید؟ من یک کلام می‌گویم؛ ما یک قدرت اجتماعی داریم و یک قدرت سیاسی. قدرت سیاسی معرف قدرت اجتماعی است و قدرت اجتماعی را نمایندگی می‌کند و اگر این را نمایندگی نکند؛ یعنی اینکه نمی‌تواند معرف خوبی باشد. درحالی‌که باید بیاید پاسخ بدهد. اگر قرار باشد که طبق قانون اساسی عمل بشود، باید پاسخگو باشند. پاسخ می‌دادند و به‌موقع هم باید پاسخ می‌دادند. من یقین دارم که اگر به‌موقع پاسخ می‌دادند، خیلی از این اتفاقات رخ نمی‌داد؛ کما‌اینکه در مواقعی آمدند عذرخواهی کردند و چنین بازتابی هم نداشت؛ اما عذرخواهی نکردند و حتی در قضیه هواپیمای اوکراینی هم اگر یادتان باشد، بالاخره عذرخواهی کردند. حالا ما توقع داشتیم که دادگاهی هم تشکیل بشود و آن دادگاه هم علنی باشد، من نمی‌دانم و اطلاع ندارم که انجام شد یا نشد. موارد مشابهی که تحقیق کردم، شخصا سؤال کردم. مثلا این اتفاقی که در چابهار افتاده. شخصا جست‌وجو کردم که این اتفاق افتاده یا نه؛ اما نتیجه چه شده است؟».

شاید از نگرانی این جامعه‌شناس نسبت به آینده ایران همه مطلع بودند، تقی آزادارمکی مصادف با درگذشت عماد افروغ در پیامی به نگرانی‌های ایشان نسبت به وضعیت ایران اشاره کرد که: «امروز متأسفانه با خبر از رحلت جامعه‌شناس ایرانی جناب آقای افروغ روبه‌رو شدم و قطعا این خبر می‌تواند برای تمام مردمان ایران غم‌انگیز و ناراحت‌کننده باشد. حوزه فرهنگ و اندیشه و حتی حوزه سیاست یک منتقد مصلح دوستدار و عزیز را از دست داد. جمع جامعه‌شناسان ایرانی یک جامعه‌شناس منتقد وفادار به دین و ایران را از دست داد. دکتر افروغ در جامعه‌شناسی ایران آدم ویژه‌ای بود و می‌توان گفت جامعه‌شناسی که از حوزه رسمی خودش را به حاشیه برد و در حاشیه نقشی بیشتر از بسیاری حوزه‌ها و گروه‌های جامعه‌شناسی در ایجاد اندیشه انتقادی اجتماعی ایفا کرد».

ارمکی اضافه کرد: «جان او به همراه روح او توان این‌همه زحمت را نداشت و او از جمع ما رفت. من به خود، خانواده و همه کسانی که دوستدار این جامعه هستند، منتقدان و صاحبان نگاه مثبت برای بهبود وضعیت کشور تسلیت می‌گویم و از خداوند خواستارم ایشان را به مقامات برتر برساند».

همچنین محمد فاضلی، استاد دانشگاه، هم بعد از اعلام درگذشت افروغ نوشت: «عماد افروغ هم رفت، جامعه‌شناسی صریح بود و شجاعت بیان ایده‌هایش را داشت. شاگردش بودم و دو، سه بار مفصل با هم درباره ایران حرف زدیم؛ درباره جامعه‌شناسی شهری، نابرابری، رئالیسم انتقادی بسکار و اندرو سایر، و روح انتقادی از او بسیار آموختم. خدایش بیامرزد و به بازماندگان صبر دهد».