تأثیر ترک تحصیل بر روان کودکان بسیار گسترده است

ترک تحصیل یکی از معضلات آموزش در جهان است. امروزه ترک تحصیل و افت تحصیلی در تمام کشورهای جهان از عمده‌ترین مباحث و مسائل آموزش و پرورش و حتی مسئولان نظام آموزشی است. نظام آموزشی ایران مانند بسیاری از کشورهای در حال رشد از یک سلسله بیماری رنج می‌برد و این مسائل عمدتا از رژیم قبل به ارث رسیده‌اند و با وجود کوشش‌هایی که تابه‌حال انجام شده، هنوز این مشکل لاینحل باقی مانده‌. برترین عوامل مشترک در ترک تحصیل دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی به‌ویژه در مقطع متوسطه بیانگر این حقیقت است که فقر مالی و فقر انگیزشی بیشترین نقش را داشته است و همچنین محیط نامناسب خانه و مدرسه، خشونت، تنبیه و تشویق معلم، سختگیری‌‌های بیهوده که باعث می‌شود انگیزه تحصیلی شاگردان ضعیف شود، زمینه‌های ترک تحصیل را فراهم می‌کند. از عوامل دیگر که در موفقیت تحصیلی جوانان و نوجوانان می‌توانند تأثیرگذار باشند، سلامت جسمی و روحی و بهداشتی، عوامل ارثی، ذهنی و هوشی، امکانات آموزشی، اعتمادبه‌نفس و تلاش و پشتکار فردی، تأثیر همسالان، اهمیت قائل‌شدن والدین برای تحصیل فرزندان است. در اینجا مهم‌ترین موارد مؤثر در افت تحصیلی دانش‌آموزان بیان شده است. ترک تحصیل دانش‌آموزان با وضعیت اقتصادی جامعه و خانواده در ارتباط است. عواملی مانند پایین‌بودن درآمد، مسکن نامناسب، عدم سرپرستی و حضور پدر و مادر در خانواده، کثرت فرزندان و طبقه پایین شغلی والدین، بر ترک تحصیل فرزندان تأثیر دارد. پس مسلم است که کیفیت آموزش و تربیت در رشد جسمانی و قوای دفاعی دانش‌آموز در خانواده‌هایی با سطح پایین اقتصادی و فرهنگی جامعه و خانواده اثرات مستقیمی بر عدم پیشرفت فرزندان به جای می‌گذارد. مشکلات والدین در راه کوشش و تلاش برای معاش و گرفتاری‌های بی‌شمار آنها در این رابطه معمولا والدین را از اوضاع و احوال فرزندان خود غافل می‌کند و در حقیقت رابطه صحیحی که لازمه یک زندگی سالم است، مختل می‌‌کند و اثرات این نوع زندگی در چند سال به اعماق نحیف افراد نفوذ می‌کند و موجب تخریب نیروهای بالقوه آنان می‌شود. وقتی فقر در خانواده‌ای باشد امکان بروز مشکلاتی در رفتار جوانان از جمله دانش‌آموزان وجود خواهد داشت. علی علیه‌السلام درباره فقر می‌فرمایند: «فان الفقر منقصه للدین، مدهشه للعقل و داعیه للمقت»؛ فقر باعث نقصان دین، سراسیمگی عقل و برانگیختن خشم می‌شود و بی‌کاری، جوانان را به جانب برخی از بزهکاری‌ها می‌کشاند. البته اسلام زمینه اجتماعی را برای تعادل اقتصادی ایجاد می‌کند و بر والیان امور فرض می‌داند که مبادا فقر آنان را به انحراف بکشاند. پس معلوم می‌شود که مهم‌ترین عامل برای رهایی دانش‌آموزان از تحصیل فقر اقتصادی است. یکی از عوامل مهم در پیشرفت یا ترک تحصیل دانش‌آموزان سواد والدین محسوب می‌شود. اگر بچه‌ها در محیط خانواده احساس پشت‌گرمی کنند و هرگاه از نظر درسی مشکلی برایشان پیش آمد مطمئن باشند که اولیای آنها کمک می‌کنند، در این صورت با دلگرمی بیشتری درس می‌خوانند و دچار عقب‌ماندگی تحصیلی نخواهند شد، چون تحصیلات والدین تأثیر بسزایی در موفقیت تحصیلی فرزندان دارد. تحقیقات متعددی نشان می‌دهد که پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزانی که والدین آنها افرادی آگاه و باسواد بوده‌اند، بیشتر بوده است. محیط خانواده در پیشرفت تحصیلی نقش مهمی دارد. دانش‌آموزی که والدین خود را مشغول مطالعه می‌بیند، خودش نیز تشویق به درس‌خواندن می‌شود و آنها را به عنوان بهترین الگوی همانند‌سازی تحصیلی انتخاب می‌کند؛ بنابراین کمک و راهنمایی فرزندان توسط والدین امری ضروری است و نمی‌توان کار آموزش را تنها به مدرسه محول کرد و از نقش خانواده در این زمینه غافل شد. دانش‌آموزان اوقات زیادی را در منزل می‌گذرانند و تحت تأثیر اعمال و رفتار والدین هستند و از آنها انتظار کمک و راهنمایی در زمینه درس را دارند. پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان تا حدود زیادی بستگی به شرایط محیطی و نحوه برخورد معلمان و اطرافیان دارد. فضایی که نوجوانان در آن پرورش می‌یابند باید به‌گونه‌ای باشد که موجب موفقیت آنها شود. برخورد معلم باید منطقی باشد تا دانش‌آموز را در مسیر موفقیت قرار دهد و دانش‌آموز اعتماد‌به‌نفس پیدا کند و از خود انتظار موفقیت داشته باشد، زیرا موفقیت مانند نردبانی است که وقتی شروع شد تا آخرین پله ادامه می‌دهد؛ بنابراین می‌توان گفت رابطه معلمان و شاگردان و مسئولان دیگر دبیرستان می‌تواند موفقیت دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار دهد و از ترک تحصیل جلوگیری کند. برخورد معلم و اولیای دبیرستان باید به‌گونه‌ای باشد که دانش‌آموز از طریق دستکاری اشیا، آزمایش، جمع‌آوری اطلاعات، ساختن و خلق‌کردن مباحث و مشارکت در کارهای گروهی، گوش‌دادن، خواندن و اکتشاف به تجربه یادگیری بپردازد و بدین وسیله از ترک تحصیل دانش‌آموزان جلوگیری کند. همچنین استفاده از تشویق‌های مادی و غیرمادی مفید است. استفاده بیشتر معلمان از تشویق‌های کلامی و تشویق در جمع در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نقش بسزایی دارد و باعث جلوگیری از افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود.