تلاش دوباره دوحه

شرق: وزیر امور خارجه قطر، روز گذشته با حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود در تهران دیدار و رایزنی کرد. محمد بن عبدالرحمن آل ثانی طی این سفر به گفت‌وگو درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخت اما آن‌گونه که از نشست خبری دو وزیر پیدا بود اهمیت این سفر به نقل و انتقال پیام‌های تهران و واشنگتن از کانال دوحه بازمی‌گردد. حسین امیرعبدالهیان در نشست مطبوعاتی مشترک با وزیر خارجه قطر با بیان اینکه از دیدگاه قطر برای ترویج گفت‌وگوهای منطقه‌ای استقبال می‌کنیم و این دیدگاه می‌تواند نقش بسیار مؤثری در سرعت‌بخشیدن به رفع برخی از سوءتفاهم‌ها، مشکلات و تنش‌ها در منطقه داشته باشد، گفت: «ایران همواره از گفت‌وگوی منطقه‌ای استقبال کرده و ما مذاکره و مسئولیت‌پذیری را مقدمات ضروری برای رسیدن به همکاری‌های قوی و پایدار بین یکایک کشورهای منطقه می‌دانیم و از این موضوع استقبال می‌کنیم». وی همچنین در ادامه با تشکر از تلاش‌های قطر برای اینکه مذاکرات لغو تحریم‌ها به نتیجه برسد تصریح کرد: «قطر تاکنون برای بازگشت طرف‌های برجامی به این توافق و حصول توافق نهایی تلاش‌های زیادی کرده است و امروز نیز پیام‌هایی را از طرف‌های مقابل این مذاکرات از طریق وزیر خارجه قطر دریافت کردیم». وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به موضوع اوکراین نیز اشاره کرد و افزود: «در دیدار امروز وزیر خارجه قطر در خصوص بحران اوکراین و مسائل مرتبط با آن ایده‌هایی را مطرح کردند. همان‌طور‌که پیش از این گفته شده دور اول گفت‌وگوها بین ایران و اوکراین درخصوص برخی از مسائل ادعایی در کشور عمان برگزار شده و ما در پاسخ به تلاش‌ها و ابتکارات قطر از هرگونه اقدامی برای برگزاری دور دوم گفت‌وگوها بین تهران و کی‌یف استقبال می‌کنیم». در ادامه امیرعبداللهیان افزود: «در دیدار با وزیر خارجه قطر در ارتباط با تحولات افغانستان نیز صحبت کردیم. ما اگرچه سطحی از مناسبات را با هیئت حاکمه موقت افغانستان برقرار کرده‌ایم اما بر ضرورت تشکیل دولت فراگیر در افغانستان برای بازگشت ثبات و آرامش به این کشور تأکید داریم». او در بخش دیگری از صحبت‌های خود در پاسخ به پرسش مطرح‌شده، تصریح کرد: «معتقدیم در شرایطی قرار داریم که از مرحله گفت‌وگوها می‌توانیم به خوبی عبور کنیم و باید وارد مرحله بعدی که همکاری‌های پایدار است شویم». وزیر خارجه ایران همچنین در پاسخ به سؤال دیگری درباره اتفاق شب گذشته در یکی از مجتمع‌های وزارت دفاع در اصفهان و مسائل مطرح‌شده در ارتباط با آن از جمله تأثیر آن بر مذاکرات رفع تحریم‌ها تصریح کرد: «در راستای انجام برخی از اقدامات برای ناامن‌سازی ایران این اقدام بزدلانه دیروز انجام شد. دستگاه‌های امنیتی ما در راستای تأمین امنیت حداکثری کشور تلاش و فعالیت می‌کنند». وی همچنین گفت: «چنین اقداماتی نمی‌تواند در نیت و اراده متخصصان ما برای پیشرفت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشور تأثیری بگذارد».‌ در آن سو وزیر امور خارجه قطر هم طی نشست خبری مشترکش با امیرعبداللهیان با ابراز خرسندی از حضور در تهران و انجام گفت‌وگو و رایزنی با مقامات ایران، گفت: «در دیدار امروز با آقای امیرعبدالهیان بر اهمیت گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی دو کشور تأکید کردیم، فرصت خوبی بود که در ارتباط با گفت‌وگوهای منطقه‌ای و تحولات بین‌المللی رایزنی و گفت‌وگو کنیم». این دیپلمات عالی‌رتبه قطری ادامه داد: «دوحه در ارتباط با موضوع توافق هسته‌ای نیز همه طرف‌ها را تشویق می‌کند که به این توافق بازگردند». وزیر خارجه قطر با بیان اینکه امروز در مورد افزایش امنیت منطقه‌ای و کاهش تنش‌ها در منطقه نیز گفت‌وگو و رایزنی کردیم، گفت: «قطر بر عدم دخالت کشورها در امور داخلی یکدیگر و حسن‌ همجواری تأکید می‌کند». وی با اشاره به تلاش قطر برای تعامل با کشورهای همسایه و منطقه بیان کرد: «در این دیدار فرصت داشتیم که در مورد تحولات اوکراین نیز رایزنی و گفت‌وگو کنیم. برای رفع برخی سوءتفاهم‌های اخیر در خصوص مسئله اوکراین طرفین را تشویق و دعوت به مذاکره و گفت‌وگو می‌کنیم تا سوءتفاهم‌ها برداشته شود». البته این دیپلمات عالی‌رتبه قطری همچنین در پاسخ به سؤال یک خبرنگار ایرانی درمورد سفر چند هفته پیش رئیس بانک مرکزی ایران به قطر و نتایج این سفر، گفت: «ایران کشور همسایه ماست. چالش‌هایی درباره سیستم بانکی در ایران وجود دارد. ما امیدواریم که توافق هسته‌ای صورت بگیرد و تحریم‌ها برداشته شود. سفر اخیر رئیس بانک مرکزی ایران به قطر نیز برای گفت‌وگو درباره ساز‌و‌کارهای مناسب با توجه به شرایط کنونی بود و تلاش‌ها در این راستا که همکاری‌های دو کشور در این ارتباط افزایش پیدا کند».

وزیر خارجه قطر همچنین در پاسخ به این سؤال که از سوی چه کشورهایی امروز به ایران پیام منتقل کرده‌ایم و آیا پیامی از طرف آمریکا در جریان سفر امروز به مقامات تهران منتقل کرده‌ایم؟ اظهار کرد: «این پیام‌ها از سوی طرف‌های متعدد و مختلف در مورد موضوعات مختلف بود. از دیدگاه ما اکنون فرصت مناسبی است که مشکلات در خصوص توافق هسته‌ای حل‌وفصل شود و شرایطی برای بازگشت طرفین به این توافق ایجاد شود. در کنار اینکه حرف‌ها و نگرانی‌های همه طرف‌ها نیز در نظر گرفته شود». وزیر خارجه قطر ادامه داد: «آمریکایی‌ها نیز یک‌سری پیام به ما داده‌اند تا آن را به ایران منتقل کنیم. درخصوص موضوعی که مرتبط با توافق است و شاید به صورت مستقیم با این موضوع مرتبط نباشد». در ادامه این نشست وزیر خارجه قطر در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه با توجه به نقش قطر در انتقال پیام بین ایران و آمریکا و دیگر طرف‌های مذاکره‌کننده مذاکره رفع تحریم‌ها آیا احتمال دارد که قطر میزبان گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در آینده باشد، گفت: «ما کارمان را بر اساس خوش‌بینی انجام می‌دهیم و در همین چارچوب تا جای ممکن تلاش می‌کنیم دغدغه‌ها و ترس‌های موجود بین طرفین توافق از بین برود و محیط مناسبی برای گفت‌وگو حاصل شود. جدا از اینکه گفت‌وگوها کجا انجام می‌شود. ما به دنبال ثبات در منطقه و حصول توافق هسته‌ای هستیم؛ چراکه آن را عامل مهمی برای افزایش ثبات در منطقه می‌دانیم». وزیر خارجه قطر در همین ارتباط تصریح کرد: «متأسفانه در هفته‌ها و ماه‌های گذشته شاهد شرایط مناسب و مثبتی نبوده‌ایم و تلاش می‌کنیم اوضاع آرام‌تر و سوءتفاهمات برطرف شود که آمادگی برای حصول توافق فراهم شود».

یک  سفر   با  اندیشه  احیای   برجام

در تبیین اهمیت و میزان موفقیت سفر وزیر امور خارجی قطر به ایران برای احیای برجام، محسن قائمی‌مهر نگاهی نه‌چندان خوش‌بینانه دارد و در همین راستا به «شرق» از عدم موفقیت این سفر می‌گوید. این تحلیلگر تأکید دارد: «با وجود آنکه قطر به‌عنوان یک کشور کلیدی در حاشیه خلیج فارس در سال‌های اخیر توانسته است با پوست‌اندازی اقتصادی و سیاست خارجی به یک وزن قابل‌توجه دیپلماتیک در تحولات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دست پیدا کند تا جایی که نشست دوحه را بین ایران و آمریکا در تابستان سال جاری برگزار کرد، اما به باور این کارشناس مسائل خاورمیانه، دوحه به تنهایی قدرت احیای برجام را ندارد، کما اینکه از نگاه او نشست قطر برای احیای برجام هم به شکست رسید. در تأیید این گزاره، قائمی‌مهر یادآور می‌شود که اکنون شکاف و گسل بین تهران و غرب در همه مسائل به خصوص برجام به یک سطح بی‌سابقه رسیده است، به همین دلیل قطر نمی‌تواند صرفا با این سفر یک اقدام تمام‌کننده را در جهت ازسرگیری گفت‌وگوها و احیای برجام داشته باشد. با چنین برآوردی، قائمی‌مهر به ذکر مشکلاتی برای موفقیت دوحه می‌پردازد که مهم‌ترین آن لاینحل‌ماندن اختلافات پادمانی است. البته تحلیلگر حوزه سیاست خارجی در ادامه ارزیابی خود به سرفصل کلیدی‌تری ورود می‌کند و تأکید دارد که اکنون برای اروپایی‌ها و آمریکا در ظاهر احیای برجام در دستور کار نیست. چون از دیدگاه قائمی‌مهر، غرب سعی دارد برخلاف ادعاهای خود، توافق جدیدی را مطرح و آن را به ایران تحمیل کند. از این منظر کارشناس مسائل بین‌الملل این احتمال را می‌دهد که قطری‌ها حامل پیامی از سوی ایالات متحده و اروپا برای ایران در جهت ترسیم مسیر توافق جدید باشند؛ توافقی که امتیازات بیشتری را از ایران مطالبه می‌کند و این موضوع خط قرمز ایران است. ازاین‌رو به باور قائمی‌مهر، تهران نیز سعی دارد در یک اقدام تاکتیکی به لحاظ دیپلماتیک دوباره مذاکرات را از سر بگیرد. در حالت دوم قائمی‌مهر شانس این را هم می‌دهد که ایران با توجه به شرایط توافق را بپذیرد که در این صورت فقط برجام سال 2015 خواهد بود نه توافق جدید. پیرو نکته مذکور این مفسر یادآور می‌شود که پیام‌های دیروز تهران به غرب از کانال قطری‌ها هم می‌تواند مبین آن باشد که ایران نیز به دنبال ازسرگیری مذاکرات است؛ مذاکراتی با همان بسته پیشنهادی جوزپ بورل که بدون هیچ‌گونه پیش‌شرطی از جانب تهران است، اما مشکل آنجاست که این تحلیلگر اعتقاد دارد اروپا و به‌خصوص آمریکا سعی دارند با تداوم و تشدید فشار علیه تهران توافق جدید را به ایران تحمیل کنند.‌ در ادامه گفته‌های قائمی‌مهر، محمدرضا محمدی دیگر کارشناس در گپ‌وگفتش با «شرق» از وضعیت پیچیده فعلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تهران می‌گوید و در این رابطه اعتقاد دارد مسائل عدم احیای برجام و به‌ویژه زیاده‌خواهی غرب از اهمیتی برخوردار است که ازسرگیری مذاکرات هم لزوما تضمینی برای حصول توافق نخواهد بود. البته این تحلیلگر ضمن تأکید بر این نکته که افق مبهمی در زمینه آغاز مذاکرات وجود دارد، تداوم میانجیگری‌های قطر، عمان و همه کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را مثبت ارزیابی می‌کند. در ادامه تحلیلگر حوزه بین‌الملل خاطرنشان می‌کند که اخیرا سناریوی مذاکرات چراغ‌خاموش و گفت‌وگوهای پشت پرده مطرح شده است. البته این تحلیلگر مسیر را بن‌بست نمی‌بیند و در عین حال معتقد است میانجیگری‌های قطر و دیگر کشورها در این شرایط به معنای گشایش کامل نخواهد بود، بلکه تلاش‌هایی است که از تصاعد تنش جلوگیری خواهد کرد و از این منظر مؤثر است. اما اینکه چرا قطر در میانه بحران سیاست خارجی پیامی را از سوی غرب برای ایران ارسال کرده است؟ سؤالی است که این تحلیلگر مشابه با قائمی‌مهر در پاسخش به «شرق» از احتمال تلاش دولت بایدن با هدف حصول توافقی با تهران که البته ذیل پیش‌شرط‌های جدید است، خبر می‌دهد و پیرو آن یادآور می‌شود واشنگتن از یک سو نمی‌تواند مسئولیت و تبعات مستقیم شکست رسمی مذاکرات را بپذیرد و در عین حال دیگر به توافقی برای احیای برجام هم بسنده نمی‌کند.