به بهانه هفتادونهمین جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز و حضور پرشمار سینماگران کشور بررسی شد
ونیز در قاب سینمای ایران
دو ماه پیش، درست زمانی که سعید روستایی در «کن» جایزه بهترین فیلم بخش رقابتی اصلی را از هیئت داوران فدراسیون بین‌المللی منتقدان (فیپرشی) برای فیلم «برادران لیلا» دریافت کرد، در ایران اتفاقات دیگری در جریان بود. اداره نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که پروانه نمایش فیلم سینمایی «برادران لیلا» که بدون طی‌کردن تشریفات و روند قانونی برای جشنواره فیلم کن ارسال شده بود، به دلیل تخلفات و سرپیچی از مقررات صادر نمی‌شود.
بهناز شیربانی: دو ماه پیش، درست زمانی که سعید روستایی در «کن» جایزه بهترین فیلم بخش رقابتی اصلی را از هیئت داوران فدراسیون بین‌المللی منتقدان (فیپرشی) برای فیلم «برادران لیلا» دریافت کرد، در ایران اتفاقات دیگری در جریان بود. اداره نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که پروانه نمایش فیلم سینمایی «برادران لیلا» که بدون طی‌کردن تشریفات و روند قانونی برای جشنواره فیلم کن ارسال شده بود، به دلیل تخلفات و سرپیچی از مقررات صادر نمی‌شود. همان زمان محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد نیز در واکنش به حضور این فیلم در جشنواره فیلم کن بدون اعمال تغییرات مورد تأیید وزارت ارشاد در فیلم، اعلام کرد: «بنای ما در این دولت این است که قانون را رعایت کنیم و همهچیز طبق روال قانونی پیش خواهد رفت. من به دوستان در سازمان سینمایی گفتم مُر قانون را رعایت کنند».
با اینکه پرونده فیلم «برادارن لیلا» همچنان باز است و خبری از اکرانش در ایران نیست، اما رویکرد وزارت ارشاد در برخورد با این فیلم تا حد زیادی سینماگرانی که راه نمایش جشنواره‌ای را در پیش گرفته‌اند، آگاه کرد. فیلم‌هایی که تا پیش از این نسبت به اخذ پروانه نمایش اقدام نکرده‌اند و نخستین نمایش عمومی فیلم‌هایشان در جشنواره‌های خارجی خواهد بود. مدتی قبل جشنواره فیلم ونیز، از معتبرترین جشنواره‌های سینمایی دنیا، از حضور پررنگ سینمای ایران در این جشنواره خبر داد. فیلم سینمایی «جنگ جهانی سوم» ساخته هومن سیدی به عنوان یکی از فیلم‌های بخش رقابتی افق‌ها معرفی شد. «بی رؤیا» به کارگردانی آرین وزیردفتری در بخش افق‌ها اکسترا حضور دارد. وحید جلیلوند با فیلم سینمایی «شب، داخلی، دیوار» و جعفر پناهی با کارگردانی فیلم «خرس نیست»، دو نماینده سینمای ایران در بخش مسابقه اصلی جشنواره امسال ونیز هستند. جلیلوند پیش از این نیز با فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» سال ۲۰۱۷ در بخش افق‌های ونیز حضور داشت. فیلم «تنها» به کارگردانی جعفر نجفی نیز در بخش خارج از مسابقه نوزدهمین دوره بخش مستقل روزهای ونیز به نمایش گذاشته می‌شود. در این دوره از جشنواره ونیز، لیلا حاتمی هم داور بخش مسابقه اصلی است.
«آلبرتو باربرا» مدیر باسابقه ونیز، پس از اعلام فهرست فیلم‌های حاضر در بخش‌های اصلی این رویداد سینمایی در پاسخ به نشریه اسکرین درباره حضور چهار فیلم از سینمای ایران در دوره ۷۹ این رویداد توضیح داد: «تعداد باورنکردنی‌ای از فیلم‌سازان ایرانی متقاضی حضور فیلمشان در جشنواره بودند که به‌ویژه با پیچیدگی‌های سیاسی و اجتماعی در ایران و شرایط فیلم‌سازان قابل توجه است! اما همان‌طورکه اغلب اتفاق می‌افتد، سخت‌ترین لحظات زمانی است که کارگردان‌ها می‌توانند بهترین هنر خود را با استفاده از استعاره‌ها بیان کنند که از طریق آن پیچیدگی موقعیتی که آنها را احاطه کرده است، روایت می‌کنند. این یک پدیده بسیار خاص و مهم است و ما باید به آن توجه کنیم، به‌ویژه با توجه به رشد و تجدید سینمای ایران و همه کارگردانان و فیلم‌نامه‌نویسان جدیدی که در حال ظهور هستند. ولی ما به همه به یک اندازه توجه می‌کنیم و انتخاب‌هایی که انجام می‌دهیم صرفا زیبایی‌شناختی است و نه ژئوپلیتیک. ما به برخی کشورها یا انواع خاصی از سینما امتیاز ویژه‌ای نمی‌دهیم. ما همهچیز را میبینیم. ما سالانه دو هزار فیلم بلند میبینیم. بدیهی است که نظرات و انتخاب‌ها شخصی هستند، اما همه انتخاب‌ها صرفا براساس زیبایی‌شناختی انجام می‌شوند».
تبعات و خسارت‌های عدم تمکین به قوانین موجود، بیشتر از دستاورد احتمالی حضور در یک یا چند جشنواره خواهد بود
پس از اعلام خبر حضور نماینده‌های سینمای ایران در جشنواره ونیز، وزارت ارشاد، پیش از آغاز این رویداد هنری در اطلاعیه‌ای مواضعش را درباره فیلم‌هایی که راهی این جشنواره می‌شوند، بیان کرد.
روح‌الله سهرابی، مدیر کل دفتر نظارت بر نمایش فیلم سازمان سینمایی، اعلام کرد: «پس از هر بار حضور فیلم‌ها در جشنواره‌های بین‌المللی، اغلب حرف و حدیث‌هایی پیرامون وجود یا عدم وجود مجوز نمایش فیلم در جشنوارها و محافل بین‌المللی مطرح می‌شود. بنده قبلا هم گفته‌ام، نفس حضور در جشنواره و افتخارآفرینی سینمای ایران نه‌تنها هیچ منع و مشکلی ندارد، بلکه ارزشمند و باعث خوشحالی دست‌اندرکاران عرصه فرهنگ و هنر و به‌ویژه سینماست و می‌تواند موجب بالندگی و رشد آن شود. اما موضوع از لحظه‌ای پیچیده و مشکل‌دار می‌شود که یک فیلم بدون طی مراحل قانونی و پیش از اقدام به دریافت مجوزهای لازم، در جشنواره‌ها شرکت می‌کند. چنان‌که در آیین‌نامه مربوط به نمایش آثار سینمایی آمده، فیلم‌ها برای حضور در جشنواره‌ها یا هر فضای نمایشی الزاما باید پروانه نمایش داشته باشند؛ بنابراین هرگونه تخطی از این امر تبعات سنگین و جریمه‌های خاصی در پی خواهد داشت».
او ادامه داد: «در بین فیلم‌های ایرانی حاضر در جشنواره ونیز، دو «فیلم جنگ جهانی سوم» و «بی رؤیا» مشکلی برای حضور در جشنواره‌ها ندارند، چراکه از چند ماه پیش درخواست خود را ثبت کرده و در تعامل با سازمان سینمایی و شورای پروانه نمایش پیش رفته‌اند؛ اما فیلم «شب داخلی دیوار» به کارگردانی وحید جلیلوند جهت اخذ پروانه نمایش دیرتر اقدام کرده و طبق اعلام تهیه‌کننده با توجه به آماده‌نبودن فیلم، نسخه نهایی را ارائه نداده است. با توجه به اطلاعیه‌های مداوم و مصاحبه ریاست محترم سازمان مبنی بر ضرورت رعایت قوانین نمایش فیلم‌ها و شرکت در جشنواره‌ها، لازم است این فیلم یا هر فیلم دیگری مراحل قانونی حضور در جشنواره‌های بین‌المللی را طی کنند. به نظر بنده تبعات و خسارت‌های عدم تمکین به قوانین موجود و مصوب و تخلف در نحوه عرضه آثار، حتما بیشتر از دستاورد احتمالی حضور در یک یا چند جشنواره خواهد بود».
مدیر کل دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم توصیه و تأکید کرد: «فیلم‌سازان محترم از ارائه و نمایش فیلم خود در محافل و جشنواره‌ها، پیش از اخذ مجوز لازم جدا خودداری کنند تا تعاملی که سازمان سینمایی با سینماگران در پیش گرفته است، خدشه‌‌دار نشود. البته فیلم دیگری که از ایران در جشنواره مذکور حضور دارد (خرس نیست به کارگردانی جعفر پناهی) اساسا پروانه ساخت یا شناسنامه‌ای ندارد که بخواهم درباره آن اظهارنظر کنم و از شواهد پیداست بیشتر نمایش یک سیاسی‌بازی است تا حضور یک فیلم سینمایی».
ایران جایگاه خوبی در جشنواره‌های بین‌المللی دارد
کتایون شهابی، پخش‌کننده بین‌المللی سینمای ایران، درباره ویژگی هفتادونهمین دوره این رویداد هنری به «شرق» گفت: «سال‌هاست که سینمای مستقل ایران در دنیا می‌درخشد و امسال هم حضور پررنگی در جشنواره فیلم ونیز دارد و در جشنواره فیلم کن هم بار دیگر ثابت شد که نسل جوان سینماگران ما، استعدادهای فوق‌العاده‌ای هستند. این موضوع نکته مهمی است که مدیران فرهنگی کشورمان باید به آن توجه کنند. جدا از موضوعات سیاسی، عقیدتی یا سلیقه‌ای، در این امر به‌خصوص باید در کنار هم بود و اختلاف‌ها را کنار گذاشت. درست مثل زمانی که ورزشکاری در المپیک حضور دارد و در رشته ورزشی خاصی مسابقه می‌دهد، اینکه او به لحاظ شخصیتی یا عقیدتی به چه چیزی فکر می‌کند، اولویت ما نیست. مهم درخشش نام ایران است».
او که داوری بخش مسابقه جشنواره فیلم کن ۲۰۱۶ را در کارنامه دارد، ادامه داد: «کشورهایی مثل عربستان سعودی یا اسرائیل سال‌هاست برای به‌دست‌آوردن جایگاه در سینمای دنیا تلاش و هزینه می‌کنند. درحالی‌که کشور ما موقعیت خوبی دارد و عجیب این است که سعی می‌کنیم از دستش بدهیم! به نظرم مهم‌‌تر از هر چیز رویکرد مدیران فرهنگی ماست که بکوشند مشکلات فیلم‌ها برای حضور در جشنواره‌ها برطرف شود، نه اینکه سعی کنند مشکل ایجاد کنند. امنیت شغلی ما سینماگران دست مدیران سینمایی ماست. اصلا متوجه دلیل برخورد تهدیدآمیز برخی از آنها نمی‌شوم».
شهابی در بخشی دیگری از صحبت‌هایش گفت: «خوشحالم سینمای ایران امسال پرقدرت‌تر از همیشه در جشنواره ونیز حضور دارد و افتخار بزرگی برای ما ایرانیان است. افتخار می‌کنم امسال در این رویداد هنری بار دیگر پرچم کشورم را بر فراز کاخ جشنواره می‌بینم و این نشان می‌دهد که با وجود تمام مشکلات که به یقین منحصربه‌فرد است و کشورهای دیگر با چنین مشکلاتی روبه‌رو نیستند، سینمای مستقل ایران نه‌تنها به کارش ادامه می‌دهد، بلکه در سطح بسیار بالایی در جشنواره‌های بین‌المللی می‌درخشد».
او در پاسخ به این پرسش که ادامه محدودیت‌ها چه تأثیراتی در آینده سینمای ایران دارد؟ گفت: «طبیعی است که سینمای ایران هم مثل باقی کشورهای دنیا در شرایط خوبی نیست. در تمام دنیا پلتفرم‌ها، مشتری‌های زیادی جذب می‌کنند و این تنها مربوط به سینمای ایران نیست. اما طبیعی است که در سینمای مؤلف ایران، شرایط وخیم‌تر است. اما وظیفه وزارت ارشاد این است که مشکلات فیلم‌ها را حل کند تا سازندگان این آثار با حداکثر انرژی در محافل سینمای دنیا حضور داشته باشند. با اعلام فیلم‌های بخش‌های مختلف جشنواره ونیز خصوصا بخش اصلی، میبینیم که سینماگران بزرگی در این بخش حضور دارند و این افتخار بزرگی است که دو فیلم از ایران در این بخش حضور دارد. این اتفاق کم‌نظیری است. مدتی قبل اعلام شد که تعداد زیادی از فیلم‌های ایرانی که در جشنواره ونیز شرکت کردند مشکل مجوز ندارند، چند ماهی است که سینماگران ایرانی متوجه شده‌اند برای حضور در جشنواره‌های بین‌المللی هم باید مجوز بگیرند و امیدوارم این قانون جدید باعث نشود سینماگران با مشکل جدی روبه‌رو شوند».
شهابی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «سه سال پیش عربستان سعودی اعلام کرده که می‌خواهد سینما داشته باشد و تا الان 300 سالن سینما ساخته! و مدت‌هاست به فکر سرمایه‌گذاری در فیلم‌های خارجی است. در مقابل کشور بزرگی مثل ایران نمی‌تواند سینما نداشته باشد. اگر به عنوان کشوری بزرگ سینما نداشته باشید، قطعا حرفی هم برای گفتن باقی نمی‌ماند. ایران سینمای پرافتخاری دارد و این سینما محصول سال‌های اخیر نیست. ماحصل زحمت بزرگان سینماست که به ما ارث رسیده است. سینمای مؤلفی که باید از آن مراقبت کنیم. انتظارم از مدیران سینمایی کشورم این است که هرکاری می‌توانند انجام بدهند تا فیلم‌ها حضور خوبی در جشنواره‌های جهانی پیدا کنند. سینما آینه جامعه است. اگر هم مشکلی در فیلم‌ها دیده می‌شود باید آن را در جامعه جست‌وجو کرد و از این طرق در پی حل مشکلات بود».
او افزود: «نکته دیگری که در جشنواره ونیز پیش‌رو بیش از هرچیز جلب توجه می‌کند، حضور لیلا حاتمی به عنوان داور بخش اصلی جشنواره است. با این انتخاب می‌توان متوجه شد که ایران از چه جایگاه بزرگی در جشنواره‌های بین‌المللی برخوردار است و لیلا حاتمی به عنوان یک سینماگر و داوری که تا به امروز در بسیاری از جشنواره‌های بین‌المللی و مطرح حضور داشته، چقدر خوب عمل کرده. این دستاورد بزرگی است. حضور یک داور ایرانی در بخش مسابقه جشنواره فیلم ونیز، به مراتب اهمیت سینمای ایران را بیشتر می‌کند».
شهابی که خود با فیلم «بانو» در این دوره از جشنواره فیلم ونیز حضور دارد، گفت: ««بانو» نخستین ساخته یک زن آذربایجانی است که تمام فیلم در باکو فیلم‌برداری شده و زبان فیلم آذری و روسی است. تمام بازیگران و عوامل مقابل دوربین آذری هستند. کارگردان یک دختر جوان آذری- آمریکایی است که بازیگری خوانده و خودش هم نقش اول فیلم را بازی می‌کند. این فیلم محصول بی‌ینال کالج ونیز است. پروژه‌ای که سال‌هاست ونیز برگزار می‌کند و از صدها پروژه‌ای که به این جشنواره پیشنهاد می‌شود، در نهایت چهار پروژه را می‌پذیرد و در سه مرحله هزینه فیلم را پرداخت می‌کند». او ادامه داد: «بانو در 22 جلسه فیلم‌برداری شد و عوامل پشت دوربین از جمله تورج اصلانی، مستانه مهاجر و... ایرانی بودند و تمامی مراحل بعد از تولید در ایران انجام شد. این فیلم تولید آذربایجان –ایتالیا - فرانسه و ایران است. به دلیل اینکه فیلم محصول جشنواره ونیز است، در بخش مسابقه حضور ندارد و در بخش غیررقابتی این جشنواره نمایش داده می‌شود».
