نگاهی به اکوسیستم حمل و نقل عمومی

محمد منتظری*:در طول تاریخ، ساختار شهرها به منظور پاسخ‌گویی به تغییرات اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی تغییر یافته است. امروزه با مهاجرت تعداد بیشتری از مردم به مناطق شهری، شهرها استفاده‌کننده 75 درصد انرژی و تولیدکننده 70 درصد گاز دی‌اکسیدکربن هستند. باید در نظر داشت روشی که با آن شهرهای خودمان را طراحی کرده و می‌‌سازیم کیفیت زندگی ما را تعیین می‌‌کند. این موضوع نه تنها بر کیفیت نحوه زندگی و جابه‌جایی ما اثر می‌‌گذارد، بلکه بر هوایی که تنفس می‌‌کنیم، آبی که می‌‌نوشیم و دسترسی ما به غذا، تحصیلات، سرویس‌‌های سلامتی و اشتغال ما نیز مؤثر است. سالانه هشت میلیون مرگ زودرس به دلیل آلودگی هوا در دنیا اتفاق می‌‌افتد. این عدد برابر یک‌سوم مرگ‌های غیرواگیردار (حملات قلبی، سرطان ریه، فشار خون و مرض‌های مزمن ریوی) است. با توجه به این مطلب که بیش از 90 درصد جمعیت جهان در محل‌هایی زندگی می‌‌کنند که در آنها آلودگی هوا بیش از سطح مجاز است، باید بر نقش سیستم‌های حمل‌‌ونقل عمومی به عنوان عنصر اصلی جابه‌جایی برای دستیابی به اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی جامعه تأکید کرد. باید در نظر داشت که هر کیلومتر سفر با وسایل حمل‌ونقل عمومی موجب صرفه‌جویی در انتشار 95 گرم گازهای گلخانه‌‌ای و 19 گرم گاز No2 به ازای هر نفر در مقایسه با سفر با وسیله نقلیه شخصی می‌شود. تصادفات جاده‌‌ای دهمین عامل مرگ‌ومیر در جهان و موجب مرگ 2/1 میلیون نفر در سال است. 90 درصد این مرگ‌‌ها در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌‌افتد. حدود 50 میلیون نفر هم در تصادفات جاده‌ای هر سال مجروح می‌‌شوند که معادل سه درصد تولید ناخالص داخلی برای کشورها هزینه دارد. بخش حمل‌ونقل عمومی می‌‌تواند تضمین‌کننده انتظارات جامعه برای داشتن شهری سالم، ایمن، پویا و سبز باشد. سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی ایمن‌‌ترین روش جابه‌جایی افراد هستند که در آنها ریسک تصادفات بین شش تا 10 مرتبه کمتر از خودروی شخصی است. با دوبرابرکردن نقش سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی و سایر سیستم‌های فعال، اهمیت مشاغل سبز و رشد پایدار مورد تأکید قرار خواهد گرفت، از طبیعت و مردم محافظت خواهد شد و به سمت رسیدن به اهداف طراحی‌شده برای سال 2030 و دستیابی به توافق‌‌نامه پاریس قدم برخواهیم داشت. در حال حاضر سیستم‌های‌ حمل‌ونقل عمومی در سراسر جهان بیش از 13 میلیون شغل مستقیم ایجاد کرده‌‌اند و به ازای هر شغل مستقیم، 5/2 شغل غیرمستقیم در این سیستم‌ها (در زنجیره تأمین و اقتصاد محلی) وجود دارد. این در حالی است که اگر سرمایه‌گذاری در سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی را دو برابر کرده و مردم به استفاده از این سیستم‌ها تشویق شوند، امکان ایجاد پنج میلیون شغل جدید نیز (با توجه به تأثیر گسترده این سرمایه‌گذاری در سایر قسمت‌های اقتصاد) وجود خواهد داشت. از طرف دیگر سرمایه‌گذاری در سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی در راستای سایر منافع جامعه است و مزایای اقتصادی این سیستم‌ها پنج مرتبه بیشتر از میزان پولی است که در آنها سرمایه‌گذاری می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که ارزش املاک در مجاورت سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی که تحت تأثیر این سیستم‌ها قرار می‌‌گیرند به طرز چشمگیری افزایش می‌‌یابد. این موضوع به دلیل ایجاد فروشگاه‌‌ها و مراکز خرید، پیاده‌راه‌‌ها و فضاهای باز در آن مناطق است. لازم به ذکر است که سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی شرایط و امکانات مساوی به همه شهروندان ارائه می‌دهند زیرا بهترین و ارزان‌ترین روش دسترسی به مشاغل، مراکز تحصیل و محل‌‌های عمومی هستند. در همین رابطه و در سطح بین‌‌الملل، دوسوم سفرهای مرتبط با کار و تحصیلات توسط روش‌‌های پایدار جابه‌جایی (حمل‌ونقل عمومی) انجام می‌شود. از طرف دیگر بخش حمل‌ونقل عمومی می‌‌تواند موتور محرک فعالیت شهرهای دنیا به روش ایمن و مؤثر برای همه و در همه مکان‌‌ها باشد. بررسی نحوه عملکرد اکوسیستم شهری نشان می‌دهد که قوانین و مقررات می‌‌توانند اثر مهمی بر موفقیت یا شکست استراتژی حمل‌ونقل شهری داشته باشند. یک محیط قوی و قابل انعطاف، شهرها را مجبور می‌کند که به حداکثر پتانسیل و ظرفیت خود دست یابند. با توجه به افزایش پیچیدگی و رقابت‌‌پذیری محیط‌‌های تجاری، این محیط‌‌ها نیازمند سیاست‌‌گذاری‌‌های نوگرایانه از طرف تصمیم‌‌گیران هستند. سیاست‌‌گذاران در حال حاضر اهمیت سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی را به عنوان یکی از شریان‌های اصلی شهر دریافته‌‌اند. این سیستم‌ها به جای آنکه به عنوان یک عامل سرمایه‌بر در نظر گرفته شوند، باید به عنوان یک سرمایه‌گذاری سودآور و محرک مهم اقتصاد در نظر گرفته شوند. اطمینان از درآمد پایدار و برنامه‌‌ریزی جهت تأمین منابع سرمایه‌‌ای و بهره‌‌برداری، از عوامل مهم حمایت از استراتژی شهر و دست‌یافتن به نتایج برنامه‌‌ریزی‌‌های انجام‌شده برای حمل‌ونقل هستند. حمل‌ونقل عمومی باید ستون فقرات جابه‌جایی‌‌های درون‌شهری باشد. این موضوع باید در کنار تمام استراتژی‌‌های حذف یا هدایت جابه‌جایی‌‌های انفرادی در شهرها به سمت روش‌‌های پایدار به عنوان جزئی از سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی ترکیبی (اداری، کیفی، هزینه و...) به جهت ارائه سفرهای مبدأ- مقصد و حذف استفاده از وسایل نقلیه شخصی قرار گیرد.

*مدیر دفتر هماهنگی اتحادیه بین‌المللی حمل‌ونقل عمومی (UITP) در ایران