«شرق» از سیاست یک بام و دو هوای ریاض در قبال تهران گزارش می‌دهد
نعل وارونه سعودی
محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، روز یکشنبه در سمیناری در حاشیه نشست امنیتی مونیخ از ادامه نشست بغداد با هدف احیای روابط تهران - ریاض خبر داد. السودانی با تأکید بر اینکه عراق کلید حل مشکلات منطقه است، گفت که ایران همسایه ما است و روابط تاریخی با آن داریم. او تصریح کرد که برقراری روابط متوازن و متعادل با ایران و آمریکا بر‌اساس قاعده منافع ملی عراق امری مطلوب است.
شرق: محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، روز یکشنبه در سمیناری در حاشیه نشست امنیتی مونیخ از ادامه نشست بغداد با هدف احیای روابط تهران - ریاض خبر داد. السودانی با تأکید بر اینکه عراق کلید حل مشکلات منطقه است، گفت که ایران همسایه ما است و روابط تاریخی با آن داریم. او تصریح کرد که برقراری روابط متوازن و متعادل با ایران و آمریکا بر‌اساس قاعده منافع ملی عراق امری مطلوب است. نخست‌وزیر عراق درباره مذاکرات تهران و ریاض نیز خاطرنشان کرد که تلاش‌ها برای نزدیک‌کردن رویکردهای ایران و عربستان ادامه دارد و به‌زودی دیدارهای دو طرف از سر گرفته خواهد شد.
پیش‌از‌این فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، در گفت‌وگو با التلویزیون العربی تأکید کرد که نشست‌های قبلی مسئولان ایرانی و سعودی در بغداد در سطح امنیتی و اطلاعاتی بود و اکنون درصدد برگزاری نشستی جدید هستیم و روابط تهران و ریاض مثبت‌تر از قبل شده است. او بیان کرد که فیصل بن فرحان و حسین امیرعبداللهیان، وزرای خارجه عربستان و ایران درباره ازسرگیری دیدارها رایزنی کرده‌اند. فؤاد حسین گفت: «امیدواریم که دو طرف درباره برگزاری نشست‌های دوجانبه توافق کنند و همان‌طور که محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، گفت ما آماده تسهیل این روند هستیم». گمانه‌زنی‌ها درباره ازسرگیری نشست بغداد زمانی تقویت شد که در همین زمینه الجزیره به نقل از فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، عنوان کرد که موضع ریاض در روابطش با تهران روشن است و ما در حال گفت‌وگو با ایران هستیم.
البته وزیر امور خارجه عربستان مدعی استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین هم شد. آن‌گونه که فیصل بن فرحان گفته است، ما (عربستان) در گذشته نسبت به پهپادهای ایران هشدار دادیم و اکنون از این پهپادها برای ضربه‌زدن به اوکراین استفاده می‌شود. وزیر خارجه عربستان در ادامه تأکید کرد که خواهان بازگشت ایران به توافق هسته‌ای هستیم؛ اما این بازگشت باید با رویکردی جامع و با مشارکت کشورهای شورای همکاری خلیج (فارس) باشد. قبل‌تر هم یکی از دستور‌کارهای مهم سفر 13 بهمن ماه فیصل بن فرحان به عراق تلاش برای ازسرگیری نشست بغداد عنوان شد.
نشست ضدایرانی ریاض
در حالی عراقی‌ها از احتمال برگزاری نشست بغداد برای احیای روابط ایران و عربستان می‌گویند و مقامات سعودی هم از ادامه رایزنی‌ها با تهران خبر می‌دهند که آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس پنجشنبه هفته گذشته و پس از پایان نشست مشترک‌شان در ریاض، در بیانیه‌ای آنچه را سیاست‌های بی‌ثبات‌کننده ایران عنوان شده است، محکوم کردند. به نوشته روزنامه سعودی گزِت، اعضای شورای همکاری خلیج (فارس) و آمریکا در این بیانیه مشترک عزم خود را برای کمک به امنیت و ثبات منطقه تحت چارچوب همکاری استراتژیک شورای همکاری خلیج (فارس) و ایالات متحده مورد تأکید قرار دارند. آنها همچنین در این بیانیه مدعی شدند که ایران همچنان به ارائه تسلیحات و موشک به حوثی‌ها در یمن ادامه می‌دهد که بنا بر ادعاهای آنها موجب طولانی‌ترشدن جنگ در یمن شده است. اعضای شورای همکاری خلیج (فارس) و آمریکا با ابراز نگرانی نسبت به پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران در اظهاراتی مداخله‌جویانه از تهران خواستند که به طور کامل و مؤثر با تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند. در این بیانیه با تکیه بر ادعاها علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان آمده است که ایالات متحده بار دیگر بر تعهد رئیس‌جمهور بایدن به عدم اجازه دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تأکید کرد. همچنین در این بیانیه، ایالات متحده و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) تعهد خود را به گسترش همکاری‌های دفاعی و قابلیت همکاری برای ارتقای توانمندی‌های خود برای محدود‌کردن آنچه توانایی ایران برای انجام فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده و بازدارندگی آن در آینده خواندند، اعلام کردند.
در مقابل سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با رد مطالب مندرج در بیانیه سومین نشست کارگروه مشترک آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس درباره ایران، صدور چنین بیانیه‌هایی را در راستای راهبرد دیرینه رژیم آمریکا در تفرقه‌انگیزی بین کشورهای منطقه دانست. به گزارش وزارت امور خارجه، ناصر کنعانی با رد اتهامات تکراری و ملال‌آور واردشده در بیانیه مذکور افزود: «فروش میلیاردها دلار سلاح و جنگ‌افزار از سوی آمریکا به کشورهای منطقه، حمایت از تروریسم تکفیری، استمرار حمایت تمام‌عیار از جنایات رژیم صهیونیستی علیه ملت مظلوم فلسطین و جنگ ویرانگر چندین‌ساله علیه ملت یمن، ماحصل سیاست‌های مخرب و مداخله‌جویانه آمریکا در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس بوده و ثبات و امنیت منطقه را بر هم زده است».
سخنگوی دستگاه دیپلماسی، با اشاره به اعتقاد و پایبندی مسئولانه جمهوری اسلامی ایران به دیپلماسی منطقه‌ای و پایان بحران‌ها از طریق راه‌حل سیاسی و نیز روابط مطلوب و رو به رشد ایران با کشورهای همسایه، ابراز امیدواری کرد که کشورهای منطقه با درک صحیح نیات منفعت‌طلبانه و سیاست‌های شرورانه آمریکا در منطقه، در مسیر صلح و امنیت و توسعه پایدار منطقه گام بردارند. کنعانی در پایان تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران به پیشبرد برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وفق حقوق و تکالیف ذیل معاهده عدم اشاعه و موافقت‌نامه جامع پادمان به صورتی سازنده ادامه داده و تحت تأثیر فشارهای سیاسی و جوسازی‌های تبلیغاتی قرار نمی‌گیرد».
پالس متناقض
این دوگانگی‌ها در مواضع عربستان درباره روابط با ایران تقریبا گویای آن است که سعودی‌ها ظاهرا به دنبال اجرای «دیپلماسی فرسایشی» در برابر تهران هستند. اگرچه دولت السودانی هم مانند اسلاف خود مشتاق به ازسرگیری نشست بغداد است و تهران هم نیم‌نگاهی جدی به احیای روابط با ریاض دارد؛ اما فعلا زمینه برای این مهم از جانب سعودی‌ها فراهم نیست. در خوش‌بینانه‌ترین حالت حتی اگر نهایتا نشست بغداد از سر گرفته شود که در وقوع آن باید تشکیک کرد؛ اما نفس برگزاری این نشست هم احتمالا به سرانجام عملی در احیای روابط ایران و عربستان منجر نخواهد شد.
باید دید که فضای سیاست خارجی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که در شش ماه آخر رنگ‌و‌بوی به‌شدت ضدایرانی پیدا کرده است تا کجا مجال تحرک دیپلماتیک را ایجاد خواهد کرد. تا به این لحظه که اجماع‌سازی و تلاش برای انزوای ایران در دستور کار قرار دارد و بسیار غیرمحتمل خواهد بود، ریاض هم بخواهد برخلاف آن عمل کند. این نکته‌ای است که علی لقمانی هم در گفت‌وگو با «شرق» به آن اذعان دارد و تأکید می‌کند که «وضعیت دیپلماتیک تهران در نقطه مطلوبی قرار ندارد»؛ بنابراین به باور این تحلیلگر مسائل غرب آسیا، نه فضا برای تحرکات مثبت دیپلماتیک مانند نشست بغداد فراهم است و نه حتی در صورت ازسرگیری این نشست‌ها در عراق و دیدار احتمالی مقامات دو طرف ایرانی و عربستانی می‌توان به نتیجه ملموس و عملی دلخوش بود.
این کارشناس وضعیت را دشوارتر از آن می‌داند که حتی سفر رئیسی به چین هم بتواند موتور محرکه‌ای در وضعیت سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک فعلی ایجاد کند؛ کمااینکه لقمانی عنوان می‌کند که با وجود تمام فضاسازی‌های رسانه‌ای و سیاسی حامیان دولت سیزدهم شاهد بودیم که به موازات امضای قراردادها و موافقت‌نامه‌های متعدد بین پکن و تهران، بازار ارز داخلی در ایران هیچ واکنش مثبتی به این سفر نشان نداد. تحلیلگر مسائل خاورمیانه عربی این واکنش بازار ارز را دالی بر آن می‌داند که توافقات و قراردادهای انجام‌شده در سفر رئیسی به چین در صحنه عمل احتمالا خروجی و دستاوردهای مد‌نظر را نداشته باشد؛ کمااینکه او تأکید می‌کند اگر نشست بغداد هم از سر گرفته شود، احتمالا به احیای روابط تهران و ریاض ختم نخواهد شود.
این نکته از دید لقمانی مؤید آن است که تحرکات دیپلماتیک تهران، چه در قالب انجام سفر به چین یا حتی برگزاری نشست بغداد و دیدار مقامات تهران و ریاض که به نظر این تحلیلگر در انجام آن جای تردیدهای زیادی وجود دارد، فعلا چشم‌انداز مشخصی نخواهد داشت. البته این کارشناس در ادامه تحلیلش به «شرق» عنوان می‌کند: «نه اینکه ایران به عمد نمی‌خواهد از این وضعیت خارج شود؛ بلکه تخریب چهره کشور و تلاش برای کاهش وزن دیپلماتیک تهران در ماه‌های اخیر سبب شده است که تحرکات سیاست خارجی دولت سیزدهم وضعیت و نتیجه مشخصی نشان ندهد»؛ چرا‌که لقمانی معتقد است: «دیپلماسی ایران با چند موضوع و اَبَر‌مشکل مواجه است و تا زمان حل‌نشدن آنها اتفاق مهم و مثبتی روی نخواهد داد».
البته تحلیلگر مسائل غرب آسیا این نکته را هم یادآور می‌شود که عربستان هم به دنبال اجرای سیاست یک بام و دو هوا در قبال ایران و ارسال پالس متناقض است؛ یعنی هم‌زمان با دراز‌کردن دست آشتی و ابزار تمایل برای ازسرگیری نشست بغداد از آن سو سعی دارد که مناسبات منطقه‌ای در خاورمیانه و در سطحی کلان‌‌تر تحولات جهانی را به‌شدت ضدایرانی کند تا عملا به انزوا و اجماع علیه تهران دامن بزند.
