واکنش به محتوای جلسه شورای ششم و دیوان عدالت اداری درخصوص باغات
بازگشت به باغ‌کُشی
سلیقه مدیران و تصمیم‌گیران جدید شهر در حفظ فضای سبز و باغات با مدیران پیشین تهران تفاوت بنیادین دارد
نورا حسینی: سلیقه مدیران و تصمیم‌گیران جدید شهر در حفظ فضای سبز و باغات با مدیران پیشین تهران تفاوت بنیادین دارد. اولین تغییر مهمی که شورای ششم از همان روزهای ابتدایی آغاز به کارش به دنبال آن بود، اصلاح مصوبه خانه‌باغ بود؛ مصوبه‌ای که شورای پنجم آن را جایگزین مصوبه برج‌باغ کرده بود. به گفته بسیاری از کارشناسان مصوبه برج‌باغ طی یک دهه انگیزه ساخت‌وساز در باغات تهران و تخریب چندین هکتار باغات ارزشمند تهران را فراهم کرد.
به‌تازگی مدیران شهری و اعضای شورای شهر با رئیس دیوان عدالت اداری دیدار کرده‌اند. بر اساس بازتاب خبری این دیدار، یکی از اصلی‌ترین محورهای گفت‌وگوی طرفین موضوع باغات در تهران بوده است. مهدی چمران که در سال‌های گذشته انتقادهای زیادی را به دلیل مصوبه برج‌باغ تحمل کرده و بعد از بازگشت دوباره به عرصه مدیریت شهری در جواب همه انتقادها با دفاع دوباره از مصوبه برج‌باغ‌ها مشکل اصلی را در نظارت بر اجرای دقیق این مصوبه دانسته و منتقدان را متهم به سیاسی‌کاری کرده بود، در این دیدار به رئیس دیوان عدالت اداری گفته است: کسانی که باغ دارند تنها می‌توانند
۱۵ درصد باغ خود را در دو طبقه بسازند و همین مصوبه منجر به شکایات بسیار در دیوان شده است. انتظارم این است که قضات دیوان مطابق با قانون به این شکایات رسیدگی کنند و آرای صادره از شورای شهر به کارشناسان واگذار نشود.
حکمت علی مظفری، رئیس دیوان عدالت اداری، هم در این نشست گفت: زمانی که در دادگستری بودم، بیشتر گرفتاری‌ها و شکایات در این زمینه مربوط به تغییر کاربری بود. یک گله پنهان در دل برخی از مراجعان وجود دارد؛ آن‌هم این است که در شهرها فضای سبز مناسبی وجود ندارد، در باغات نیز اجازه ساخت داده نمی‌شود؛ ازاین‌رو ما مجبور هستیم که برخلاف قانون عمل کنیم. آیا با عدم صدور پروانه توانسته‌ایم باغات را حفظ کنیم، اگر موفق نبوده‌ایم، باید قانون اصلاح شود.
انتقادها را به جان بخرید، مصوبه خانه‌باغ را اصلاح کنید
مدتی پیش هم مهدی بابایی، رئیس کمیته حفظ و گسترش فضای سبز و باغات شورای ششم شهر تهران، با اشاره به اینکه رویکرد صددرصد سلبی درخصوص حفاظت از قطع درختان را متوقف نمی‌کند، به انتقاد از مصوبه شورای پنجم در جهت حفظ باغات تهران پرداخته و گفته بود نگاهی را که رئیس شورای شهر تهران درخصوص خانه‌باغ‌ها و ساخت‌وساز در این حوزه دارند، قبول دارم؛ چون رویکرد صددرصد سلبی که دوره پنجم در حوزه حفاظت از درختان پیش گرفت، موفق نبوده است. مدلی که پیش از دوره پنجم اجرا می‌شده، به دلیل اجرانشدن صحیح مصوبه از سوی شهرداری تهران دچار اشکالاتی بوده؛ اما مصوبه شورا، مصوبه خوبی بوده، ولی شهرداری تهران در اجرای آن تخلفاتی انجام داده و شورای پنجم به جای اینکه نظارت را قوی کند و شهرداری را در این حوزه سرخط کند، یک مصوبه صددرصد سلبی گذاشته که بعد حدود چهار‌سال‌و نیم از این مصوبه، موفقیت‌آمیز نبوده و نه‌‌تنها جلوی قطع درختان را نگرفته، بلکه کم‌‌و‌بیش درختان را قطع می‌کند.
او از اعضای کمیسیون معماری و شهرسازی خواسته بود که جایگزین مصوبه خانه‌باغ را پیگیری کنند؛ هرچند که به گفته او اگر این تغییرات را دنبال کنند، با یک هجمه غیر‌عادلانه رسانه‌ای روبه‌رو می‌شوند؛ اما این را به جان بخرند و این اقدام را انجام دهند.
مصوبه برج‌باغ نمی‌تواند مدعی صیانت از باغ باشد
محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای پنجم شهر تهران، درباره انتقادهایی که به مصوبه خانه‌باغ می‌شود و آن را در حفاظت از باغات بی‌اثر می‌دانند، به «شرق» می‌گوید: هنوز هم نگاه بازگرداندن مصوبه برج‌باغ‌ها پیگیری می‌شود و این نگاه نمی‌تواند مدعی صیانت از باغات شهر تهران باشد. نگاهی که نزدیک به دو دهه مسئولیت اداره شهر را بر عهده داشته و نگاهی کالایی و کالبدی صرف به شهر دارد.
او ادامه می‌دهد: نگاهی که اعتقاد دارد شهر باید فروش برود، از زمین تا هوای شهر و از محل این فروش یک‌سری پروژه‌های شهری با رویکرد عمرانی ایجاد شود و این رویکرد را خدمت به شهر می‌دانند.
سالاری معتقد است: آنها در محدوده زمانی که مسئولیت اداره امور شهر را بر عهده داشتند، قطعا اقدامات ارزشمندی انجام دادند که جای تقدیر و تشکر دارد؛ اما در حوزه صیانت از باغات و فضای سبز به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانند مدعی صیانت و حفاظت از باغات باشند.
او با اشاره به آمارهایی که در دو دهه اجرای مصوبه برج‌باغ از تخریب باغات به دست آمده، می‌گوید: عدد و رقم‌ها کاملا شفاف است؛ از دوستانی که می‌گویند نگاه گذشته باعث می‌شود مردم درختان را حفظ کنند، یک سؤال دارم و آن اینکه در دوره اجرای مصوبه برج‌باغ چند درصد این باغات ارزشمند تهران از بین رفت؟
سالاری ادامه می‌دهد: در شهر تهران دو نوع باغ داریم؛ باغات به‌هم‌پیوسته و انبوه و باغات پراکنده. باغات به‌هم‌پیوسته شهر تهران در شمال غرب و شمال شرق تهران متمرکز هستند. در همان دوره، تصاویر هوایی نشان می‌دهد بیش از 70 درصد باغات انبوه ارزشمند شهر به‌طور کلی از دست رفته است. درباره باغات پراکنده همین اتفاق تکرار شده، در دوره دوم شورای شهر تهران و شهرداری آقای احمدی‌نژاد که مصوبه برج‌باغ رویه شد و بعدا در شورای عالی شهرسازی هم به‌عنوان پیوست چهارم طرح جامع شهر تهران قانون شد.
به گفته سالاری، گزارش رسمی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در ابتدای شورای پنجم یعنی زمانی که شورا مصوبه برج‌باغ را لغو کرد و در‌صدد جایگزینی آن بود، حکایت از آن داشت که حدود 130 هکتار باغ ارزشمند با درختان کهن‌سال بعضا چند‌صد‌ساله به موجب مصوبه برج‌باغ در شهر تهران از دست رفته است.
تخریب باغات درآمد چندانی برای شهرداری نداشت
نتیجه این همه ساخت‌وساز و بارگذاری در این باغات برای شهرداری و شهروندان چه بوده است؟ رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای پنجم شهر تهران در پاسخ به این پرسش می‌گوید: برای شهروندان از‌دست‌دادن فضاهای بسیار ارزشمند باغ‌هایی که دارای ارزش اکولوژیک بودند. با توجه به مشکلات زیست‌محیطی که شهر تهران دارد، این باغ‌ها می‌توانست محل حضور مردم باشد. این در حالی بود که تخریب این باغ‌ها با همان نگاه کالایی و درآمدی هم مابازای آنچنانی نداشت؛ چراکه گزارش‌ها نشان می‌دهد از سال 86 تا سال 96، 130 هکتار باغ زیر بارگذاری درخور توجه رفته و در نهایت کمتر از یک درصد عوارضی که شهرداری از محل ساخت‌وساز در شهر تهران در این 10 سال نصیبش شده از محل بارگذاری در باغات بوده است؛ یعنی حدود هزار میلیارد تومان درآمد از این محل نصیب شهرداری تهران شده و مابازای آن 129 هکتار باغ با درختان چند‌صد‌ساله و چند‌ده‌ساله از دست رفته است و بنابراین ضرورت دارد دوستداران محیط زیست و آقای زاکانی به‌عنوان شهردار تهران، جلسه‌ای گذاشته و این موارد را بررسی کنند. اعضای شورای شهر کنونی و مشاورانی که شهرداری تهران را برای درآمدزایی تشویق به لغو مصوبه شورای پنجم می‌کنند، بدانند از این محل درآمد چندانی نصیب شهرداری نمی‌شود جز اینکه در تاریخ شهرداری و مدیریت شهری این دوره به‌عنوان یک نقطه ضعف جدی باقی بماند.
ازبین‌بردن درختان، ماهیت باغ‌بودن ملک را تغییر نمی‌دهد
سالاری با اشاره به اینکه بارها اعلام شده مصوبه خانه‌باغ که مجوز بیش از دو طبقه و سطح اشغال 15 درصد را نمی‌دهد، باعث شده صاحبان این باغ‌ها درختان را خشک کنند و حتی در جلسه با ریاست دیوان عدالت اداری نیز این موضوع مطرح شده است، می‌گوید: خشک‌کردن این درختان افزون بر جرایم درخور توجهی که به موجب مصوبه شورا دارد، باعث نمی‌شود نوعیت باغ عوض شود و همچنان آن پلاک باغ می‌ماند و به موجب مفاد طرح تفصیلی و بر اساس مقرراتی که در فرایند صدور پروانه در کمیسیون‌های ماده هفت حاکم است، حتی اگر یک نفر همه درختان یک باغ را خشک کند، به‌هیچ‌عنوان آن عرصه از باغ‌بودن خارج نمی‌شود؛ کمااینکه هم در دوره پنجم و هم در دوره چهارم و سوم و هم این دوره که پرونده‌ها در شورا برای تشخیص باغ و غیر باغ مطرح می‌شود، بارها دیده شده پرونده‌ها شامل زمین‌هایی است که حتی یک درخت هم ندارند یا درختان بسیار محدودی دارند و حد‌نصاب درخت برای باغ‌بودن را ندارند، ولی چون در تصاویر هوایی در سوابق این پرونده‌ها درخت بوده و درختان در طول زمان از دست رفته‌اند، آنها باغ شناخته می‌شوند و بنابراین کسانی که این سخنان را مطرح می‌کنند، می‌خواهند صورت‌مسئله را پاک کنند و به شکلی فرافکنی کرده و ذهنیت‌ها را مخدوش کنند. دوستانی که در مقام تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی هستند، بهتر می‌دانند که از شاخصه‌های تشخیص باغ یا غیر باغ صرفا داشتن درخت در وضع موجود نیست و این قانون مصوب مجلس است و در آیین‌نامه‌های ملاک عمل برای تشخیص باغ هم تصریح شده که یکی از دلایل باغ‌بودن داشتن درخت در سال‌های گذشته است.
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای پنجم شهر تهران اضافه می‌کند: در دوره‌های چهارم و پنجم هم بارها اعلام کردم که نباید رویکردهای شورا، شهرداری و نظام تصمیم‌گیری در قبال باغات صرفا سلبی باشد؛ یعنی توأم با رویکرد سلبی باید رویکرد ایجابی نیز داشته باشد و شورای شهر تهران در دوره پنجم هم‌زمان با تصویب مصوبه خانه‌باغ، علاوه بر اینکه با رویکرد سلبی میزان ساخت‌وساز را محدود کرد، از طرف دیگر بسته‌های تشویقی برای بهره‌برداری یا ایجاد کاربری سازگار و متناسب با باغات را مصوب کرد و به شهرداری اجازه داد کسانی که صاحبان این باغ‌ها هستند بتوانند حتی بدون تأمین پارکینگ در این باغ‌ها کاربری‌هایی در حوزه‌های فرهنگی، گردشگری، تفرجگاهی و... داشته باشند. اعضای شورای ششم هم می‌توانند این نگاه را توسعه دهند و بسته‌های تشویقی جدی‌تری را به این حوزه اضافه کنند. این سخن که با مجوز ساخت‌وساز در باغات درختان حفظ می‌شود، به طنز شبیه است.
ایجاد دادگاه تخصصی برای رسیدگی به تخلفات شهرسازی
او پیشنهاد می‌دهد: در چنین جلساتی که اعضای شورای شهر با مقامات قضائی دارند، به‌جای آنکه تصمیم مشترک بگیرند و با یکدیگر همراهی و همدلی کنند که دوباره در باغات بارگذاری شود و ساخت‌وساز به باغات باز‌گردد، در راستای عملیاتی‌کردن مفاد طرح جامع و طرح تفصیلی شهر تهران با همدیگر همکاری کنند. یکی از اقدامات بسیار خوبی که در طرح جامع سال 86 شهر تهران پیش‌بینی شده، ایجاد دادگاه‌ها یا دادسراهای تخصصی مربوط به عدول از مقررات شهرسازی و معماری در شهر تهران است. اینکه برخی از مسئولان اعم از مسئولان قضائی یا مسئولان اجرائی یا مسئولان شورای شهر این اختیار را به خود می‌دهند که بگویند مجوز ساخت‌وساز در باغات بدهیم، بازمی‌گردد به این دادسراها و دادگاه‌های تخصصی. در همه سال‌ها و در همه مدیریت‌ها، تخلفاتی بسیار جدی در این حوزه‌ها صورت گرفته و دیدیم که یک مرجع قانونی و نهاد نظارتی مثل سازمان بازرسی کل کشور یا مقامات قضائی به صورت جدی به آن ورود نکردند.
تخلفاتی که باعث ازبین‌رفتن باغ‌های این شهر شد. رونق امضاهای طلایی و ساخت‌وسازهای انبوهی که در اصل حقوق عمومی سایر شهروندان را در نظر نمی‌گیرد، به دلیل نبود دادگاه‌های تخصصی گسترده شد و از طرف دیگر شهروندان به‌عنوان صاحبان شهر نمی‌توانستند یا نمی‌دانستند چگونه از این تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازانی که این اتفاقات را رقم می‌زنند شکایت و دادخواهی کنند و موجب می‌شد این روند ادامه پیدا کند. اگر امروز شهروندان تهرانی، کمپین‌های محیط زیست و جامعه مدنی آشنایی لازم را داشته باشند که چگونه از تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران شکایت کنند، آنگاه بساط تصمیمات و مصوباتی که مغایر با حقوق عمومی شهر و حق بر شهر است برچیده می‌شود.
پرونده برج‌باغ‌ها را در اختیار مردم قرار دهید
علی اعطا، سخنگو و عضو شورای پنجم شهر تهران هم درباره دفاع از مصوبه برج‌باغ و تلاش برای احیای آن به «شرق» می‌گوید: مصوبه برج‌باغ که طی 15 سال، باغ‌های تهران را به برج و بتن و آهن تبدیل کرد، چه جای دفاعی دارد. دوستان دسترسی‌های سامانه شهرسازی را به روی عموم باز کنند و تمام پرونده‌های ساختمانی برج‌باغ را به صورت شفاف در اختیار عموم قرار بدهند. مردم قضاوت می‌کنند که برج‌باغ که در دوره‌های دوم، سوم و چهارم شورا ملاک عمل بود، باعث حفظ باغ‌های شهر شد یا لغو برج‌باغ.
وی ادامه می‌دهد: برخی از دوستان خود را انقلابی می‌دانند، اما وقتی می‌خواهند در رابطه با مسائل باغ‌های شهر تصمیم بگیرند، چشم خودشان را به روی همه تذکرات مقام معظم رهبری می‌بندند و به سمت سوداگری زمین می‌غلتند. اتفاقا کاری که ما در شورای پنجم برای نجات باغ‌های تهران از چنگ برج‌باغ‌سازان انجام دادیم، کاری انقلابی بود. من در جلسه لغو مصوبه برج‌باغ در 22 اسفند 96 در صحن علنی شورا به‌عنوان مخبر کمیسیون مشترک (شهرسازی و محیط زیست) صحبت کردم، سابقه تصویب برج‌باغ، تبعات منفی آن و راهکار فعلی را توضیح دادم و بخش‌هایی از فرمایشات مقام معظم رهبری هم در رابطه با موضوع صیانت از محیط زیست و باغ‌ها و باغستان‌ها را در همان جلسه قرائت کردم و موضوع را شرح دادم. تا جایی که مطلعم در شورای ششم این‌گونه نیست که همه افراد مدافع احیای مصوبه برج‌باغ باشند. برخی از دوستان شورای ششم در یک سال اخیر مواضع خوب و قابل دفاعی در حفاظت از باغات گرفته‌اند و خوب عمل کرده‌اند.
نمی‌شود برج‌باغ را احیا کرد
سخنگوی شورای پنجم شهر تهران درباره انتقادهایی که به مصوبه خانه‌باغ می‌شود هم توضیح می‌دهد: در استدلال برخی از دوستان شورا که از مصوبه ما در شورای پنجم اشکال می‌گیرند، یک اشکال اساسی وجود دارد که آن را عمدا یا سهوا نادیده می‌گیرند. می‌گویند مصوبه خانه‌باغ شورای پنجم موفق نبود، چون کسی نرفته است برای ساخت‌وساز در باغ پروانه بگیرد. تفاوت اینجاست که آنها ساخت‌وساز در باغ را یک پیش‌فرض ضروری می‌دانند و ما برعکس، عدم ساخت‌وساز در باغ را یک ضرورت می‌دانیم. آنها در سمت ساخت‌وساز در باغ‌ها ایستاده‌اند، ما در سمت منع ساخت‌وساز در باغات. لغو مصوبه برج‌باغ یکی از نقاط عطف شورای پنجم بود. جمعی از اعضا اراده کردند و با وجود همه فشارها با جدیت پای آن ایستادند. ساعات طولانی موضوع بررسی شد و جلسات طولانی صرف اقناع سایرین شد تا بتوان با اجماع آن را به نتیجه رساند. کار ساده‌ای نبود. من خاطرم هست پیش از انتخابات شورا، در یکی از جلساتی که با برخی دوستان تشکل‌های حرفه‌ای و تخصصی داشتیم، گفتم جمع دوستان ما اگر به شورا برویم، برج‌باغ را لغو خواهیم کرد. می‌گفتند کار ساده‌ای نیست و شما مطالباتی ایجاد نکنید که نتوانید به آن پاسخ بدهید. اما جمع ما در شورای پنجم بررسی‌ها و مطالعات لازم را کرده بود و اراده کرد این اقدام مهم را انجام بدهد و انجام داد.
این عضو سابق شورای شهر تهران ادامه می‌دهد: من برای آقای مهندس چمران احترام زیادی قائل هستم اما معتقدم در جلسه شورای شهر تهران و دیوان عدالت اداری، مطالبی که در بحث باغات از قول ایشان در خبرگزاری‌ها مطرح شده اگر درست باشد، متأسفانه آدرس غلط داده شده است. البته مسئولان دیوان عدالت اداری هم کسانی نیستند که یک‌طرفه به قاضی بروند. موضوع برج‌باغ کاملا روشن است که با باغ‌های شهر تهران چه کار کرد. کاری که شورای پنجم هم انجام داد و برج‌باغ را لغو کرد، روشن است.
به گفته اعطا دوستان می‌دانند که نمی‌شود برج‌باغ یا چیزی شبیه به آن را به‌راحتی احیا کرد. اولا تشکل‌های مدنی و زیست‌محیطی و تخصصی و همچنین رسانه‌ها نسبت به موضوع باغات حساسیت جدی پیدا کرده‌اند؛ بنابرین ابعاد اجتماعی موضوع بسیار جدی‌تری از ابعاد فنی و حقوقی آن است. ثانیا مانع دوم بر سر راه احیای برج‌باغ، شورای عالی شهرسازی و معماری است. بعید است آنها با احیای برج‌باغ موافقت کنند. به نظرم دوستانی که در پی احیای برج‌باغ هستند، این دو مطلب را می‌دانند وگرنه در این یک سال اخیر که بارها درباره آن صحبت کرده‌اند، اقدام می‌کردند.
