آیا پسر صالح به بهشت می‌رود؟

مجید موثقی (منتقد حاضر در جشنواره فیلم کن): جشنواره کن به پله «هفتادوپنجم» رسید و این در حالی است که قطع و وصل‌شدن سامانه دریافت بلیت، خیلی‌ها را از تماشای به‌موقع فیلم‌ها ناامید کرده است. با وجود این فیلم‌های بخش مسابقه و کارگردانان مطرحی که به‌صورت فیزیکی حضور دارند، به تاب‌و‌تب گرمای این دوره افزوده است.

سینمای ایران با فیلم «برادران لیلا» آخرین ساخته «سعید روستایی» با بازی نوید محمدزاده، پیمان معادی، ترانه علیدوستی، فرهاد اصلانی و سعید پورصمیمی برای گرفتن نخل طلا نامزد شده است؛ فیلمی که داستان آن مربوط به بحران‌های اخیر اقتصادی ایران به‌ویژه بالارفتن بیش از حد قیمت طلا و ارز است و دختری که پدرش میزان زیادی طلا برای روزهای سخت در جایی مخفی کرده و تنها لیلا آدرس این طلاهای مخفی‌شده را می‌داند؛ سوژه‌ای که در زیرمتن خود نابسامانی‌های اجتماعی و اقتصادی سال‌های اخیر را هدف قرار داده است.

«علی عباسی» کارگردان ایرانی مقیم دانمارک نیز با فیلم «عنکبوت مقدس - Holly spider» و بازی «زهرا امیرابراهیمی» و‌ «مهدی بجستاتی» که داستان آن مربوط به قاتل عنکبوتی شهر مشهد «سعید حنایی» است، نگاه خیلی‌ها را کنجکاو کرده است؛ فیلمی که بلیت آن به سرعت تمام شد. 

«علی عباسی» در سال ۲۰۱۸ با فیلم «مرز» برنده جایزه «نوعی نگاه» شد. او یکی از فیلم‌سازان توانا در زمینه ژانر سینمای وحشت به شمار می‌آید. عباسی در ابتدا خواهان ساخت این فیلم در ایران بود که با بروز مشکلاتی از ساخت آن صرف‌نظر کرد و به کشور اردن رفت تا فضای شهر مشهد را در آنجا فیلم‌برداری کند! «علی بهراد» دیگر کارگردان ایرانی این دوره است که با اولین ساخته‌اش «تصور-Imagine»، در بخش «هفته منتقدین جشنواره کن» در کنار شش فیلم دیگر رقابت دارد. در تیم داوری این دوره از جشنواره نام «اصغر فرهادی» به چشم می‌خورد که دوره پیش با فیلم «قهرمان» برنده یکی از جوایز اصلی جشنواره شد. نمایش آثار کارگردانان ایرانی در پنج روز دوم جشنواره خواهد بود، تنها فیلم خانم «امیلی عاطف» کارگردان ایرانی‌الاصل فیلم «بیشتر از همیشه» با بازی «ویکی ‌کریپس» در بخش نوعی نگاه در «سالن دبوسی »به روی پرده رفت؛ فیلمی که چالش یک زن را با یک بیماری لاعلاج و گذراندن بخشی از زندگی‌اش در طبیعتی بکر نشان می‌دهد؛ سوژه‌ای که با ریتم کند مونتاژ و داستانی که چنگی به دل نمی‌زند، خیلی نمی‌تواند شانس بالایی در جذب مخاطب داشته باشد. در صورتی که فیلم «سه روز در کیبرون» یکی از کارهای پیشین این فیلم‌ساز در سال ۲۰۱۸ در جشنواره فیلم برلین مورد توجه قرار گرفت و نامزد گرفتن خرس طلا شد. او در آن فیلم زندگی «رومی اشنایدر» بازیگر آلمانی - فرانسوی را با یک عکاس و خبرنگار هدف قرار داد که سرانجام این بازیگر در سال ۱۹۷۹ با نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی خودکشی کرد.

کارگردان در فضاسازی و روایت سینمایی در آن فیلم به زبان سینمایی خوبی رسید اما در فیلم جدیدش نتوانسته به پختگی آثار قبلی نزدیک شود! تا به امروز جشنوراه به نیمه رسیده و آثار فیلم‌ساز مطرحی چون برادران داردن، کریستین مونجیو، کلر دنی، روبن استلوند، پارک جان-ووک، دیوید کرانبرگ و هیروکازو کورئیدا در راه است که هرکدام از آنها وزنه سنگینی در سینمای امروز جهان به حساب می‌آیند.

فیلم «ایو -Eo» یکی از فیلم‌های خوبی بود که تا به امروز در جشنواره دیده شد؛ «یرژی اسکولیموفسکی» لهستانی با رصدکردن و نشان‌دادن مهاجرت و شرایط سخت زندگی یک الاغ، یکی از فیلم‌های متفاوت این دوره را با فضاسازی، فیلم‌برداری و مونتاژ خوبی که دارد به نام خود رقم زد؛ فیلمی که در زیرمتن خود نقد اجتماعی هوشمندانه‌ای را در نشان‌دادن تبعیضی که انسان‌ها نسبت به حیوانات نشان می‌دهند، هدف قرار می‌دهد.

«اسکولیموفسکی» در فضاسازی و کارگردانی آثارش دیدگاهی انتقادی به روابط و ارزش‌های زندگی مدرن اروپایی‌ها، به‌ویژه بی‌ارزش‌‌شدن ارزش‌ها دارد. او آزمندی و سوءاستفاده‌کردن انسان‌ها از یکدیگر را به‌خوبی نشان داده و با موقعیت‌های نهیلیستی (هیچ‌انگارانه‌ای) که در زیرمتن آثارش به چشم می‌خورد، یکی از بزرگان سینمای اندیشه است که در 84‌سالگی همچنان در حال فیلم‌سازی است. او در این فیلم با توجه به سابقه‌ای که در نقاشی اکسپرسیونیستی دارد، به تصویرها و پلان‌های زیبایی رسیده است. از دیگر خصیصه‌های کارگردانی او، بازگذاشتن دست بازیگران در بداهه‌پردازی به شرط خارج‌نشدن از نقش و فیلم‌نامه است.

اما شگفتی این دوره تا به امروز فیلم «پسری از بهشت - Boy from Heaven» ساخته فیلم‌ساز سوئدی -مصری «طارق صالح » بود که توانسته نظر خیلی‌ها را به خود معطوف کند. این فیلم‌ساز در زمینه سینمای کوتاه و انیمیشن مسیر صعودی خوبی را از سال ۲۰۰۱ تا به امروز پیموده و در سال ۲۰۱۰ با سخت انیمیشن علمی - تخیلی «متروپیا » در «جشنوراه انسی فرانسه» و «جشنواره فیلم ونیز» مورد توجه قرار می‌گیرد و در سال ۲۰۱۷ با ساخت فیلم دلهره‌آور «حادثه نیل هیلتون» کاندیدای جایزه «سزار در فرانسه» و «برنده جایزه بزرگ جشنوراه ساندنس» در آمریکا می‌شود.

مشخص است تجربیات مختلف او به‌ویژه تسلط او در شناخت «ژانر تریلر» که با هیجان، ترس و جنایت همراه است، در توفیق فیلم «پسری از صالح» بی‌ثمر نبوده است؛ داستان پسری که ماهیگیر ساده‌ای است و در دانشگاه الازهر مصر در قاهره پذیرفته می‌شود و در همان روز‌های اول مدرسه، شاهد قتل یکی از مقامات مذهبی عالی‌رتبه در مدرسه است اما «آدم» تهدید و مجبور به سکوت و همکاری با پلیس و جاسوسی برای آنها می‌شود؛ فیلمی که در روایت سینمایی و افشای تدریجی داستان از مونتاژ و بازی‌های خوبی برخوردار است؛ طوری که «طارق صالح» با اولین حضورش در جشنوراه کن برای گرفتن نخل طلا نامزد شده است.

تسلط این کارگردان در دکوپاژ (استفاده از دوربین) و میزانسن‌های خلاق (حرکت‌بندی) و هدایت بازیگران به فیلم ریتم و تمپوی خوبی داده است. بازی‌ها در این فیلم درخشان و کارگردان با دعوت از بازیگران «موج نوی سینمای عرب» به قوام خوبی در کارگردانی رسیده است؛ به‌ویژه بازی درخشان بازیگر فلسطینی آن «توفیق برهم» در نقش «آدم» شانس خوبی برای گرفتن جایزه بازیگری دارد. باید دید «پسری از بهشت» در دستان کارگردان آن «طارق صالح» از جهنمی که «آدم» در آن قرار دارد، می‌تواند جایزه‌ای از بهشت سینماگران به خانه ببرد!