آخرِ فیلم به توقیف رسید

توقیف اولین فیلم سینمایی در دولت ابراهیم رئیسی کلید خورد و همان‌طور که محمدمهدی اسماعیلی در جمع خبرنگاران حوزه دولت درباره فیلم «برادران لیلا» اعلام کرد: «بنا بر این است که فیلم اکران نشود»؛ این دستوری بوده که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به سازمان سینمایی داده و می‌گوید: «من به دوستان در سازمان سینمایی گفتم مُر قانون را رعایت کنند». این مقام مسئول در پاسخ به اصرار خبرنگاران تأکید کرده است: «ما مکلف به اجرای آیین‌نامه‌ای هستیم که در سازمان سینمایی هست و بنا بر این است که فیلم اکران نشود».

فیلم «برادران لیلا» به کارگردانی «سعید روستایی» به تازگی در جشنواره کن اکران شد و جایزه فیپرشی منتقدان را دریافت کرده است. فیلمی درباره شرایط کنونی جامعه ایران که عوامل بیرونی مانند تحریم و تورم و برخی سیاست‌های ناگهانی امکان موفقیت را از مردم با وجود تلاش‌های شبانه‌روزی سلب می‌کند. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره روند این تصمیم‌گیری گفت: «طبق قانون فیلم‌هایی که به جشنواره خارجی می‌روند باید مجوز اکران داشته باشند چون اسکار فیلم بدون مجوز نمی‌پذیرد اما جشنواره کن این‌طور نبود و به عوامل فیلم «برادران لیلا» اعلام شده بود بدون اخذ مجوز نروند و چون مجوز اکران نگرفتند، مشمول اعمال قانون می‌شوند. نشستی که در وزارتخانه با تهیه‌کننده و کارگران برگزار شده برای اعلام مباحث قانونی بوده است؛ به هر حال طبق قانون، سازمان سینمایی به عوامل فیلم این را اعلام کرده است، چه به صورت حضوری یا غیرحضوری. خودشان هم می‌دانند که به آنها اعلام شده است. طبیعتا ما مکلف هستیم که قانون را رعایت کنیم». اسماعیلی در پاسخ به این سؤال که اگر «برادران لیلا» مجوز اکران نداشت، چرا برای جشنواره فیلم فجر دعوت شده بود، توضیح داد: «حضور در جشنواره فجر اساسا نیاز به مجوز اکران در داخل ندارد، چون یک هیئت داوری دارد و آنها بررسی می‌کنند و وارد فرایند انتخاب و داوری می‌شوند، آن زمان دعوت شدند و نیامدند».

نمایش در  کن، التهاب  در  تهران

طی چند روز گذشته و حتی قبل از حضور این فیلم در جشنواره کن زمزمه‌های مخالفت با این فیلم از سوی سازمان سینمایی شنیده می‌شد و حالا با این سخنان وزیر ارشاد به نظر می‌رسد روزهای سختی برای این فیلم در پیش است هرچند نکته عجیب فضای ملتهبی است که در تهران و سینمای ایران پس از جشنواره کن رخ داده است. در سال‌های اخیر که اقبال به سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی افزایش یافته بود، سینماگران به بیان سخنانی در حمایت از مردم و شرایط سخت ایجادشده به خاطر دخالت‌های کشورهایی نظیر آمریکا می‌پرداختند. برای مسئولان سینمایی نیز این روند پذیرفته‌شده بود. هرچند اتفاقاتی که طی چند وقت گذشته رخ داده و فشارهایی که از سوی برخی مخالفان تندرو به هنرمندان وارد می‌شده است، شرایط را برای هر حضور در سطح جهان سخت و سنگین می‌کرد، رفتاری که یکی، دو ماه پیش با پرویز پرستویی شد یا سال گذشته با «اصغر فرهادی» در جشنواره کن رخ داد، هنوز فراموش نشده است. امسال نیز با اینکه سینماگران ایرانی و عوامل فیلم «برادران لیلا» از شرایط تحریم و اقتصاد در این جشنواره گفتند، از سوی مردم در شبکه‌های اجتماعی به دلیل عدم همدردی با مردمان داغ‌دیده «آبادان» در داخل و به خاطر مسائل دیگر از سوی ایرانیان خارج کشور به شدت سرزنش شدند.

حالا این سؤال باقی است که آیا این التهابی که بعد از حضور فیلم «برادران لیلا» در فضای سینمایی ایران رخ داده، طبیعی است؟ مگر این اولین بار است که فیلمی به زعم مسئولان وقت سینمای ایران با برچسب «سیاه‌نمایی» چه در ایران چه در خارج از ایران ساخته می‌شود؟ مگر سعید روستایی با فیلم «ابد و یک روز» و «متری شیش و نیم» برنده چندین سیمرغ از جشنواره فیلم فجر نشده است؟ مگر «علی عباسی» درخواست نکرده بود که فیلم «عنکبوت مقدس» را در ایران و با مجوز ارشاد بسازد؟ اصلا این همه التهاب آن هم بعد از دریافت جایزه بازیگری زن از جشنواره کن آن هم برای فیلمی که هنوز دیده نشده، چطور و چرا ایجاد شده است؟سایت سینماییِ هیئت اسلامی هنرمندان این فیلم را نظیر آثاری همچون «بدون دخترم هرگز» و «سنگسار ثریا» و «سیصد» و «سپتامبرهای شیراز» دانسته که اگر این فیلم در این حد بی‌ارزش است که اصلا نیاز به این همه هیاهو نیست و به زودی فراموش خواهد شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جمع خبرنگاران تأکید کرد: «این فیلم در خارج کشور تولید شده است و عوامل اصلی فیلم هم در خارج کشور هستند و فیلم در اردن فیلم‌برداری شده است و مجوزی از ایران نداشت و حتما اگر عناصری در داخل کشور با این فیلم همکاری کرده باشند، مشمول مجازات‌های سازمان سینمایی می‌شوند». مگر به سینماگران ایرانی هنوز و پس از چهل و چند سال اعتماد وجود ندارند؟ مگر به تازگی شهاب حسینی از رد پیشنهاد حضور در این فیلم به خاطر موضوع آن خبر نداد؟

سناریوی تکراری توقیف

به نظر می‌رسد تکرار سناریوهای تهدید، توقیف و ممنوع‌الکاری دوباره سرلوحه رفتار مسئولان فرهنگ کشور قرار گرفته است. مسئولانی که گاه فراموش می‌کنند در دوران شبکه‌های اجتماعی هیچ رازی مخفی نمی‌ماند و تجربه تاریخی همه این سال‌ها توقیف نشان داده است که هیچ فیلمی در کمد نمی‌ماند. به خصوص فیلمی که قرار است شهریور امسال در فرانسه اکران شود. آن هم از کارگردانی که با فیلم «متری شیش و نیم (قانون تهران)» نامزد جایزه سزار فرانسه نیز شده است. فیلمی که به زعم بسیاری می‌تواند گره قهر با سینمای ایران را بعد از دوران کرونا باز کند، هرچند وزیر ارشاد مصر است و به گزارش ایرنا می‌گوید: «اکران هر فیلم منوط به گذراندن مراحل قانونی دریافت مجوز است اما عوامل این فیلم قانون را رعایت نکردند و عزم ما در دوره جدید بر رعایت قانون است». این واکنش وزیر ارشاد یادآور خاطره توقیف فیلم «سنتوری» توسط محمدحسین صفارهرندی وزیر ارشاد وقت دولت محمود احمدی‌نژاد است.

برادران لیلا  تا  کی توقیف  می‌ماند؟

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از اینکه قبلا به سازندگان فیلم برای دریافت مجوز هشدار داده شده بود اطلاع می‌دهد و به خبرنگار ایسنا می‌گوید: «به دوستانی که این فیلم را برای اکران به جشنواره کن بردند، گفته شد که این امر موجب می‌شود که مواد قانونی شامل این فیلم شود و شامل محدودیت‌ها خواهد شد و این امر به اطلاع کارگردان و تهیه‌کننده رسید». او در نهایت یک راه باریک کوچک نیز پیش‌روی فیلم «برادران لیلا » قرار داده و گفته است: «طبق روال قانونی ان‌شاءالله عمل می‌شود. ممکن است که تبصره یا ماده‌ای وجود داشته باشد و بتواند مشمول آن شود اما من به دوستان در سازمان سینمایی گفتم مُر قانون را رعایت کنند». این مر قانون وقتی معنای خاص خود را پیدا می‌کند که طبق گزارش خبرنگار ایسنا وقتی از اسماعیلی پرسیده می‌شود در گذشته فیلم‌هایی بوده‌اند که در جشنواره کن اکران شدند اما در داخل هم مجوز اکران گرفته‌اند، تصریح می‌کند: «این شرایط طبق آیین‌نامه‌ای است که در سازمان سینمایی وجود دارد و همه عوامل فیلم‌هایی که شامل آن می‌شوند، از آن اطلاع دارند. ممکن است در گذشته موردی باشد که بدون دریافت مجوز اقدام به این کار کرده باشند که در این صورت قانون را رعایت نکرده‌اند، بنای ما در این دولت این است که قانون را رعایت کنیم».