مبارزه با فساد، از ثبات ساختار آغاز میشود، نه فقط از مدیریت موجها
هجدهم آذر، روز ملی مبارزه با فساد، فرصتی است برای بازاندیشی در نظام حکمرانی مالی و پیشگیری از فساد اقتصادی در کشور. در سالهای اخیر بارها شاهد بودهایم که نام برخی مؤسسات مالی و اعتباری، پروژههای بزرگ و حتی مدیران سابق، در پروندههای کلان فساد مطرح شده است. این رخدادها گرچه جدیاند، اما یک اشتباه رایج تحلیلی تکرار شده است: فروکاستن فساد به چند فرد یا پروژه. فساد در ایران -همانند بسیاری از کشورها- نه یک حادثه فردی است و نه مقطعی؛
سمانه ناظریان-پژوهشگر و مدرس دانشگاه: هجدهم آذر، روز ملی مبارزه با فساد، فرصتی است برای بازاندیشی در نظام حکمرانی مالی و پیشگیری از فساد اقتصادی در کشور. در سالهای اخیر بارها شاهد بودهایم که نام برخی مؤسسات مالی و اعتباری، پروژههای بزرگ و حتی مدیران سابق، در پروندههای کلان فساد مطرح شده است. این رخدادها گرچه جدیاند، اما یک اشتباه رایج تحلیلی تکرار شده است: فروکاستن فساد به چند فرد یا پروژه. فساد در ایران -همانند بسیاری از کشورها- نه یک حادثه فردی است و نه مقطعی؛ بلکه نتیجه ضعف نظاممند در ساختار مدیریت مالی، نظارت مؤثر و شفافیت اطلاعاتی است. جایی که قانون هست اما ضمانت اجرا ندارد؛ مجوز هست اما نظارت نیست؛ صندوق قرضالحسنه به بانک تبدیل میشود، اما سازوکار پاسخگویی و شفافیت مالی همراهش رشد نمیکند؛ طبیعی است مسیر سوءاستفاده باز بماند.
چرایی، نه فقط چه کسی
در تحلیل فساد، پرسشهای کلیدی مطرح است: •چرا مؤسساتی که برای حمایت از اقشار ضعیف ایجاد شده بودند، به سوداگری و برجسازی روی آوردند؟ •چرا سودهای غیرمتعارف سالها ادامه یافت و نهادهای ناظر ورود نکردند؟ •چرا بدهیهای مؤسسات خصوصی، نهایتا به دوش بانکهای دولتی و بیتالمال منتقل شد؟ •چرا تبدیل مؤسسات زیانده به بانک بدون اصلاح ساختار و شفافسازی داراییها انجام شد؟
نمونهای ملموس: صندوقی که برای محرومان طراحی شده بود، ظرف چند سال بانکی شد که سودهای غیرمتعارف پرداخت میکرد و در بازار ملک و برجسازی وارد شد. مشکل اصلی، ضعف ساختار و نظارت است، نه صرفا رفتار چند مدیر.
نقاط ضعف مشترک: نبود حکمرانی داده و نظارت پیشدستانه
در اغلب پروندهها، سودهای غیرمنطقی، داراییهای متورم و گردشهای مالی غیرشفاف سالها قبل از بحران قابل رصد بود، اگر: • سامانه جامع نظارت مالی فعال بود. • تراکنشهای بزرگ و غیرمولد بررسی میشد. • همه مؤسسات تحت استانداردهای شفافیت یکسان قرار میگرفتند.
تجربه جهانی: گرجستان و سنگاپور
برخی کشورها توانستهاند با اصلاح ساختار حکمرانی مالی، فساد را کاهش دهند؛ • گرجستان: در دهه ۲۰۰۰، با استقلال واقعی بانک مرکزی، شفافیت کامل عملیات مالی و ارتباط مستقیم با مردم، اقتصاد رانتی به اقتصاد با فساد پایین تبدیل شد. • سنگاپور: با چارچوب قانونی شفاف و پیامهای پیشبینیپذیر بانک مرکزی، نوسانات مصنوعی ارز از بین رفت و رانتهای ناشی از آن حذف شد. درس این کشورها روشن است: فساد کمتر از طریق برخورد با افراد و بیشتر از طریق ایجاد سازوکارهای شفاف، پاسخگو و پیشبینیپذیر مهار میشود. بانک مرکزی فقط یکی از ابزارهای کلیدی این سیستم است، نه تنها عامل موفقیت.
راهکارهای عملیاتی برای ایران
1- تصویب و اجرای قانون «تعارض منافع» برای جلوگیری از همزمانی نقش ناظر و ذینفع. 2- تقویت استقلال نهادهای ناظر و بانک مرکزی در صدور مجوز، نظارت و برخورد با تخلفات. 3- ایجاد دادگاههای تخصصی مالی برای رسیدگی سریع و دقیق به جرائم بانکی. 4- الزام همه مؤسسات مالی به شفافیت عمومی صورتهای مالی و داراییهای کلان. 5- گزارشدهی منظم و شفاف به مردم و رسانهها درباره سیاستها و وضعیت بازار.
بازگرداندن اعتماد، نه صرفا مجازات افراد
مردم نهتنها شاهد پروندههای فساد، بلکه تحملکننده آثار آن بودهاند؛ تورم، بیثباتی مالی و فرسایش سرمایه اجتماعی. اصلاح نظام اقتصادی فقط با حذف افراد امکانپذیر نیست؛ با اصلاح ساختارها، شفافیت و پاسخگویی، اعتماد بازمیگردد. در روز ملی مبارزه با فساد، پیام اصلی روشن است: بزرگترین ابزار مبارزه با فساد، ثبات و پیشبینیپذیری ساختار اقتصادی است، نه فقط برخورد با موجها و افراد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
