رویارویی با ایران، رؤیای ناممکن استقلال نظامی عربستان

موضوعات متعددی در طول سفر جو بایدن به جده در اواسط ماه جولای مورد مذاکره قرار خواهند گرفت. درحالی‌که سعودی‌ها هنوز به درخواست آمریکا برای افزایش تولید در شرایط افزایش شدید قیمت نفت خام پاسخ نداده‌اند، محور اصلی مذاکرات موضوع انرژی خواهد بود. با این حال، وزارت دفاع ایالات متحده معتقد است که با توجه به تهدیدی که عربستان برای منافع ایالات متحده ایجاد می‌کند، افزایش همکاری میان پادشاهی وهابی و چین برای اهداف نظامی باید در اولویت قرار گیرد. شش نفر از دموکرات‌های ارشد مجلس نمایندگان در نامه ارسالی به جو بایدن در تاریخ هفتم ژوئن نگرانی خود را در این زمینه ابراز کرده‌اند و این رویکرد بیانگر حساسیت موضوع و نیازمند تضمین‌هایی است که اکنون از ریاض انتظار می‌رود. مسائل نظامی و مرتبط با انرژی، ‌بخشی از نگرانی‌ها درخصوص پیکربندی استراتژیک مجدد عربستان سعودی را تشکیل می‌دهند. اگرچه پدافند ضد موشکی پرهزینه عربستان به سامانه‌های دفاعی پاتریوت و ترمینال در ارتفاع بالا مجهز است؛ اما درواقع در مقابل حملات پهپادی پیچیده حوثی‌ها به زیرساخت‌های آن کشور ناکارآمد بوده است. عدم واکنش ایالات متحده به حملات یمن به سایت‌های نفتی عربستان در سپتامبر 2019، نقطه‌عطفی در این زمینه بود. در پایان مارس 2022، تأسیسات انرژی و تصفیه آب و همچنین چندین هدف غیرنظامی با موفقیت مورد هدف قرار گرفتند. با توجه به عدم درگیری نسبی آمریکا در خاورمیانه و شکست قدرت‌های بزرگ در محدود‌کردن برنامه موشکی بالستیک ایران که اکنون قدرتمندترین کشور منطقه در این زمینه محسوب می‌شود، عربستان سعودی برای اطمینان از امنیت خود عملکرد غیرمنفعلانه را حتی به معنای یافتن شرکای دیگر برگزیده است. در همین راستا، در سال‌های اخیر سفارش‌ موشک‌های بالستیک میان‌‌برد و پهپادهای پیشرفته از چین را افزایش داده و با اسرائیل که از لحاظ دفاع ضد‌موشکی در‌حال پیشرفت است؛ اما پروژه «گنبد آهنین» آن در نبرد واقعی آزمایش نشده، همکاری بیشتری دارد. عربستان سعودی به دنبال وابستگی‌نداشتن به واشنگتن است. همچنین بعید به نظر می‌رسد که عربستان با محدود‌کردن زرادخانه نظامی خود به‌ویژه در مواجهه با ابهامات درباره مذاکرات بر سر انرژی هسته‌ای ایران و دشواری‌هایی که در ایجاد محدودیت نفوذ منطقه‌ای تهران وجود دارد، موافقت کند. برنامه موشکی بالستیک ایران درواقع یک «خط قرمز» غیرقابل عبور برای جمهوری اسلامی است. با این حال اگر عربستان سعودی واقعا به دنبال دستیابی به چنین قابلیت بازدارندگی باشد، این رویکرد می‌تواند برای ایران خطرناک باشد، بازدارندگی به‌صورت «فشار حداکثری» اقتصادی یا حملات نظامی از قبیل ترور سردار شهید قاسم سلیمانی در ژانویه 2020، هرگز ایران را از اهداف ژئوپلیتیکی خود منحرف نکرده است. افزایش ظرفیت نظامی ارتش سعودی به‌عنوان عامل محرک در نظر گرفته می‌شود و اقدامات پیشگیرانه از سوی ایران برای کاهش این تهدید قابل درک است. بدون‌شک این موضوع منجر به اقدامات تلافی‌جویانه سعودی‌ها و جنگ بالقوه همه‌جانبه می‌شود.

از دیدگاه آمریکا علاوه بر مشکل چین، خطر ازدیاد موشک‌های بالستیک و تقویت قدرت نظامی در منطقه پرتنش خاورمیانه، به‌ویژه با در‌نظر‌گرفتن برنامه‌های هسته‌ای قدرت‌های اصلی منطقه یعنی ایران و همچنین اسرائیل و عربستان که در چند سال آینده موفق به دستیابی به فناوری هسته‌ای برای تجهیز موشک‌های بالستیک سریع و دوربرد خواهد شد، مسئله بسیار مهمی است. با این حال ایالات متحده هنوز ابزار فشار بر سعودی‌ها را که با وجود تلاش برای استقلال قادر به نادیده‌گرفتن حمایت آمریکا نیستند، در اختیار دارد. درواقع واشنگتن نقش محوری و ضروری در معماری یکپارچه دفاع هوایی و ضد‌موشکی در خاورمیانه را ایفا می‌کند. اتحاد معروف دفاع هوایی خاورمیانه از سوی وزیر دفاع اسرائیل بنی گانتس در پایان ماه ژوئن افشا شد. این اتحاد به‌ویژه کشورهای عربی امضاکننده توافق‌نامه ابراهیم و کشورهایی که روابط خود را با دولت یهود عادی کرده‌اند، گرد هم می‌آورد. ایالات متحده تضمین‌کننده مدیریت یک سیستم مشترک هشدار اولیه برای اشتراک داده‌های ماهواره‌ای به تمام پایانه‌ها در کشورهای مشارکت‌کننده است. با توجه به قابلیت این ابتکار برای محافظت از اتباع آمریکا در منطقه، انتظار می‌رود کنگره ایالات متحده آمریکا آن را بپذیرد. این پروژه با هدف خنثی‌کردن قدرت ایران، تا اندازه‌ای برای عربستان اغواکننده است که به فکر برقراری روابط دیپلماتیک رسمی با اسرائیل باشد؛ چیزی که یک دهه پیش تصورناپذیر بود. در‌صورتی‌که عربستان خواهان بهره‌مندی از کمک‌های جهانی آمریکا باشد، باید وفاداری خود را نشان دهد که لزوما شامل محدود‌کردن روابط خود با چین و تعهد به عدم گسترش موشک‌ها به نفع امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است. واشنگتن یا پکن، کدام‌یک برنده خواهد شد؟ گرایش به پکن می‌تواند درخصوص تحول استراتژیک ریاض و تغییر توازن قوا در خاورمیانه بسیار مؤثر باشد؛ اما در وضعیت فعلی، احتیاط شرط بدیهی عقل است.