نگاهی به هفتادونهمین جشنواره فیلم ونیز در گفت‌وگو با محمد اطبایی
سینمای ایران همچنان می‌درخشد
هشدار یا شاید هم واکنشی به افزایش نابرابری. مضمونی در«جنگ جهانی سوم» تازه‌ترین اثر سینمایی هومن سیدی که در جشنواره فیلم ونیز برای نخستین بار دیده شد و جوایز بهترین فیلم و بازیگر مرد بخش افق‌های این جشنواره را به خود اختصاص داد. فیلمی که به نظر می‌رسد مسیر جشنواره‌ای موفقی پیش‌رو داشته باشد و از اکرانش در ایران هنوز خبری به گوش نمی‌رسد.
هشدار یا شاید هم واکنشی به افزایش نابرابری. مضمونی در«جنگ جهانی سوم» تازه‌ترین اثر سینمایی هومن سیدی که در جشنواره فیلم ونیز برای نخستین بار دیده شد و جوایز بهترین فیلم و بازیگر مرد بخش افق‌های این جشنواره را به خود اختصاص داد. فیلمی که به نظر می‌رسد مسیر جشنواره‌ای موفقی پیش‌رو داشته باشد و از اکرانش در ایران هنوز خبری به گوش نمی‌رسد. سیدی در این فیلم به سراغ زندگی کارگری روزمزد به اسم شکیب رفته که محل کار و لوکیشن فیلمی درباره جنایات نازی‌ها در جنگ جهانی دوم است. وقتی اتفاقی برای بازیگر نقش هیتلر در فیلم می‌افتد، شکیب به خاطر شباهت به هیتلر به‌عنوان بازیگر نقش او انتخاب می‌شود و از اینجا به بعد در هزارتویی از اتفاقات مختلف فرومی‌رود.
هفته‌هاست که چشم‌های بسیاری مسافران ایرانی جشنواره فیلم ونیز را دنبال می‌کند. امسال قدیمی‌ترین جشنواره سینمای جهان باز هم شاهد حضور سینماگرانی از ایران بود که از نخستین روزهای حضورشان در جشنواره و نمایش آثارشان، دقایقی طولانی در سالن نمایش فیلم تشویق شدند و در اختتامیه این رویداد هنری نام سینمای ایران بار دیگر درخشید.
لیلا حاتمی که امسال یکی از اعضای هیئت داوران بخش مسابقه اصلی جشنواره ونیز بود، جایزه سالانه «زن در سینما» را به همراه «آدری دیوان»، روزنامه‌نگار، نویسنده، فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان لبنانی‌الاصل «ملیکا آیان» هنرمند و خواننده ایتالیایی، «دریا ترگوبووا» بازیگر و تهیه‌کننده اوکراینی و «کیارا اوگولینی» روزنامه‌نگار سینمایی اهل کشور ایتالیا دریافت کرد. جایزه‌ای که توسط روزنامه‌نگاران سینمایی زن ایتالیا اعطا می‌شود.
هومن سیدی برای کارگردانی فیلم «جنگ جهانی سوم» جایزه بهترین فیلم و محسن تنابنده جایزه بهترین بازیگر مرد بخش افق‌ها را به خود اختصاص دادند و فیلم «خرس نیست» به کارگردانی جعفر پناهی جایزه ویژه هیئت داوران بخش مسابقه اصلی را دریافت کرد. پناهی سال‌ها پیش، برای فیلم «دایره» جایزه اصلی شیر طلایی بهترین فیلم جشنواره را به خود اختصاص داد.
محسن تنابنده جایزه‌اش را به تمام جامعه کارگران ایران و همسرش تقدیم کرد و هومن سیدی جایزه‌اش را سهم مردم ایران دانست.
محسن تنابنده بعد از دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز در نشست خبری درباره نقشی که در فیلم «جنگ جهانی سوم» ایفا کرد، توضیح داد و گفت: «عمده کشورهایی که در حال گسترش هستند و در آنجا جنگ وجود دارد و البته ذخایر انرژی مثل نفت و گاز دارند تا بتوانند ثروتمند باشند، به‌خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس، به جز چند کشور عربی، عمدتا آدم‌هایی شبیه شخصیت «شکیب» قصه را در آنجا می‌بینیم. ثروتی که هم کشورهای دیگر به آن چشم دارند و دوست دارند از راه دوستانه و اقتصادی یا غیردوستانه از آن استفاده کنند و در کنار آن، آدم‌هایی که در داخل آن کشورها هستند به دلیل شرایطی، این ثروت در کشورشان خوب نمی‌چرخد. «شکیب» فقط به دنبال امرار معاش است تا بتواند روزمره زندگی کند. اما شرایط او را به سمتی می‌برد تا تبدیل به یک آنارشیست شود. این تغییر وضعیت برای من آشنا بود، چراکه در جامعه‌ام این آدم‌ها را می‌بینم و قطعا در سطح جهان هم آدم‌های آشنایی با این وضعیت هستند. تبدیل یک آدم معمولی به یک آنارشیست، باعث شد این نقش را بازی کنم».
هومن سیدی هم در دقایق کوتاهی از نشست خبری به ویژگی‌های ونیز و جشنواره اشاره کرد و گفت: «همیشه آرزو داشتم در فستیوال ونیز حضور داشته باشم. دلم می‌خواست ونیز را ببینم. این جایزه جدا از اینکه مسیر حرفهای هر فیلم‌سازی را تغییر می‌دهد، برای من مفاهیم دیگری دارد. فکر می‌کنم اگر همه مردم دنیا همدیگر را دوست داشته باشند، هرگز هیچ جنگی
اتفاق نمی‌افتد».
جشنواره فیلم ونیز همیشه از دریچه سینما به انتخاب فیلم پرداخته است
محمد اطبایی پخش‌کننده و کارشناس بین‌المللی سینمای ایران درباره ویژگی‌های جشنواره فیلم ونیز که در سال‌های برگزاری‌اش میزبان خوبی برای فیلم‌های ایرانی بوده است به «شرق» گفت: «به نظرم جشنواره ونیز در قیاس با جشنواره‌های دیگر سطح بالای دنیا مثل کن و برلین همیشه توجه ویژه‌ای به سینمای واقعی و مؤلف ایران داشته است و تاریخچه حضور فیلم‌های ایرانی در جشنواره ونیز هم نشان‌دهنده این مطلب است. گاه درباره جشنواره‌های دیگر نکاتی گفته می‌شود که معمولا درست است. اما جشنواره فیلم ونیز همیشه از دریچه سینما به انتخاب فیلم پرداخته و تا حد زیادی این موضوع مدیون شخص آلبرتو باربارا مدیر جشنواره فیلم ونیز است».
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «امسال در ونیز همه‌چیز حیرت‌انگیز بود. فیلم‌هایی از سینماگران ایرانی در بخش‌های مختلف جشنواره شرکت داشتند و یک داور از ایران داشتیم و در پایان هم سه جایزه به سینمای ایران رسید. همه این موارد نشانگر توجه به سینمای ایران است. در حالی که بسیاری از کشورهای صاحب سینما در جشنواره اصلا حضور نداشتند و من این را به سال موفقیت‌آمیز سینمای ایران در سال 2022 تعمیم می‌دهم که از برلین شروع شد و در کن ادامه پیدا کرد و بعد به کارلووی واری رسید و در ونیز از شش فیلم ایرانی حاضر در جشنواره، سه جایزه گرفتیم و در ادامه در جشنواره تورنتو هم تعداد قابل توجهی فیلم ایرانی را پذیرفته شدهططط است».
اطبایی در پاسخ به این پرسش که استقبال تماشاگران از فیلم‌های ایرانی حاضر در جشنواه ونیز چطور بود؟ گفت: «تلاش کردم فیلم‌های ایرانی را در جشنواره ببینم و واکنش‌ها نسبت به فیلم‌های ایرانی فوق‌العاده بود. حتی در فضای جشنواره و دور از سالن نمایش فیلم، سینماگران ایرانی با واکنش‌های خوب تماشاگران روبه‌رو می‌شدند. برخلاف جشنواره فیلم کن که برای عموم مردم نیست و فیلم‌ها فقط برای دست‌اندرکاران حرفهای سینما نمایش داده می‌شود، در ونیز و برلین این‌طور نیست. با این همه، شرایط ونیز خاص‌تر است و مردم مشتاقانه سینما را دنبال می‌کنند و به عشق دیدن فیلم‌های خوب به جشنواره می‌آیند و سالن‌های نمایش‌دهنده فیلم در ونیز معمولا پر از جمعیت است. طبیعی است که همیشه تفاوت‌هایی در رأی هیئت داوران، مردم و منتقدان وجود دارد. اما در نهایت جایزه‌ها هم از بین فیلم‌هایی که مورد استقبال مردم قرار گرفت، اهدا شد».
اطبایی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در پاسخ به این پرسش که نظر غالب مخاطبان و منتقدان درباره تازه‌ترین اثر سینمایی هومن سیدی، «جنگ جهانی سوم»، چه بود؟ گفت: «جالب بود که اکثرا فیلم را دوست داشتند. برخورد مخاطبان فیلم، دست‌اندرکاران حرفهای سینما و منتقدان با فیلم فوق‌العاده بود. فیلمی که نشان داد هر مخاطبی را با سلیقه‌های مختلف راضی می‌کند و همه در جشنواره هم‌نظر بودند که این فیلم یک صدای جدید در سینمای ایران است و با «جنگ جهانی سوم» نوع جدیدی از تولیدات سینمای ایران را می‌بینیم و از این جهت برای همه مخاطبان فیلم در ونیز جذاب بود. همان‌طورکه آلبرتو باربارا در کنفرانس مطبوعاتی معرفی فیلم‌های حاضر در جشنواره فیلم ونیز اشاره کرد که یکی از اورجینال‌ترین قصه‌ها را در «جنگ جهانی سوم» می‌بینیم و یک شگفتانه در جشنواره است و حتما در پایان تماشاگرانش را هم دچار شگفتی می‌کند. به مرور در طول جشنواره فیلم ونیز شاهد بودیم که اگر با عوامل فیلم در رستوران یا کافه‌ای نشسته بودیم، مردم عادی مراجعه می‌کردند و درباره فیلم حرفهای جذابی می‌زدند که باعث دلگرمی بود. در پایان هم دو جایزه به این فیلم تعلق گرفت. اما نکته جالب برخورد داوران بخش افق‌های جشنواره بود که در میهمانی شام پس از اختتامیه، در دیداری که با آنها داشتیم گفتند که همه داوران این بخش درمورد بهترین‌بودن فیلم هم‌نظر بودند و تمام آرا به «جنگ جهانی سوم» تعلق گرفت و درباره جایزه محسن تنابنده هم همین موضوع صدق می‌کرد و در همین گفت‌وگو‌ها اشاره می‌کرد با اینکه فیلم‌های دیگری برای ارزیابی مانده بود، مطمئن بودند جایزه بهترین بازیگر متعلق به محسن تنابنده است. به نظرم این نوع اظهار نظر قطعی، می‌تواند نشان‌دهنده کیفیتی از فیلم باشد و فکر می‌کنم از الان به بعد هم اتفاقات خوبی برای فیلم رخ خواهد داد».
او در پایان در پاسخ به این پرسش که با توجه به حواشی جشنواره فیلم کن و اظهار نظر عوامل فیلم‌های حاضر در این جشنواره که منجر به اتفاقاتی در داخل کشور شد، حضور سینماگران در این دوره از جشنواره فیلم ونیز را چطور ارزیابی می‌کند؟ گفت: «معتقدم بچه‌های سینماگر ایرانی در نشست‌های خبری بسیار مسلط و درست با موضوعات و پرسش‌ها برخورد کردند. با اینکه از شبکه‌های فارسی‌زبان روزانه پنج، شش گزارش درباره جشنواره فیلم ونیز پخش می‌شد و حتی در نشست پرسش و پاسخ درباره فیلم‌ها پرسش‌های غیرمتعارف و غیرحرفه‌ای مطرح می‌شد، اما کنفرانس‌های مطبوعاتی تمامی فیلم‌ها بسیار حرفهای برگزار شد و پرسش‌ها با پختگی تمام پاسخ داده می‌شد. حتی نوید محمدزاده که در جشنواره فیلم کن تجربه دیگری داشت، در اینجا بسیار حرفهای به پرسش‌ها پاسخ داد و با وجود تلاش یکی، دو روزنامه‌نگار متعلق به رسانه‌های فارسی‌زبان، وارد هیچ حاشیه‌ای نشد و جشنواره فیلم ونیز از این جهت هم نسبت به جشنواره‌های دیگر متمایز بود».
