چین، نفت و پول

در شرایطی که رابطه ایالات متحده و عربستان، یکی از مهم‌ترین متحدان واشنگتن در خاورمیانه به سردی گراییده، رئیس‌جمهور چین روز گذشته به ریاض سفر کرده تا هم در سه نشست مهم حضور یابد و هم قراردادهای سرمایه‌گذاری هنگفتی با عربستان به امضا برساند. «شی جین‌پینگ»، روز گذشته با استقبال محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست‌وزیر عربستان سعودی در یک مراسم تشریفاتی و مجلل وارد ریاض شد. دیپلمات‌های غربی در خاورمیانه می‌گویند تفاوت این مراسم با استقبال ساده عربستان از جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در ماه جولای ژست دیپلماتیک گویایی است که حاکی از عمق تنش در رابطه واشنگتن و ریاض است. عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، با توجه به نبود مشارکت فعال آمریکا در امور منطقه و تأکید دولت جو بایدن بر موضوعات پرتنشی از‌جمله پرونده حقوق بشر عربستان، تلاش می‌کند سیاست خارجی خود را با واقعیت‌های تعادل قوای جدید در سطح جهان انطباق دهد. رهبر چین در دیدار دو‌روزه از ریاض در جلسه‌ای با حضور رهبران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و نشست مشترکی با تعداد دیگری از رهبران کشورهای عربی شرکت خواهد کرد. به نوشته رویترز، برنامه این سفر شامل حضور رئیس‌جمهور چین در «اجلاس همکاری‌های مشترک کشورهای خلیج فارس و چین برای توسعه» و «اجلاس سران کشورهای عربی و چین برای همکاری و توسعه» با حضور سران کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای عربی در ریاض خواهد بود.

رسانه حکومتی عربستان گفته است که سفر رهبر چین و برنامه‌های او در ریاض نشان‌دهنده شکل‌گیری یک «همکاری استراتژیک» بین دو کشور است. در سال‌های اخیر مناسبات دو کشور شاهد توسعه سریع و چشمگیری بوده و عربستان سعودی از مدت‌ها پیش بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت چین است. آمریکا که از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون تضمین‌کننده امنیت عربستان سعودی بوده و هنوز هم بزرگ‌ترین صادرکننده اسلحه و تجهیزات نظامی و امنیتی به این کشور است، از سال‌ها پیش درباره افزایش مشارکت چین در احداث زیرساخت‌های حساس در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هشدار داده است و این سفر می‌تواند نگرانی ایالات متحده را نسبت به نفوذ چین در حوزه خلیج فارس بیشتر کند.

محمد بن سلمان که به دلیل کهولت سن پدرش رهبر واقعی عربستان سعودی تلقی می‌شود، در برابر فشارهای دولت آمریکا برای مهار سیاست‌های منطقه‌ای این کشور از ‌جمله در جنگ یمن مقاومت کرده است و به نظر می‌رسد سیاست بده‌بستان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا را ترجیح می‌دهد. 

محمد بن سلمان در سفر سال ۲۰۱۷ دونالد ترامپ به عربستان سعودی با ترتیب‌دادن مراسم باشکوهی از رئیس‌جمهوری وقت آمریکا استقبال کرد. دیپلمات‌های غربی تأکید کرده‌اند که استقبال و پذیرایی از رهبر چین نیز در حد همان مراسم بود.

در سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی دو کشور قراردادهای نظامی متعددی به ارزش تقریبا صد میلیارد دلار امضا کردند. انتظار می‌رود در جریان سفر شی جین‌پینگ هم قراردادهای تجاری و اقتصادی به ارزش 30 میلیارد دلار بین ریاض و پکن امضا شود.

چین به دلیل تأمین بخش عمده‌ای از نفت مورد نیاز خود و درعین‌حال نگاه تردید‌آمیز مشترک دو کشور به فشارهای غرب درمورد حقوق بشر، عربستان سعودی را یک شریک کلیدی در خاورمیانه می‌داند. وزیر خارجه چین در ماه اکتبر گفت عربستان سعودی برای سیاست منطقه‌ای و کلیت سیاست خارجی پکن یک «اولویت» است. چین برخلاف آمریکا با ایران که رقیب اصلی عربستان سعودی است، مناسبات خوبی دارد. ایران نیز یکی از تأمین‌کنندگان مهم نفت مورد نیاز چین است و با وجود اقدامات دیپلماتیک محدود در یک سال اخیر هنوز با ریاض مناسبات تنش‌آمیزی دارد.با اینکه چین در سال‌های اخیر تلاش می‌کند در عرصه سیاست بین‌المللی نقش فعال‌تری ایفا کند؛ ولی مهم‌ترین انگیزه و محور در مناسبات این کشور با عربستان سعودی روابط تجاری است. علاوه بر نفت، شرکت‌های چینی و سعودی در طرح‌های پتروشیمی و پالایش نفت سرمایه‌گذاری‌های مشترک دارند و ریاض در جلب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای توسعه صنایع داخلی به‌ویژه صنایع تسلیحاتی و خودروسازی روی مشارکت چین حساب می‌کند. طرح‌های بلندپروازانه عربستان سعودی برای توسعه زیرساخت‌های کشور که فقط یک مورد آن پروژه بزرگ «نئوم» با بودجه‌ای حدود ۵۰۰ میلیارد دلار راه‌اندازی شده است، برای شرکت‌های ساختمانی و فنی چین که در سال‌های اخیر فعالیت آنها در خلیج فارس افزایش یافته است، می‌تواند فرصت جدید و درخشانی باشد. عربستان سعودی در دوران ریاست‌جمهوری بایدن، روابط خود با چین را گسترده‌تر از قبل کرده است. توسعه روابط اقتصادی و نظامی دو کشور سبب شده است تا دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس هم جای بزرگ‌تری در روابط‌شان برای این قدرت جهانی باز کنند.

سابقه  روابط

رهبران عربستان سعودی و چین پس از برقراری روابط دیپلماتیک از حدود سه دهه پیش، به‌ طور مستمر برای تقویت و توسعه روابط دوجانبه تلاش کرده‌اند. عربستان سعودی و چین در سال ۱۹۹۰ رابطه دیپلماتیک برقرار کردند و ۹ سال بعد 

جیانگ زمین، نخستین رهبر چین بود که به عربستان سعودی سفر کرد. نقطه اوج این سفر در سال ۱۹۹۹، امضای توافق همکاری نفتی استراتژیک بود.

در سال ۲۰۰۴، عربستان سعودی و چین مجموعه‌‌ای از نشست‌های سیاسی را ترتیب دادند. شرکت نفتی دولتی چین، سینوپک نیز قراردادی برای اکتشاف گاز در عربستان سعودی به امضا رساند. دو سال بعد، پادشاه عربستان سعودی نخستین رهبر عربستان بود که به‌ طور رسمی به چین سفر کرد. در جریان این سفر قراردادهای متعددی در زمینه انرژی امضا شد.

سفر سال ۲۰۰۶ به فرصتی برای همکاری‌های گسترده‌تر در زمینه تجارت و تکنولوژی تبدیل شد. در همان سال هو جینتائو، رئیس‌جمهوری وقت چین، به عربستان سفر کرد و پیش‌بینی کرد که فصل جدیدی در روابط دو کشور آغاز می‌شود. در این سفر هم قراردادهای متعددی به‌ویژه در زمینه انرژی امضا شد و سیاست تجاری نگاه به «شرق» رونق بیشتری گرفت. در آن زمان بیش از نیمی از صادرات نفت عربستان به بازارهای آسیایی می‌رفت.

در سال ۲۰۰۸ در جریان زلزله بزرگ چین، عربستان سعودی ۵۰ میلیون دلار کمک نقدی و ۱۰ میلیون دلار کمک تجهیزاتی به این کشور کرد. رئیس‌جمهوری چین در سال ۲۰۰۹ بار دیگر به عربستان سفر کرد و دو طرف درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌و‌گو کردند.

تا سال ۲۰۱۴، عربستان سعودی بزرگ‌ترین تأمین کننده نفت چین شد و ارزش روابط تجاری دوجانبه به ۶۹‌میلیارد‌و ۱۰۰ میلیون دلار رسید. سه سال بعد، پادشاه عربستان سعودی به چین سفر کرد و در سال ۲۰۱۷ قراردادهایی به ارزش ۶۵ میلیارد دلار بین دو کشور امضا شد. در سال ۲۰۱۹، شاهزاده محمد بن سمان، ولیعهد عربستان سعودی، در جریان تور آسیایی به چین سفر کرد و با رئیس‌جمهوری و مقامات عالی‌رتبه این کشور ملاقات کرد. در این سفر هم قراردادهای زیادی امضا شد که شامل تحقیق و مطالعه در صنعت حمل‌و‌نقل دریایی بود. همچنین شاهزاده محمد بن سلمان ۱۰ میلیارد دلار به ساخت پالایشگاه و تأسیسات پتروشیمی در چین اختصاص داد.