فرایند رسیدگی قضائی به پرونده هواپیمای اوکراینی

سامان موحدی‌راد: در‌حالی ‌که در آستانه سومین سالگرد شلیک به هواپیمای اوکراینی قرار داریم، پنجمین جلسه دادگاه رسیدگی به این پرونده اواخر آذرماه سال جاری برگزار شد. برگزاری پنج جلسه دادگاه در طول سه سال، آمار متوسط کمتر از دو دادگاه در سال را ثبت می‌کند. طولانی‌شدن رسیدگی به این پرونده یکی از چندین و چند مورد شکایتی است که خانواده قربانیان شلیک به هواپیما تاکنون اعلام کرده‌اند. عدم دسترسی آنها به گزارش کارشناسی پیش از ابلاغ به دادگاه، تقلیل شکایت آنها به فهرستی ۱۰‌نفره از پرسنل نظامی، صدور کیفرخواست قتل غیرعمد برای متهم ردیف اول و مسائل دیگری از این دست، عمده اعتراض خانواده قربانیان و همچنین وکلای آنها در دادگاه رسیدگی به این پرونده است. با محمود علیزاده‌طباطبایی که در این پرونده وکالت ۲۰ نفر را بر عهده دارد، درباره پنجمین جلسه دادگاه و فرایند رسیدگی به این پرونده گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

 پنجمین دادگاه رسیدگی به پرونده شلیک به هواپیمای اوکراینی در آستانه سومین سالگرد درگذشت مسافران این هواپیما برگزار شد. فرایند رسیدگی کمی طولانی نشده است؟

متأسفانه در مرحله بازپرسی، بازپرس دستور عدم دسترسی به پرونده را صادر کردند و اجازه ندادند وکلای شاکیان پرونده را ببینند و مطالعه کنند. علی‌رغم اینکه باید گزارش کارشناسی را به وکلا ابلاغ می‌کرد تا ما آن را بررسی و در صورت وجود اشکال در آن، ایراداتش از سوی ما مطرح شود اما این اتفاق رخ نداد و گزارش کارشناسی به وکلا ابلاغ نشد. سال گذشته که دادگاه تشکیل شد، خانواده‌های جان‌باختگان و وکلا به آن اعتراض داشتیم و معتقد بودیم به دلیل عدم ابلاغ گزارش کارشناسی، پرونده معد رسیدگی نیست؛ چرا‌که باید گزارش کارشناسی را بررسی می‌کردیم تا ببینیم اعتراضی داریم یا نداریم. سرانجام بعد از دو جلسه بحث و کلنجار‌رفتن، دوستان متقاعد شدند پرونده را برای تکمیل تحقیقات و ابلاغ گزارش کارشناسی به دادسرا برگردانند. پرونده به دادسرا  بازگشت. در این مرحله به‌جای اینکه بازپرس گزارش را به ما ابلاغ کند تا ما بر اساس بررسی آن بتوانیم ایرادات‌مان را در دادگاه مطرح کنیم، خودش آن را به هیئت کارشناسی ارجاع داد. از آنجایی که هیئت کارشناسی این پرونده بین‌رشته‌ای است و از پنج یا شش رشته در آن کارشناس حضور دارد، فرایند بررسی طولانی شد. سرانجام این هیئت گزارش‌ها را بررسی کردند و گزارش را به دادگاه ارائه کردند. به‌این‌ترتیب آن نقایصی که ما اعلام کرده بودیم، برطرف نشد. دادگاه روز پنجشنبه اولین جلسه‌اش برگزار شد و وارد رسیدگی شد. خانواده جان‌باختگان و وکلا به فرایند دادرسی دوباره اعتراض کردیم. خانواده‌ها اصرار داشتند دادگاه تشکیل نشود. من آنها را توجیه کردم و گفتم این کیفرخواست ادعانامه دادستان علیه ماست و تصمیم دادگاه نیست. بنابراین آنها را آرام کرده و متقاعدشان کردیم باید از طریق دادگاه پرونده را پیش ببریم؛ چرا‌که به‌هر‌حال ما به این دادگاه شکایت کردیم و نظام قضائی جمهوری اسلامی را صالح به رسیدگی این پرونده تشخیص دادیم. از نظر قوانین بین‌المللی هم صالح‌ترین مرجع برای رسیدگی به این پرونده دستگاه قضائی جمهوری اسلامی ایران است. البته این مسئله اصلا نافی حق سایر کشورهای ذی‌نفع در این پرونده برای رسیدگی قضائی نیست؛ مگر اینکه سازمان قضائی منصفانه و عادلانه به این پرونده رسیدگی کند که آن‌وقت دیگر آنها حق رسیدگی ندارند. این استدلال‌ها موجب شد خانواده جان‌باختگان راضی شوند در دادگاه شرکت کنند. به‌این ‌رتیب چند نفر از شکات، شکایت‌شان را مطرح کردند. همچنین خانواده‌ها از دادگاه درخواست کردند جلسه بعدی رسیدگی به پرونده به بعد از هفدهم که سالگرد جان‌باختن مسافران هواپیماست، موکول شود. دادگاه این پیشنهاد را نپذیرفت و اعلام کرد روز شنبه هم جلسه تشکیل می‌شود و در آن روز برای بعد تصمیم گرفته می‌شود. با اصرار خانواده‌ها رئیس دادگاه سرانجام قبول کرد روز شنبه جلسه برگزار شود ولی جلسات بعدی به بعد از هجدهم موکول شود. روز شنبه خانواده‌ها به دادگاه نیامدند ولی وکلا حضور پیدا کردیم. در این جلسه اعلام کردیم که قرار بر این بود دادگاه به بعد از سالگرد موکول شود. رئیس دادگاه اما گفت این جلسه برای برگزاری دادگاه در آینده قرار بود تصمیم بگیرد و به‌این‌ترتیب به ما ابلاغ کردند روزهای دوشنبه برای ادامه بررسی باید در دادگاه حاضر شویم. خانواده‌ها و ما روز دوشنبه هم حاضر شدیم. البته باید بدانیم که خانواده‌ها آسیب دیده‌اند و حق هم دارند و به‌شدت هم تحت تأثیر فشارهای روحی و روانی قرار دارند؛ به‌ویژه اینکه فرایند دادرسی هم طولانی شده است و در این میان به اعتراض‌های آنها هم ترتیب اثری داده نمی‌شود. آنها به نحوه رسیدگی و کیفرخواست معترض هستند. امیدواریم دادگاه به همه این موارد کاملا منصفانه رسیدگی کند. من همیشه گفته‌ام که سازمان قضائی نیروهای مسلح، سالم‌ترین سازمان قضائی در جمهوری اسلامی است. برای همین این نهاد باید اعتبارش در این دادگاه را که یک دادگاه بین‌المللی است،‌ حفظ کند. با همه این توضیحات، دادگاه در روز دوشنبه هم وارد رسیدگی به پرونده شد. در این سه جلسه بررسی، عمدتا شکات شکایت‌هایشان را مطرح کردند. البته در روز شنبه هم متهم ردیف‌اول توضیحاتی ارائه کرد که من در آن جلسه حضور نداشتم، ولی در سایر جلسات نوبت به متهمان نرسید و عمدتا شکات و وکلایشان شکایت‌هایی را مطرح کردند. به‌این‌ترتیب جلسه دادگاه روز دوشنبه هم به پایان رسید و قرار بر این شد که دادگاه تاریخ جلسه بعدی را به ما ابلاغ کند.

 متهم ردیف اول این پرونده کیست که در جلسه روز شنبه صحبت‌هایی انجام داد؟

چون دادگاه غیرعلنی است، نمی‌توانم اسامی را اعلام کنم.

 چرا فرایند رسیدگی به این پرونده‌ این‌قدر طولانی شده است؟ برخی سؤال می‌پرسند که چطور مثلا پرونده‌ای در مشهد به این سرعت رسیدگی شده و در این‌سو چنین پرونده‌ای وارد سومین سال رسیدگی‌اش می‌شود؟

باید پذیرفت که در این پرونده پیچیدگی‌های زیادی وجود دارد. در پرونده مشهد یک نفر جرمی را در قبال شخص دیگری مرتکب شده و فرایند رسیدگی به آن آسان‌تر است. البته من هم معتقدم پرونده مشهد هم باید به اتهام قتل عمد بررسی می‌شد تا محاربه. با‌این‌حال این پرونده پیچیدگی‌های خاصی دارد و تعداد شکایت‌ها هم زیاد است. بالاخره اینکه این شلیک عمدی بوده یا غیرعمد و فرماندهان مقصر بودند یا نه، مسائلی است که در فرایندهای کارشناسی باید مورد رسیدگی قرار بگیرد و این رسیدگی به پرونده را طولانی‌تر کرده است. اگر خاطرتان باشد، پرونده لاکربی هم چندین سال طول کشید تا به مرحله صدور رأی رسید.