ناگزیر از اصلاح

 رالی کاهش ارزش پول ملی و افزایش قیمت ملک و خودرو و طلا و... و ترس مردم از آینده مبهم اقتصاد ایران، سکوت دولت و حتی دفاع از عملکردی که شکست آن قابل چشم‌پوشی نیست نه فقط منتقدان که خودی‌ها را نیز به واکنش واداشته است. یک جا سخن از ترمیم احتمالی یا همان تغییر تیم اقتصادی کابینه است و جای دیگر پیشنهاد استعفای دولت گزینه راهگشا برای برون‌رفت از بن‌بست فعلی مطرح می‌شود. چپ و راست هم ندارد؛ خیل عظیم منتقدان عملکرد کابینه سیزدهم در حال عبور از لکنت زبان در نقد او هستند و صراحتا از ضرورت تغییر می‌گویند. حال عده‌ای خواستار استعفای دولت هستند و عده‌ای هم حداقل تغییر تیم اقتصادی را می‌خواهند و مجلس نیز همچنان پشت سد گروهی در حمایت از کابینه، توان استیضاح ندارد. در این بین نباید از نفوذ چشمگیر یک گروه سیاسی بر تیم رئیسی چشم بست که نقش مهمی در تصمیم‌سازی‌ها دارند.

دیروز دفتر نشر آثار رهبر انقلاب، با بازانتشار توصیه رهبری به دولتمردان برای مهار تورم، آنها را به توجه به این توصیه‌ها دعوت کرد، توییتی که به عدم رضایت دفتر رهبری از وضعیت فعلی اداره کشور اشاره می‌کند. مهدی فضائلی در توییتر نوشته بود: «قابل توجه دولتمردان، رهبر انقلاب: باید ثبات اقتصادی باشد، تورم باید مهار بشود. امروز یکی از کارهای اساسی‌ که مسئولین کشور، قوه مجریه، قوه مقننه، دستگاه‌های پیگیری و دستگاه‌های اجرائی به عهده دارند این است که... راه دارد، راهش را پیدا کنند. علاج کنند تورم را... 1401.11.26». شرایط این روزها و عدم ارائه راه‌حلی از سوی دولت برای برون‌رفت از چالش‌های فعلی صدای خبرگزاری تسنیم، رسانه حامی دولت را نیز بلند کرده و این‌ خبرگزاری با انتقاد از عملکرد دولت سیزدهم نوشت: «اگر دولت نسبت به مهار نوسانات ارزی اقدامی انجام ندهد و تنها به بخش‌نامه‌های ارزی بانک مرکزی دل خوش کند، به طور حتم نمی‌تواند به وعده کنترل تورم هم دست یابد چراکه پیش‌شرط اصلی کاهش تورم، کاهش نوسانات ارزی و انتظارات تورمی است. افزایش ساعتی قیمت طلا و ارز در این ایام متأسفانه با سکوت مسئولان هم همراه شده است! تنها پاسخی که به گرانی‌های ارز در روزهای اخیر داده شده این است که «قیمت دلار واقعی نیست!» اما انتظار می‌رود که مسئولان دولت و بانک مرکزی به درستی درباره چرایی وضع فعلی توضیح دهند و راهکار خود را با مردم در میان بگذارند. نه اینکه فقط بگویند قیمت فعلی دلار در بازار آزاد واقعی نیست. آقایان حتما می‌دانند که همین قیمت‌های غیرواقعی در این روزها سر به فلک گذاشته و جنگ اعصاب جدی‌ای برای مردم شده است».

جلیل رحیمی‌جهان‌آبادی، نماینده مجلس نیز دیروز در صفحه خود در توییتر نوشت: «دلار نزدیک ۶۰ تومن، خودرو سه تا چهار برابر قیمت کشورهای همسایه، خرید مسکن که هیچ اجاره هم با جان‌کندن ممکنه، تلفن همراه دو برابر سایر کشورها، سفره خالی پز عالی مدیریت انقلابی مجلس انقلابی کو ملت، کفن‌پوش‌هایی که از قم به تهران می‌آمدند و تریبون‌های انتصابی که علیه #برجام می‌گفتند کو؟».

ازاین‌رو با ادامه شرایط نابسامان اقتصاد و موج جدید انتقادها به کابینه، احساس می‌شود شایعه تغییر در کابینه سیزدهم در حال قوت‌گرفتن است هرچند رئیسی در یک سال و اندی که سکان‌دار هدایت قوه مجریه بوده نشان داده علاقه‌ای به تغییر ندارد. حال این علاقه تا چه میزان اختیاری است و چه میزان وام‌دار جبر سیاسی برآمده از مدیریت یکدست‌شده است، خیلی مشخص نیست. افکار عمومی هنوز ماجرای سهم‌خواهی‌ها از او در زمان تشکیل کابینه را فراموش نکرده که بخواهد نگاه خوش‌بینانه‌ای به تغییر در کابینه برای قرارگرفتن در مسیر اصلاح داشته باشد. اما فرصت رئیسی برای تصمیم‌گیری زیاد نیست و یا باید تن به تغییر دهد یا نگران پروژه احتمالی کناررفتن خود در آینده‌ای که دلار این‌چنین افسارگسیخته می‌تازد باشد. هرچند وزیر کشور دیروز با این ادعا که «رشد تورم» نسبت به موقعی که «دولت را تحویل گرفتیم»، خیلی «کاهش» پیدا کرده، گفته است: «خودم از بازار خرید می‌کنم و از قیمت‌ها خبر دارم». رئیس شورای امنیت کشور با اعلام اینکه «رئیسی به‌شدت بر سر مسائل تورمی حساس است»، اظهار کرده «اتفاقات اخیر» در بحث ارز و افزایش پرشتاب نرخ آن یک «توطئه» است. با توجه به این نوع نگاه کابینه به تحولات فعلی نمی‌توان حتی درباره اینکه بحران در دولت به درستی تفسیر شده هم قضاوتی داشت، هرچند در رابطه با ضرورت تغییر کابینه مدت‌هاست خوداصولگرایان پیشتاز هستند و چندی پیش روزنامه اصولگرای خراسان از عملکرد اقتصادی دولت سیزدهم انتقاد کرده و خواستار تغییر در تیم اقتصادی شده است. نمایندگان مجلس اصولگرا نیز جزء مدافعان تغییر کابینه هستند. چندی پیش جلال محمودزاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با اشاره به الزامات ترمیم کابینه دولت سیزدهم گفت: «کابینه دولت سیزدهم در ابتدای فعالیت خود مشکلات زیادی داشته است. نظر به شرایط حاکم، بیش از ۵۰ درصد دولت سیزدهم در طول یکی الی دو سال آینده استیضاح خواهند شد».

در این بین سخن از تغییر حداقل سه نفر از اعضای دولت، یعنی خاندوزی وزیر نه چندان موفق دولت، محسن رضایی که دکتری اقتصادی‌اش هم مرتبط با پول است و قرار بود ریال را به یکی از قدرتمندترین پول‌های جهان تبدیل کند و دیگری هم مخبر که در حقیقت لیدر تیم اقتصادی دولت است. در رابطه با مخبر و لحنی که این روزها اتخاذ کرده به خصوص بعد از تصویری که از جلسه سران قوا با حضور او منتشر شد، احتمال تغییر کم است زیرا او خود را در جایگاهی می‌بیند که در پاسخ به وضعیت دلار و رشد عجیب و غریبش به راحتی می‌گوید «از ما بهتر پیدا نمی‌کنید». به گفته علیرضا بیگی نماینده مجلس او در واکنش به سؤالات بهارستان‌نشینان در جلسه غیرعلنی، غیرمسئولانه‌ترین پاسخی را که می‌توان از یک مسئول شنید، رئیس تیم اقتصادی دولت و معاون اول رئیس‌جمهور در مجلس بیان کرده است. او به وضوح و بدون هیچ لفافه‌ای اعلام کردند که بهتر از ما برای اداره امور ارزی کشور پیدا نمی‌کنید و ما هم بهتر از شما پیدا نمی‌کنیم و «همینی که هست». اینکه معاون رئیس‌جمهور چنین آرامشی در نادیده‌گرفتن نمایندگان و دغدغه کاهش ارزش پول ملی پیش گرفته است نشان از احتمال از تغییر یا نگرانی از جایگزین‌شدن ندارد. هرچند مدتی است شایعه شده اگر قرار به جابه‌جایی باشد، فتاح گزینه در نظر گرفته‌شده برای جایگاه اوست. در رابطه با خاندوزی وزیری که احتمال استیضاح از رگ گردن به او نزدیک‌تر است هم شایعه تغییر به قصد ترمیم کابینه توسط رئیسی کم نیست. به خصوص که حتی برای بدیهی‌ترین مسئولیتش یعنی پاسخ درباره پراید ۳۰۰ میلیونی تومانی و افزایش قیمت دلار، به خبرنگار می‌گوید: «جلسه بعد مطرح کنید؛ برای این سؤال آماده نیستم!». دیروز سیدصادق حسینی، فعال رسانه‌ای در توییتی نوشت: «شنیده‌ها: آقای رئیسی برای جایگزینی خاندوزی با شمس‌الدین حسینی وزیر اسبق اقتصاد در دولت آقای احمدی‌نژاد به توافق رسیده و حسینی که رئیس کمیسیون تلفیق است گفته بعد از بودجه آمدنش به دولت اجرائی شود. شنیده می‌شود قالیباف به دلیل ناهماهنگی حسینی با او، از ماندن خاندوزی حمایت می‌کند». محسن رضایی هم که بعد از سال‌ها تلاش مستمر بالاخره به لطف رئیسی با تشکیل کابینه سیزدهم وارد پاستور شده با کارنامه‌ای نه‌چندان موفق نشان داده ادعای تخصص‌داشتن در اقتصاد دیگر برای مردم باورپذیر نیست، او در تحقق وعده‌هایی که بابتشان می‌خواست رئیس‌جمهور شود چنان شکست خورده که اگر خود استعفا دهد رفتاری معقول خواهد بود اما گویا در منش سیاسی مدیران ایرانی استعفا جایگاهی ندارد. ازاین‌رو حتی درخواست استعفای رئیسی که چندی است هم از سوی برخی اصولگرایان و هم برخی اصلاح‌طلبان شروع شده فعلا شانسی برای نتیجه‌بخشی نخواهد داشت، هرچند عدم عبور از بحران‌های فعلی ممکن است بسیاری از معادلات سیاسی در ایران را دگرگون کند.

افزایش درخواست‌ها برای استعفای دولت

چند روز پیش بود که غلامعلی جعفرزاده‌ایمن‌آبادی نماینده سابق مجلس با اشاره به عملکرد دولت رئیسی و افزایش قیمت‌های لحظه‌ای، به اصلاحات‌نیوز گفت: «این دولت شعارزده، ناتوان و ناکارآمد است و هزینه بسیار سنگینی را بر کشور تحمیل کرده است». در همین راستا احمد زیدآبادی نیز معتقد است: «هرچه اوضاع کشور پیچیده‌تر شود، دولت آقای رئیسی ناکارآمدتر و بحرانی‌تر خواهد شد. جای او بودم یا خودم را از اسارت پایداری‌ها نجات می‌دادم و کابینه‌ای به کلی متفاوت و مقبول اهل تخصص می‌چیدم یا اینکه از ریاست‌جمهوری استعفا می‌دادم». همچنین غلامعلی رجایی در میانه دوران اعترضات اخیر در آبان‌ماه گفت: «آقای رئیسی اگر دلسوز کشور است و می‌خواهد خدمتی به کشور کند، پایان کار دولت خود را اعلام و از مسئولیت ریاست‌جمهوری استعفا دهد تا دولت جدیدی که از پس اداره کشور برمی‌آید مسئولیت را به دست بگیرد». چهارم اسفند هم روزنامه جمهوری اسلامی که مدت‌هاست با لحنی صریح و به دور از کنایه منتقد عملکرد رئیسی است، در گزارشی خواستار اصلاح کابینه شد و نوشت: «بسیای از کارشناسان و دلسوزان نظام معتقدند تا دیر نشده و راه جبران وجود دارد، رئیس‌جمهور باید در تیم اقتصادی و در ترکیب تیم دیپلماسی خارجی خود تجدید نظر نموده و در سیاست‌ها تغییر جدی ایجاد کند. متأسفانه آنچه در این مدت برای مردم آشکار شده، این است که شعارهای دولت با واقعیت سازگار نبوده و مردم اثرات هیچ‌یک از وعده‌ها و گفته‌های دولت را در سفره خود ندیده‌اند». البته که اردیبهشت سال جاری این روزنامه در یادداشتی به قلم مدیرمسئول خود با عنوان «اعلام خطر جدی!» ضمن بیان اینکه «تصور نکنید کشور فاقد نیروهای کاردان و مدبر است»، خطاب به ابراهیم رئیسی آورده بود «حالا که روشن شده شما نمی‌توانید از عهده حل مشکلات برآیید، شجاعانه کنار بروید» و متذکر شده بود: «کار را به افراد کاردان بسپارید تا مردم و کشور را از این گرداب خطرناک نجات بدهند». رئیس سابق بانک مرکزی هم که رقیب رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری بود خطاب به رئیسی گفته است: من پیشنهاد می‌دهم اگر واقعا گمان می‌کنید قبلی‌ها وضع را خراب کرده‌اند و شما نمی‌توانید آن را درست کنید استعفا بدهید و کنار بروید. در دوره‌ای هشتگ «رئیسی استعفا» هم ترند شد که بخشی از آن را خود نیروهای ارزشی فعال در توییتر منتشر می‌کردند. به هر حال این روزها نه حال دولت خوب است نه مردم؛ اینکه چرا رئیسی تصمیمی برای اصلاح روند معیوب فعلی نمی‌گیرد، به سؤال متداول تبدیل شده و فعلا جواب قاطعی نمی‌توان برای تن‌ندادن به تغییر و اصلاح کابینه یافت اما آنچه مسلم است تبعات تن‌ندادن به اصلاح برای دولت سیزدهم گذرا و آسان نخواهد بود.