«دام توسیدید» و چشم‌انداز رویارویی واشنگتن و پکن

افزایش نزاع‌ها و تنش‌ها در دنیایی که اختراع سلاح‌های پیشرفته در آن رو به افزایش است و هم‌زمان، افکار و اندیشه‌ها به تعادل می‌رسند، نشان از آن دارد که «دام توسیدید» که جوزف نای و گراهام آلیسون با استناد به آن، از جنگ بالقوه بین یک قدرت نوظهور رو به‌رشد و یک قدرت بزرگ مسلط، هشدار داده بودند، شاید قریب‌الوقوع باشد. توسیدید، ژنرال صاحب‌نام نظامی یونان باستان پیش‌بینی کرده بود براساس ترسی که اسپارت، در جایگاه یک قدرت مسلط، از آتن به‌عنوان یک قدرت نوظهور و روبه‌رشد دارد، جنگ بین آنها اجتناب‌ناپذیر است. اکنون کشمکش جاری میان ایالات‌ متحده آمریکا از یک‌‌ سو و چین و روسیه از سوی دیگر، مشابهت کامل با کشمکشی دارد ‌که میان آتن و اسپارت در یونان باستان جریان داشت، زیرا آمریکا که یک قدرت بزرگ و مسلط است، از رشد قدرت نوظهور چین و تبدیل‌شدن آن به یک قدرت بزرگ و از بازگشت روسیه به جایگاه نخستینش، به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی، در نگرانی به‌سر می‌برد. از سوی دیگر، چین و روسیه به دلیل ترسی که از قدرت آمریکا دارند، یا به‌خاطر بهره‌برداری از نقاط ضعف آن، در تلاش‌اند تا قدرت مسلط آمریکا را به چالش بکشند.

کشمکش میان آمریکا و روسیه را در جنگ اوکراین به روشنی می‌توان دید، اما کشمکش میان آمریکا و چین، بر سر کشور تایوان قابل مشاهده است. میدان این کشمکش که در آن هر دو طرف هم با یکدیگر همکاری می‌کنند، هم رقابت و هم مواجهه دارند، بسیار گسترده است و ابعاد گوناگون نظامی، اقتصادی و راهبردی دارد. درحالی‌که آمریکا از سیاست «چین واحد» که در ۱۹۷۱ در دیدار نیکسون، رئیس‌جمهوری وقت ایالات متحده از پکن اتخاذ کرده بود، گام‌به‌گام فاصله می‌گیرد، چین رزمایش‌های گسترده‌ای پیرامون تایوان انجام می‌دهد و آن را در وضعیت شبه‌محاصره قرار داده است.

جزیره تایوان از زمانی که به دست جیانگ کای‌شک از سرزمین چین جدا شد و او پس از شکست در مقابل مائو تسه‌تونگ، بنیان‌گذار «جمهوری خلق چین»، نام «جمهوری چین ملی» را بر این جزیره گذاشت، تحت حمایت آمریکا قرار گرفت و به کمک آمریکا کرسی چین در سازمان ملل متحد را تا سال ۱۹۷۱ در اختیار داشت. دیدار اخیر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا، از تایوان، آغازگر دیدارهای دیگر مقام‌های آمریکایی و غیرآمریکایی شد. در پی این دیدارها، از فروش سلاح به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار به تایوان و از پذیرش آن به‌عنوان متحد ناعضو در «ناتو» سخن به‌میان آمد. در مقابل نیز تحرکات روزانه نظامی چین در تنگه تایوان فزونی گرفت و این خبر پخش شد که شی‌ جین‌پینگ، رهبر چین، در حال برنامه‌ریزی است تا در دوران ریاست‌جمهوری‌اش، تایوان را به خاک چین بازگرداند. با توجه به اینکه اهمیت محاسبات اقتصادی کمتر از محاسبات راهبردی نیست، آمریکا و چین به تایوان به چشم یک گنج نگاه می‌کنند، چون تایوان کشوری ثروتمند و پیشرفته است و در فناوری اطلاعات و ارتباطات (که هیچ‌گونه ماشین‌آلات پیشرفته امروزی نمی‌تواند بدون آن کار کند) ازجمله کشورهای پیشتاز جهان به‌شمار می‌رود و درآمد سالانه‌اش به حدود ۷۰۰ میلیارد دلار می‌رسد که ۴۴۶ میلیارد دلار آن از صادرات کالاهای فناوری اطلاعات و ارتباطات تأمین می‌شود. در روزهای اخیر و در میان تنش‌های آمریکا و چین بر سر وضعیت تایوان، دولت بایدن از فروش ۱.۱ میلیارد دلار تسلیحات به تایوان خبر داد. وزارت امور خارجه ایالات متحده گفته است که این تجهیزات برای تایوان به منظور «حفظ توانایی‌های دفاعی» ضروری است. به گزارش گاردین، وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که قرارداد میان تایوان و آمریکا از جمله شامل ۳۵۵ میلیون دلار برای موشک‌های هوا به دریای «هارپون» و ۸۵ میلیون دلار برای موشک‌های هوا به هوای «سایدویندر» است. بزرگ‌ترین بخش این قرارداد نیز شامل بسته پشتیبانی لجستیکی ۶۵۵ میلیون دلاری برای برنامه رادار نظارتی تایوان است که هشدارهای دفاع هوایی را ارائه می‌دهد. به دلیل تشدید مانورهای نظامی چین در نزدیکی تایوان، سامانه‌های دفاع هوایی هشدار زودهنگام، اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند. دولت بایدن در بیانیه‌‌ای هم از پکن خواست «فشار نظامی، دیپلماتیک و اقتصادی علیه تایوان را متوقف کند و در عوض وارد گفت‌وگو با این جزیره شود».

در واکنش به این اقدام، لئو پنگیو، سخنگوی سفارت چین در واشنگتن گفت: «فروش تسلیحات به شدت روابط چین و آمریکا و همچنین صلح و ثبات در سراسر تنگه تایوان را به خطر می‌اندازد. چین قاطعانه اقدام‌های متقابل قانونی و ضروری را انجام خواهد داد». در مقابل، وزارت دفاع تایوان از اعلام فروش تسلیحات به این جزیره تشکر کرد و افزود که تایپه فعالیت‌های «تحریک‌آمیز» اخیر چین را یک تهدید جدی می‌داند که باید برای مقابله با آن آماده باشد. اگرچه فروش تسلیحات به تایوان لازم است در کنگره ایالات متحده بررسی شود، اما به نظر می‌رسد اعضای دموکرات و جمهوری‌خواه مخالفتی با تصویب آن نداشته باشند.

هشدار بایدن به پکن

جو بایدن در تازه‌ترین اظهارات خود درباره تنش بر سر تایوان می‌گوید ایالات متحده در صورت حمله چین به تایوان، دست به مداخله نظامی برای دفاع از تایپه می‌زند. او برای اولین بار در یک گفت‌وگوی تلویزیونی در پاسخ به سؤال خبرنگار شبکه «سی‌بی‌اس» که پرسید «در صورت حمله بی‌سابقه چین به تایوان آیا آمریکا از این جزیره دفاع می‌کند؟» گفت بله، قطعا. این در حالی است که ایالات متحده مدت‌هاست به سیاست «ابهام استراتژیک» در مورد تایوان پایبند بوده و مشخص نکرده است که آیا به حمله به تایوان پاسخ نظامی خواهد داد یا خیر. سخنگوی کاخ سفید درست پس از انجام مصاحبه رئیس‌جمهوری ایالات متحده به خبرنگاران گفت «که سیاست ایالات متحده در قبال تایوان تغییر نکرده است». هم‌زمان وزارت خارجه تایوان از بایدن به دلیل تأیید مجدد «تعهد امنیتی قاطعانه دولت ایالات متحده از تایوان» تشکر کرد. این وزارتخانه گفت که «تایوان به تقویت قابلیت‌های دفاعی و تعمیق همکاری‌های امنیتی نزدیک بین تایوان و ایالات متحده ادامه می‌دهد». بایدن همچنین در ماه می ‌گذشته هم سخنانش درباره تایوان را تأیید کرده و گفته بود که «ایالات متحده برای دفاع از تایوان دست به عملیات نظامی خواهد زد». هنوز دولت چین واکنشی به این سخنان رئیس‌جمهوری آمریکا نداشته است. با این حال رهبر چین کمونیست در ماه ژوئن گذشته خطاب به رهبران آمریکا گفته بود «کسانی که با آتش بازی می‌کنند، توسط آتش نابود خواهند شد». رئیس‌جمهوری ایالات متحده در بخش دیگری از مصاحبه خود با شبکه «سی‌بی‌اس» به همتای چینی خود درباره نقض تحریم‌های روسیه هشدار داد. ‌بایدن در این مصاحبه گفت که «چین با نقض تحریم‌های روسیه، دست به اشتباه بزرگی می‌زند». رئیس‌جمهوری دموکرات آمریکا در این گفت‌وگوی تلویزیونی خطاب به چینی‌ها گفت: «با نقض تحریم‌های اعمال‌‌شده علیه روسیه فکر می‌کنید آمریکایی‌ها و دیگران به سرمایه‌‌گذاری در چین ادامه می‌‌دهند، اما من فکر می‌کنم اشتباهی عظیم مرتکب می‌شوید، با این حال تصمیم‌‌گیری در این مورد برعهده خودتان است». البته رئیس‌جمهوری آمریکا در این گفت‌وگوی تلویزیونی تأکید کرد که هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه چین به روسیه تسلیحات فروخته، وجود ندارد.